| xew | m 1. uyku * xewa xweş iyi uyku * xewa zivistanê kış uykusu * xewa mirinê ölüm uykusu 2. mec uyku (gaflet, aymazlık) |
| xew bi çavan ketin | gözüne uyku girmek |
| xew bi çavê (yekî) neketin | 1) gözüne uyku girmemek, kirpiği kirpiğine değmemek 2) sabahı bulmak (veya sabahı etmek) |
| xew de çûn | uykuya dalmak. |
| xew kirin | l/ngh uyumak, uyunmak |
| xew lê çûn | 1) uyku zamanını kaçırmak 2) uykusunu tam almamış olmak |
| xew lê firîn | uykusu kaçmak |
| xew lê gerîn | uykusu kaçmak |
| xew lê tewirîn | uykusu kaçmak |
| xew li xwe heram kirin | uykusuz kalmayı göze almak |
| xew nehatin çavê (yekî) | 1) gözüne uyku girmemek 2) sabahlamak |
| xew neketin çavan | uyku gözüne girmemek |
| xew neketin çavên (yekî) | gözlerine uyku girmemek (veya gözlerini uyku tutmamak) |
| xew nekirin | l/gh sabahlamak (bütün geciyi uyumadan geçirmek) 1) uyku tutmamak, göz yummamak, hiç uyumamak 2) sabahlamak (bütün geciyi uyumadan geçirmek) |
| xew pê girtin | uyku basmak (veya bastırmak) |
| xew ve çûn | l/bw uykuya dalmak |
| xewa (yekî) anîn | uyku vermek (veya getirmek) |
| xewa (yekî) hatin | uykusu gelmek, uyku basmak |
| xewa (yekî) herimîn | uykusu açılmak (veya dağılmak) |
| xewa (yekî) lê çûn | uykusunu almamış olmak |
| xewa (yekî) nehatin | 1) (birini) uyku tutmamak 2) uykusu kaçmak (kaygılanmak, tedirgin olmak) |
| xewa (yekî) pê girtin | (birini) uyku tutmak (veya basmak) |
| xewa (yekî) revandin | uykusunu dağıtmak |
| xewa (yekî) revîn | uykusu açılmak (veya dağılmak) |
| xewa (yekî) şikandin | uykusunu bölmek |
| xewa (yekî) şikîn | uykusu delinmek, uykusu bölünmek |
| xewa birîndaran tê ya birçiyan nayê | aç olanı uyku tutmaz |
| xewa giran | nd 1. derin uyku, dal uyku 2. h mışıl mışıl derin uyku, ağır uyku |
| xewa kêrgoşkê | tavşan (veya kuş) uykusu |
| xewa kûr | nd derin uyku, dal uyku |
| xewa mirinê | ölüm uykusu |
| xewa mirinê ketin çavê (yekî) | (birini) ölüm uykusu tutmak |
| xewa neşikandî | deliksiz uyku |
| xewa pisîkê | tavşan uykusu |
| xewa rostemî | ağır ve uzun uyku |
| xewa şîrîn | nd 1. tatlı uyku 2. h mışıl mışıl tatlı uyku |
| xewa sivik | hafif uyku |
| xewa tamarê | ağır uyku |
| xewa temarê | nd derin uyku, dal uyku |
| xewa xefletê | gaflet uykusu |
| xewa xwe stendin (an jî girtin) | uykusunu almak |
| xewan (i) | rd görünen, aşikâr olan |
| xewan (ii) | m yatma |
| xewandin | m uyutma, yatırma l/gh uyutmak, yatırmak |
| xewaq | n çömlekçi |
| xewaqî | m çömlekçilik |
| xewar | uykucu. |
| xewar (i) | bnr toz û xewar |
| xewar (ii) | rd uykucu, uyku tulumu (çok uyuyan kimse) |
| xeware | rd uykucu |
| xewarî | rd uykuculuk |
| xewarî bûn | l/ngh pineklemek |
| xewarîbûn | m pinekleme |
| xewarîbûyîn | m pinekleyiş |
| xewas | ileri gelenler. nd/nt dalgıç, balık adam, kurbağa adam |
| xewasî | m dalgıçlık |
| xewatîn | nd xatûn’un çoğulu |
| xewder | rd uyku verici |
| xeweke hingane | doyasıya bir uyku |
| xewer | bnr xeber |
| xewet | bnr xêbet |
| xewf | bnr xof |
| xewge | m karyola |
| xewgeh | m yatakhane |
| xewger | nd/nt uyur gezer m uyur gezerlik |
| xewgêr | bnr xewger |
| xewgeran | m uykuda gezme, uykuda dolaşma |
| xewgerok | rd uyur gezer |
| xewgerokî | m uyur gezerlik |
| xewgiran | rd uykusu ağır (veya derin) kimse |
| xewgirtî | rd uykulu, uyku tutmuş olan kimse |
| xewhêner | rd uyutucu |
| xewherimî | rd 1. uykusu kaçmış olan 2. gece kuşu (gece uyuyamayan) 3.m uyku bozukluğu, uykusuzluk çekme |
| xewherimî bûn | l/ngh 1. uykusu kaçmak 2. uyku tutmamak 3. sabahı bulmak, sabahı etmek (sabaha kadar uyumamak) uykusu kaçmak, uykusuzluk çekmek |
| xewherimî kirin | l/gh uykusunu kaçırmak |
| xewherimîbûn | m 1. uykusu kaçma 2. uyku tutmama 3. sabahı bulma, sabahı etme (sabaha kadar uyumama) |
| xewherimîkirin | m uykusunu kaçırma |
| xewherimîtî | m uyku bozukluğu, uykusuzluk çekme |
| xewik | m uyku |
| xewîn | m 1. uyuma, uyuyuş 2. rd uykulu l/ngh uyumak, uyunmak |
| xewîner | uyutucu |
| xewînk | rd uykucu |
| xewiran | m 1. ezilme (açlık sıkıntısı duyma) 2. ezginlik (açlıktan dolayı) |
| xewirandî | rd 1. ezik (açlıktan) 2. burkuk, burkulmuş olan 3. bayıltılmış olan |
| xewirandin | m 1. ezdirme (açlıktan) 2. burma (mide, bağırsak sancıma) 3. iç geçirtme, bayıltma l/gh 1. ezdirmek (açlıktan) 2. burmak (mide, bağırsak sancımak) * vê xwarinê dilê min xewirand bu yemek midemi burdu 3. iç geçirtmek, bayıltmak |
| xewirî | rd 1. burkuk, burkulmuş olan 2. bayılmış olan |
| xewirîn | m 1. ezilme (açlık sıkıntısı duyma) 2. burulma (sancıma, ağrıma) 3. bayılma, iç bayılma, içi geçme, kazınma (içi bayılma) 4. kıyınma, kıyılma (ezilir, kıyılır gibi olma) 5. burkulma (üzüntü duyma) 6. oyulma l/ngh 1. ezilmek (açlık sıkıntısı duymak) * dilê min dixewire, ez qedehek şîr vexwim içim eziliyor bir bardak süt içeyim 2. burulmak (sancımak, ağrımak) * rûviyên min dixewirin barsaklarım buruluyor 3. bayılmak, iç bayılmak, içi geçmek, kazınmak (içi bayılmak) * ji birçînan dilê min dixewire açlıktan midem kazınıyor 4. kıyınmak, kıyılmak (ezilir, kıyılır gibi olmak) * dilê min xewirî içim kıyıdı 5. burkulmak (üzüntü duymak) * gava ez vê rewşa wê dibînim dilê min dixewire bu halini görünce içim burkuluyor 6. oyulmak * birîna wî xewiriye yarası oyulmuş |
| xewirîner | rd 1. bayıltıcı, iç bayıltıcı 2. burkucu |
| xewisandî | rd uyuk, uyumuş durumda olan |
| xewisandin | l/gh uyutmak m uyutma |
| xewisî | rd uyuk, uyumuş |
| xewisîn | m uyuma, uyuyuş l/ngh uyumak, uyunmak |
| xewixandin | m incitme, acı verme l/gh incitmek, acı vermek |
| xewixîn | m incinme l/ngh incinmek |
| xewker | mzk/m Kürt müziğinde bir makam |
| xewkirin | m uyuma, uyuyuş |
| xewlam | n uşak |
| xewlamî | m uşaklık |
| xewle | rd 1. tenha, ıssız 2. mec gizli * giliya min a xewle benim gizli şikayetim 3. inziva |
| xewle bûn | l/ngh 1. tenhalaşmak 2. inzivaya çekilmek |
| xewle kirin | l/ngh 1. tenhalaştırmak 2. saklamak 3. inzivaya çekmek 4. bir köşeye çekip konuşmak, özel görüşmek |
| xewlebûn | m 1. tenhalaşma 2. inzivaya çekilme |
| xewlecî | n tenha yer |
| xewlekirin | m 1. tenhalaştırma 2. saklama 3. inzivaya çekme 4. bir köşeye çekip konuşma, özel görüşme |
| xewleq | m bez üzerine işlemeli olarak cep şeklinde dikilen süs, hem de ıvır zıvırların konulduğu yer |
| xewlexane | m manastır |
| xewn | m düş, rüya |
| xewn dîtin | rüya görmek. düş görmek, rüya görmek |
| xewna (yekî) rast derketin | rüyası çıkmak |
| xewna xerab | korkulu rüya |
| xewna xwe gilî kirin | rüyasını anlatmak |
| xewnak | rd uykulu, uykusu bastırmış olan |
| xewname | m rüya tabirleri kitabı |
| xewnandin | m dinlendirici sulama, gece sulaması l/gh dinlendirerek sulamak, gece sulaması yapmak |
| xewndar | rd rüyalı |
| xewnedar | nd/nt rüyacı, rüya tabircisi |
| xewnekirin | m sabahlama (bütün geciyi uyumadan geçirme) |
| xewnereşk | m kâbus, karabasan |
| xewnerojk | m düş |
| xewneroşk | bnr xewnerojk |
| xewnexav | m ham hayal |
| xewnjîn | m hayal |
| xewnkar | rd hayalcı |
| xewnperest | rd rüyalara inanan |
| xewnzan | nd/nt düş bilimci |
| xewnzanî | m düş bilim |
| xewo | m uyku (çocuk dilinde) |
| xewok | rd uykulu, mahmurlu |
| xewoke | rd uykucu |
| xewokî | rd 1. uykuluca, mahmurluca 2. uykulucu, hastalık halini almış uykucu kimse |
| xewokî bûn | l/ngh pineklemek |
| xewokîbûn | m pinekleme |
| xewokîbûyîn | m pinekleyiş |
| xewr | m çok derin çukur |
| xewrar | m bir tür kete |
| xewre | m kül çöreği, gömme, kömbe |
| xewrebez | m gücünde olma |
| xewreş | rd aymaz |
| xewreşî | m aymazlık |
| xewrevî | rd uykusu kaçmış |
| xewrevîn | rd uyku kaçıran |
| xewrevînî | m uyku kaçırma |
| xewreviyayî | rd uykusu kaçmış olan kimse |
| xewrojk | bnr xeberoşk |
| xewroşk | bnr xeberoşk |
| xewş (i) | rd zağar, pis |
| xewş (ii) | bnr kewş |
| xewşab | bnr xeşeb |
| xewşikandî | rd uykusu bölünmüş olan |
| xewşikandî bûn | l/ngh uykusu bölünmek |
| xewşikandîbûn | m uykusu bölünme |
| xewşîrîn | rd tatlı uykulu |
| xewsivik | rd hafif uykulu, sak, uykusu hafif |
| xewsivikî | m hafif uykululuk, saklık |
| xewt | m akıl, bilinç |
| xewtandin | m büyük bir işin üstesinden gelme, bitirme, kotarma l/gh büyük bir işin üstesinden gelmek, bitirmek, kotarmak |
| xewtelî | rd uyku sersemi |
| xewtelî bûn | l/ngh uyku sersemi olmak |
| xewtelî kirin | l/gh uyku sersemi yapmak |
| xewtelîbûn | m uyku sersemi olma |
| xewtelîkirin | m uyku sersemi yapma |
| xewtin | m uyuma, uyuyuş l/ngh uyumak, uyunmak |
| xewx | bnr xox |
| xewxane | m yatakhane |
| xewxe | m bozulma |
| xewxilmaş | rd uykulu |
| xewxilmaşî | m uykululuk |
| xewyar | m havyar |
| xew | (navdêr, mê) rewşa mirov yan candarek din tê de nivistî ango raketî ango razayî ye, bêhişiya ku mirov êvaran dikeviyê û bi şev tê de ye û spêdeyan jê şiyar dibe. Hevwate: nivistin raketin razan veketin xewtin paldan. Herwiha: xwew. Bi zimanê zarokan: haê hakê hayê lolê lolî. Têkildar: xewn. Bikaranîn: Lêker: di xew bûn, di xew çûn, di xew man, ji xew rabûn, ji xew rakirin, xew kirin, xew anîn. Navdêr: xewkirin, xewanîn. ji: hevreha xewn ya kurmancî, hewn (xew) ya zazakî, xwab ya farisî, xuft ya gilekî, xwem ya pehlewî, xvepne ya avestayî, svapne ya sanskrîtî, քուն (kun xew) ya ermenî, hypnos ya yûnaniya kevn, somnus ya latînî... ji Proto-hindûewropî swep- (nivistin, razan, raketin, xewtin) > swep-no (xew; xewn), Proto-hindûewropî: swep- (nivistin, ketin xewê) > swep-no- (xew, xewn), Proto-aryayî: Avestayî: xvepne- (xew, xewn) Middle Persian: xwem- (xew, xewn) Sogdî: ‘wbnw (xew, xewn) Hotenî: hūne (xew, xewn) Farisî: xāb (xew, xewn) Kurdî: xew, xewn Osetî: fun (xew, xewn) Zazakî: hewn (xew) Sanskrîtî: svapne- (xew, xewn) Yewnanî: hypnos (xew) Latînî: somnus (xew), somnium (xewn) ... Çavkanî: Horn p.110, Watkins p.88, Etymonline Pokorny: 1048 - 1049. jê: berxew çavxew xewandin xewandî xewî xewîn xewînok xewînokî xewn xewnî xewno xewnokî xewnperist xewnperistî xewtin xewtî xewto xewtok xewtoyî. ji wêjeyê: GUH BIDÊR Milet hemî rabûn ji xew, Lê miletê Kurd ta niha, Kevneperest e , pir nezan, Bi paşde maye mêrkuj e.w:Cegerxwîn |
| xew anîn | (lêker)(Binihêre:) xew |
| xew bi çavan neketin | (biwêj) qet nenivistin, hîç ranezan, qeten neketin xewê: Şevê dî xew bi çavên min neket. |
| xew bûn | (lêker)(Binihêre:) xew |
| xew dîtin | (lêker)(Binihêre:) xew |
| xew ji ser xwe avêtin | (biwêj) şiyar bûn, rewş fêm kirin. wan ancax piştî sili salan xew ji ser xwe avêtin. |
| xew kirin | (lêker)(Binihêre:) xew |
| xew lê herimîn | ji ber xemekê ranezan (biwêj) ranezan. xew nehatin, ji tiştekî aciz bûn, aramî xerab bûn. nizanim çima, lê wê şevê heya sibehê xew li min heram bû. xew li min herimîbû. hestên min serobin bûbûn û xewn û xeyalên min ketibûn nav hev. adar jiyan |
| xew li xwe heram kirin | (biwêj) ji bo sedemekê ranezan. zêdetir ji bo zêde xebatê tê gotin. wê jinikê xew li xwe heri- mand, bi şev û roj xebitî, wisa ew zarokên xwe xwedî kirin. |
| xew neketin çavên (yekî) | (biwêj) xew nehatin. wê şevê gulê dîsa digirî, lê îcar ne ji êşa tajangiya qoço ku wek marekî xwe li bejna wê ya zirav dipêçand. xew qet nediket çavên wê. dijmin dê biketa welêt... nuredîn zaza |
| xew nekirin | sibeh kirin, xewherîmî bûn |
| xewa (yekî) mîna xewa çivîkan bûn | (biwêj) ji xewê zû hişyar bûn. xewa neviya min, mîna xewa çivîkan e, bi xiştiniyekpiçûkjî hiş-yar dibe. |
| xewa hingorê | (navdêr) Xwendin: Jihevqetandin: xewa hin·go·rê, xewa kûr û şîrin |
| xewa kurt | hînişk |
| xewa mirinê ketin çavên (yekî) | (biwêj) bi awayekî zêde ji dinê û rewşê dûr bûn. hay ji xwe tunebûn. ma xewa mirinê ketibû çavên wê ku dizan mal malişt û ew pê nehesiya? |
| xewa şevan lê herimîn | (biwêj) ji ber sedemekê ranezan. ji ber xebata dersê, xewa şevan li bêrîvanê herimî. |
| xewa şevan li xwe herimandin | (biwêj) bi şev û roj xebitîn. mixabin kes rûmeta wê xebatê baş fêm nake, lê ez baş dizanim ku wî ji bo wê pirtûkê xewa şevan li xwe herimand. |
| xewa xwe hildan | (biwêj) têr razan. heya serdar xewa xwe têr hilnede, kes ni ıcare zû bi zû wî rake. |
| xewandî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye xewandin |
| xewandin | (lêker)(navdêr, mê) nivandin, razandin, xistin xewê, wisan kirin ku kesek din rakeve anku binive. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: خهواندن. Tewîn: Lêker: -xewîn-. Têkildar: xewîn, xewtin. ji: xew + -andin. jê: xewandî, xewîner, xewînk |
| xewanîn | (navdêr, mê) (Binihêre:) xew |
| xewar | kesê ku xewa wî giran e, xilmaş (rengdêr) nivistî, raketî, razayî, di xew, ne şiyar. Bide ber: dewar, hewar, kewar. ji wêjeyê: Çima tu rexne nakî? Çima tu stranên gelî nabêjî? Çima stranên şoreşgerî nabêjî? Çima tu li hemberê filanî şer dikî yan li hemberê bêvanî nakî? Çima tu bêdeng î? Çima tu bideng î? Çima tu şiyar î yan xewar î?(Şivan Perwer, Avestakurd.net, 8/2006). ji: xew + -ar. jê: xewarî, xewarîtî, xewartî |
| xewarî | (navdêr, mê) xilmaş, xewto, xewar, xewokî, rewşa xewarbûnê. ji: xewar + -î. Bikaranîn: Lêker: xewarî bûn. Navdêr: xewarîbûn |
| xewarî bûn | (lêker)(Binihêre:) xewarî |
| xewarîbûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) xewarî |
| xewas | giregirekên civakê |
| xewasî | (navdêr, mê) noqarî, noqkarî, qewasî, binavgerî. ji: xewas + -î |
| xewê dike çavan, xeman dike golikvan | (biwêj) ji bo kesên bêxem tê gotin. belengazo tu bêaqil î, ew xewê dike çavan, xeman dike golikvan. |
| xewê zor lê kirin | ji ber bêxewiyê li ser xwe nesekinîn |
| xewên kanûnan, tir û lîsên xatûnan | (biwêj) ew her du jî nayên kişandin. divê tu li ser herduyan jî baldar bî, xewên kanûnan, tir ûfisên xatûnan. |
| xewge | textikê ku nivînên razanê li serê tên raxistin |
| xewgeh | (navdêr, mê) cih yan jora xewê, jora nivistinê |
| xewgerî | (navdêr, mê) xewgerokî, şevgerokî, şevgerkî. ji: xew +-gerî |
| xewgerr | (navdêr) somnambûlîst, kesa/ê ku nivistî radibe ser xwe û têt û diçe bêyî ku hay ji xwe hebe. Herwiha: xewger. ji wêjeyê: Lîztikvana bedew û nîvseksî Jennifer Aniston li xwe mukur hat û got: Heyran bi serê we ez di xew de digerim. Carna diçim mala cîranan, carna diçim dikevin paşila zilaman, carna diçim nêçîra xortên nermik û germik û carna jî ez xwe di nav nivîna jinek spehî de dibînim.(Bedewa xewger, Lotikxane.com, 6/2006). ji: xew + -gerr. jê: xewgerrî, xewgerrîtî, xewgerrtî |
| xewgerrî | (navdêr, mê) rewşa xewgerrbûnê. ji: xewgerr + -î |
| xewgerrkî | (navdêr, mê) bi xewgerî. ji: xewgerr +-kî |
| xewgerrok | (navdêr, mê) gezer xewger, şevgerok, şevger. ji: xewgerr +-ok |
| xewgerrokî | (rengdêr) xewgerî, şevgerokî, şevgerkî. ji: xewgerr +-okî |
| xewgiran | (rengdêr) mirovê zû ji xew ra nabe, dema xew dike mîna mirîyane |
| xewgiranî | (navdêr, mê) xewixîn. ji: xewgiran + -î |
| xewhatin | (navdêr, mê) dema canê mirov û lawiran sist dibe û niqosk di hênê di xwazin xew bi kin, :xewa min dihêt dê çin bi nivim |
| xewîn | (lêker)(navdêr, mê) nivistin, razan, raketin, veketin, di xew çûn, ketin xewê, di xew bûn, di xew man, xewtin, xew kirin, ramedîn, hênijîn, nivîn. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: خهوین. Herwiha: xeftin, xewtin. Hevwate: raketin, raketin, razan, veketin. Tewîn: -xew-Bi zimanê zarrokan, hakê kirin, lolî kirin. ji: xew + în. jê: xewiyayî, xewî, xewok, xewokî. Bi soranî: nûstin, xeftin, xewtin |
| xewinîn | (navdêr, mê) agir xweş bûn, agir geş bûn, :agirê tenûrê yê xewinî |
| xewînk | (navdêr, mê) xewdar. ji: xewîn +-k |
| xewirîn | (lêker)(navdêr, mê) dil borîn, xelîn, ferqizîn, fistiqîn, tehinîn, çerqizîn. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: خهورین. Herwiha: xewrîn, xewar. Tewîn: Lêker: -xewir-. Têkildar: xewirandin. ji wêjeyê: Xewnek e! Yê ku ew veşartin jî bi axa sar hatin veşartin. Werhasil ev dinya ji kesî re namîne. Tu jî dilê xwe pê xweş neke û li ber tiştên ku tu nikarî rê li ber bigrî jî nekeve. Li vî welatê ku kî zêde bixebite tim ji nêza dixewire tu li bûyerên ku diqewimin heyirî yî. Dîsa tu xwe li ber tiştinan dixî û xewê şevan li xwe diherimînî. Binêr wextî hezîran demsalek nuh bi xwe re bîne û bibêje, “teq teq teq” li deriyê te bixe û bibêje, “dema te bi xêr ez hatim.”. jê: xewiriyayî, xewirî |
| xewirîn/dixewire/bixewire | 1. ji binî ve şewitîn 2. tê de gut bûn |
| xewixandin | (lêker)(navdêr, mê) ji birçîna kuştin, xwarin nedanê ta ku bimire: - Dewletê girtî ji birçê xewixandin. -Keçê, de firavînekê bîne, wele te em xewixandin!. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: خهوخاندن. Tewîn: Lêker: -xewixîn-. Têkildar: xewixîn, vexewixîn. jê: xewixandî, xewixîner |
| xewixîn | (lêker)(navdêr, mê) ji birçîna mirin, ji ber birsê telifîn, zêde birçî bûn, bêqam birsî bûn: Li girtîgehê segbavan 3 rojan xwarin nedan min. Ez wê çaxê xewixîm. Ha welê,ma ka şîv li ku ma? Em xewixîn wey!, di xew çûn. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: خهوخین. Herwiha: xewixan. Tewîn: Lêker: -xewix-. Têkildar: xewixandin. jê: xewixiyayî, xewixî, xewixok |
| xewixixandî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye xewixandin |
| xewkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye xew kirin |
| xewkirin | (navdêr) nivistin, mirov di nive, razan, xewîn, xewtin, raketin |
| xewle | 1. cihê ku kesek lê tuneye 2. tenê 3. bixeter (rengdêr) varê, avarê, veder, ne li ser yan nêzî rê, dûrî navendê dûr, cihê veşartî, ji çavan dûr, ne berçav, kontrol, saxmin xwe xewle kir;di rê de polîsan me xewle kir. Herwiha: xewile. Bide ber: xirrandî, xirriyayî. Bikaranîn: Lêker: xewle bûn, xewle kirin. Navdêr: xewlebûn, xewlekirin Rengdêr: xewlebûyî, xewlekirî. jê: xewilandin, xewilandî, xewilî, xewilîner, xewilînerî, xewlehî, xewletî, xewleyî |
| xewle bûn | 1. li cihekî tenê bi tena serê xwe man 2. ketin silûkê (lêker)(Binihêre:) xewle |
| xewle kirin | 1. hevpeyvîneke taybet kirin 2. (ji bo ku qeleşiyekê bîne sêrî) ji civakê bi dûr xistin (lêker) lêgerîna tiştekî winda yan jî veşartî polîs di rê de can jî wesaîtan jî xewle dikin (Binihêre:) xewle |
| xewlebûn | (navdêr)(Binihêre:) xewle |
| xewlebûyî | (rengdêr) (Binihêre:) xewle |
| xewlekar | (navdêr) kesê/a ku xewle dike,kontolur |
| xewlekirî | (rengdêr) (Binihêre:) xewle |
| xewlekirin | (navdêr)(Binihêre:) xewle |
| xewletî | (navdêr, mê) rewşa xewlebûnê. ji: xewle + -î |
| xewlexane | dêra silûkê |
| xewn | 1. ruya 2. nîgaş, xeyal *“ne li goristanan radikevim, ne jî xewnên xerab dibînim” (navdêr, mê) tiştên ku mirov di xewê de dibîne, tiştê mirov dibîne dema ku nivistî ye anku raketî ye anku razayî ye: Min di xewna xwe de dît ku dibû şerr. xeyal, daxwaz, hêvî: Azadbûna Kurdistanê xewna me ya mezin e.. Herwiha: xewin. Bikaranîn: xewn dîtin tiştek di xewnê (xewna xwe) de dîtin, hatin xewnê (xewna kesekê/î). ji: Têkildarî xewê.. ji: Proto-hindûewropî: swep- (nivistin, ketin xewê) > swep-no- (xew, xewn), Proto-aryayî: Avestayî: xvafna- (xew, xewn) Middle Persian: xwamm- (xew, xewn) Sogdî: ‘wbnw (xew, xewn) Hotenî: hūna (xew, xewn) Farisî: xvāb (xew, xewn) Kurdî: xew, xewn Osetî: fun (xew, xewn) Zazakî: hawn (xew) ir Sanskrîtî: svápna- (xew, xewn) Yewnanî: hypnos (xew) Latînî: somnus (xew), somnium (xewn) ... Çavkanî: Horn p.110, Watkins p.88, Etymonline Pokorny: 1048 - 1049. jê: xewnane, xewnbîn, xewnbînî, xewnî, xewnok, xewnokî |
| xewn dîtin | di xewê de bûyerin dîtin (lêker)xeyal kirin. ji: xewn + dîtin |
| xewna te li ser wechê yûsiv pêxember be | (biwêj) xewna te li ser xêrê be. xewna te li ser wechê yûsiv pêxember be. bêje hela te çi dît? |
| xewna xwe bi roj dîtin | (biwêj) ji bo kesên ku tiştekî diceribînin, lê di encamê de ziyanê dibînin, ji ber wê jî tim xwe diparêzin tê gotin. wîxewna xwe bi roj dît. bozan yaman |
| xewnane | (rengdêr) bi awayekî xewn. ji: xewn + -ane |
| xewnbîn | (navdêr, mê) aşopkar. ji: xewn +-bîn |
| xewndîtî | (rengdêr) têrxewn. ji: xewn +dîtî |
| xewndîtin | (navdêr, mê) mirov di xew da bûyeran di bîne le pîsbûn |
| xewnekirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) xew |
| xewnerojk | (navdêr, mê) xwezî, daxwaz, hêvî. Herwiha: xewneroj. ji wêjeyê: Bi van xiyal û xewnerojkan jibo çûndina TRT 6 ê bi alîkarîya dostan min têkilî bi Nîlufer Akbal, Latîf Epozdemîr û Kenan Oto re danî. Hersêyan jî bi dilgermî gotin pir baş e. Lê di wê navberê de sedem çi ye nizanim, kek Kenan dest ji çêkirina bernaman berda. Min û kek Latîf jî hinekî xwe sist kir. Dawîyê min jibo bernama Nîluferê biryar da.(Bavê Ronahî: Rastiya TRT6ê, Lotikxane.com, 3/2009). ji: xewn + -e- + roj + -k. jê: xewnerojkbîn, xewnerojkî |
| xewnerojk dîtin | (biwêj) xeyal dîtin. mixabin wer tê xuyan ku keçika min van rojan xewnerojkan dibîne. |
| xewnerojkî | (navdêr, mê) rewşa xewnerojkbûnê. ji: xewnerojk + -î |
| xewneroşk | xewnên di rewşa hişyariyê de |
| xewnexof | (navdêr, mê) kabûs, xewnên ku mirov tê de tiştên tirsnak dibîne, xewna ku mirovî ditirsîne. ji wêjeyê: Kur û keç xewnexofan dibînin(Bejan Matur: Mirina bavê û ew li bendê hiştin, wergerrandin: Sîmar Masîcanik, xwejen.blogspot.com, 6/2006). ji: xewn + -e- + xof. jê: xewnexofî |
| xewnexofî | (navdêr, mê) rewşa xewnexofbûnê. ji: xewnexof + -î |
| xewnexoş | (rengdêr) mirovê di xew da pir di livit û ji ser cihê xwe di çit |
| xewnkarî | (navdêr, mê) feramoşî, aşopkarî. ji: xewn +-karî |
| xewok | (navdêr, mê) xewar, xewoke, xeware. ji: xew +-ok |
| xewokî | (rengdêr) xilmaş, xewto, xewar, xewarî. Bikaranîn: Lêker: xewokî bûn. Navdêr: xewokîbûn |
| xewokî bûn | (lêker)(Binihêre:) xewokî |
| xewokîbûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) xewokî |
| xewre | (navdêr) haweyek qelandina hêkan di miqilkê de, Kurê min hêka te bila xewre be yan kelandî |
| xewsivik | (rengdêr) mirovê bi sanahî û zû ji xew ra dibe û le êwî sivik |
| xewte | (rengdêr) mirovê pir hez ji xewê dike |
| xewtêş | nexweşiya pirxewariyê |
| xewtî | (rengdêr) nivistî, razayî, raketî, veketî, di xew, di xew çûyî. Têkildar: xewto. ji: xewtin. Bi soranî: xewtû |
| xewtin | (lêker)(navdêr, mê) di xew çûn, ketin xewê, di xew bûn, di xew man. Herwiha: xeftin, xewîn. Hevwate: raketin, raketin, razan, veketin. Tewîn: -xew-Bi zimanê zarrokan, hakê kirin, lolî kirin. ji: xew + tin. jê: xewtî, xewto, xewtû. Bi soranî: nûstin, xeftin, xewtin |
| xewto | (rengdêr) kesa/ê ku pirr ji xewê hez dike yan pirr dinive, kesa/ê ji xewê têr nabe. Têkildar: xewtî, xewtû. ji: xew + -to. jê: xewtohî, xewtotî, xewtoyî |
| xewtotî | (navdêr, mê) rewşa xewtobûnê. ji: xewto + -tî |
| xewtû | (kurmancî). Binêre;xewto. Kurdî: (soranî) (rengdêr) nivistî, razayî, raketî, xewtî, di xew. ji: xewtin - -in + -û |
| xewxane | (navdêr, mê) nivistinxane,nivîngeh, razanxane, raketinxane, odeya nivistinê, odeya razanê, odeya raketinê, odeya xewînê, odeya ku mirov lê dinivin. ji: xew + -xane bend |
| xewxoş | (rengdêr) mirovê li dema nivistinê bêdeng û bê bizav, :ev zaroke gelek yê xewxo e ta spêdê xwe na livînt |
| xew | sleep m. sleep. Also see: ketin xewê, ji xew rakirin |
| xew hatin | to be sleepy |
| xewa min tê | I am sleepy |
| xewle | lonely, desolate |
| xewlî | f. desolation, isolation |
| xewn | (f.) dream, vision f. dream. |
| xewn dîtin | v.t. to dream, have a dream. v.t. to dream, have a dream. |
| xewnerojik | daydream |
| xew | Schlaf |
| xewandin | einschläfern schlafen schlafen lassen schlummern zu Tage liegen zu Tage treten |
| xewar | faul starr |
| xewîn | schlafen schlummern zu Tage liegen zu Tage treten |
| xewinandin | bewässern |
| xewle kirin | beiseite nehmen zur Seite nehmen |
| xewn | Traum Traumbild Träumerei Vision |
| xewn dîtin | träumen |
| xewre | Diskus |
| xew | m. hewn, hawn, hown, hun, hon n. |
| xew hatin | lng. . hewn ameyene |
| xew kirin | lg. hewn kerdene |
| xew revîn | lng. . hewn remayene |
| xewa abadîn | n. hewno ebedî, hewno meser, hewno cawîd n. |
| xewa cawîdan | n. hewno ebedî, hewno meser, hewno cawîd n. |
| xewa ebe | dîn. hewno ebedî, hewno meser, hewno cawîd n. |
| xewa ecelê | n. hewnê ecelî n. |
| xewa giran | n. hewno giran, hewno xorî, hewnê merdene n. |
| xewa kergoskê | n. hewnê hergosî n. |
| xewa kûr | n. hewno giran, hewno xorî, hewnê merdene n. |
| xewa mirinê | n. hewnê merdisî n. |
| xewa sîrîn | n. hewno sîrîn n. |
| xewa sivik | n. hewno sivik, hewnê xilmasî n. |
| xewa temarê | n. hewno giran, hewno xorî, hewnê merdene. |
| xewa vehêsanê | n. hewnê raarasî n. |
| xewa xwe kirin | lz. hewnê xo girewtene, hewnê xo kerdene |
| xewa xwe stendin | lz. hewnê xo girewtene, hewnê xo kerdene |
| xewa xwes | hewno wes |
| xewa zivistanê | n. hewnê zimistanî n. |
| xewandin | lg. hewn fîstene, hewn kerdene, hewnnayene m. hewnfîstis, hewnkerdis, hewnnayis n. |
| xewar | rd. xewar, hewndar *çavgermkirin lg. çimên xo germin kerdene, çimî germin kerdene *çavên xwe germkirin çimên xo germinkerdene, çimî germinkerdene *di xew de bûn lng. . hewn de bîyene, edi hewn de bîyene *di xew re çûn lng. . hewn ra sîyene, hewn kewtene |
| xewas | gj. giregirî, axlerî, rîsipîyî, axawetî, maqulî, esraf |
| xewaxwegirtin | tz. hewnê xo girewtene, hewnê xo kerdene |
| xewer | m. milqî, xeber, nenge, kifir, milqe, melqe n. |
| xewgeh | m. hewngeh, cayê hewnî n. |
| xewger | rd. hewngêrox, sewgêrox |
| xewgerî | m. hewngêroxîye, sewgêroxîye, hewngeroxênî m. |
| xewgero | kîm. hewngêroxîye, sewgêroxîye, hewngeroxênî m. |
| xewgerok | rd. hewngêrox, sewgêrox |
| xewgiran | rd. hewngiran |
| xewhêner | rd. hewnfîstox, hewnardox |
| xewik | m. hewn, hawn, hown, hun, hon n. |
| xewîn | rd. hewnên lng. . rakewtene, hewn kewtene, qelebîyene m. rakewtis, hewnkewtis, qelebîyayis n. |
| xewinandin | lg. mikinenayene, mikine kerdene |
| xewînk | m. heba hewnî, hewnhebe m. |
| xewir | rd. xewer, xewir |
| xewirandin | lg. xeriqnayene, xewernayene, bêhes kerdene, xereqnayene, balmis kerdene m. xeriqnayis, xewirnayis, bêheskerdis, xereqnayis, balmiskerdis n. |
| xewirîn | lng. . qewirîyene, def bîyene, cehenemîyene, seqetula bîyene, qewerîyene m. qewirîyayis n. m. xereqîyayis, xewirîyayis, bêheskewtis, xorasîyayis, xeriqîyayis, balmisbîyayis n. lng. . xereqîyene, xewirîyene, bêhes kewtene, xo ra sîyene, xeriqîyene, balmis bîyene, firîyene, bolmîs bîyene |
| xewirîner | m/n. xeriqnayox, xewirnayox, bêhesker n. |
| xewisandin | lg. hewn fîstene, hewn kerdene, hewnnayene m. hewnfîstis, hewnkerdis, hewnnayis n. |
| xewkirin | m. rakewtis, hewnkewtis, qelebîyayis n. |
| xewlam | m/n. xulam, noker, ulamkar n. |
| xewle | rd. sihêl, tenya, tenha, xalî |
| xewletî | m. sihêlîye, tenyayîye, tenhayîye, xalîyîye, sihêlênî, tenyayênî, tenhayênî, xalîyênî m. |
| xewn | m. hewn, hawn, hown, hun, hon n. |
| xewn dîtin | tg. hewn vînitene |
| xewok | rd. xewar, hewndar |
| xewr bûn | lng. . binaw bîyene, roqulopîyene, qulopîye awe bîyene,xerq bîyene |
| xewre | m. keta, kêleke, çorege m. |
| xewsîrîn | rd. hewnosîrîn |
| xewsivik | rd. hewnsivik |
| xewtandin | lg. hewn fîstene, hewn kerdene, hewnnayene |
| xewtin | lng. . rakewtene, qelebîyene m. rakewtis, hewnkewtis, qelebîyayis n. |
| xewtinan | m. esa, demê rakewtene n. |
| xewve çûn | lng. . hewn ra sîyene, hewn kewtene |
| xewxane | m. rakewtisxane, hewnxanert. |
| xewyar | m. hawyar, havyar, xewyar n. |