| tarî | rd karanlık (ışığı olmayan, bütünü veya bir kısmı ışıktan yoksun olan) * odeya tarî karanlık oda 2.m karanlık (ışık olmama durumu) * di tariyê de xebat nayê kirin karanlıkta çalışılmaz 3.rd/nd karanlık (gereğince anlaşılıp belirlenemeyen, ne olacağı, sonu belli olmayan) 4.rd koyu (acı, karaya kaçan renk) * sorê tarî koyu kırmızı * keskê tarî koyu yeşil * keskê tarî acı yeşil 5. sis perdesi (herhangi bir olayın gizli ve karanlık olduğunu belirtmek için kullanılır) 6. gölge (resimde bir şekli cisimlendirmek için, onun ışık almaması gereken yerlere vurulan az çok koyu renk) 7. mec gölgeli |
| tarî (di) tarîyê de îşaret dan | karanlıkta göz kırpmak |
| tarî (i) | m tazelik |
| tarî (ii) | rd mahalleli |
| tarî bi ser de girtin | karanlığa kalmak |
| tarî bûn | kararmak. l/ngh 1. kararmak * dinya êdî baş tarî bûbû hava iyice kararmıştı 2. koyulaşmak (renkler için) |
| tarî ketin | karanlık basmak (veya çökmek) |
| tarî ketin erdê | karanlık basmak (veya çökmek), ortalık kararmak, tünmek, hava kararmak, sular kararmak |
| tarî kirin | l/gh 1. karartmak, karanlık etmek * perdeyan ode tarî kirin perdeler odayı kararttı 2. koyulaştırmak (renkler için) 3. gölgelemek (resim sanatında) karanlık etmek |
| tarî kumişîn ser (cihekî) | karanlık basmak (veya çökmek) |
| tarî lê ketin erdê | üstüne karanlık çökmek |
| tarî li hev ketin | ortalık karışmak |
| tarî pilolo | zifiri karanlık |
| tarî qelaştin | karanlığı deşmek (veya yırtmak) |
| tarîban | m alaca karanlık |
| tarîbar | m karanlık |
| tarîbara sibehê | tan vakti |
| tarîbûn | m 1. kararma 2. sn kararma (görüntü için) 3. koyulaşma |
| tarîbûyîn | m 1. kararış 2. koyulaşış (renkler için) |
| tarîf | m tarif, tanım |
| tarîfe | m 1. tarife (fiyat gösteren çizelge) 2. tarife (taşıtların gidiş geliş zamanlarını gösteren çizelge) 3. tarife (ilâç, alet vb. nasıl kullanılacağını açıklayan kâğıt, tanıtmalık) |
| tarîgan | çavdar. bot/m çavdar (Secale cereale) |
| tarîgewrik | m alaca karanlık (sabahınki için) |
| tarîgewrikî | rd karaca (esmerce) |
| tarîk | m karanlık |
| tarîker | rd karartıcı |
| tarîkirî | rd 1. karartılmış 2. koyulaştırılmış |
| tarîkirin | m 1. karartma, karanlık etme 2. koyulaştırma (renkler için) 3. gölgeleme (resim sanatında) |
| tarînî | m karanlık |
| tarîqelêş | rd karanlık yırtma özeliği olan şey |
| tarîqet | m tarikat |
| tarîqet dan destê (yekî) | el vermek |
| tarîqetparêz | nd/rd tarikatçı (tarikatları savunan kimse) |
| tarîqetparêzî | m tarikatçılık |
| tarîqetvan | nd/rd tarikatçı (bir tarikata bağlı kimse) |
| tarîqetvanî | m tarikatçılık |
| tarîş | bnr tariş |
| tarîşk | ant/m 1. kas, adale 2. damarcık, kılcar damar |
| tarîstan | bnr taristan |
| tarîtî | m 1. karanlık (ışık olmama durumu) 2. koyuluk, siyahlık |
| tarîx | m 1. tarih (bir olayın gününü, ayını veya yılını bildiren söz veya gün) 2. tarih (bilim dalı olarak) * tarîxa Kurdan Kürt tarihi 3. tarih (evrensel tarihin herhangi bir bölümünü ele alan anlatı) * tarîxa serdema nêzîk yakın çağ tarihi 4. tarih (kitabı) 5. tarih (dersi) |
| tarîx avêtin (cihekî) | tarih atmak (veya koymak) |
| tarîxa (tiştekî) xuya (an jî diyar) kirin | tarihlendirmek |
| tarîxa mucewher | mücevher tarih (divan edebiyatında, ebcet hesabına göre yalnız noktalı harfleri sayıldığında söz konusu olayın tarihini gösteren söz veya dize) |
| tarîxî | rd 1. tarihî, tarihsel (tarihle ilgili, tarihe dair) 2. tarihî (tarihe geçmiş) 3. mec tarihî (unutulmayan, anılma değeri olan) |
| tarîxnivîs | nd/nt tarihçi yazar |
| tarîxnivîsî | m tarih yazarlığı |
| tarîxzan | nd/nt 1. tarih bilimci 2. tarihçi |
| tarîxzanî | m 1. tarih bilimi 2. tarihçilik |
| tarîya sibehê | tan vakti |
| tarî | 1. tîr û girtî, nezelal 2. tarîban û neronak *“di tariyê de, çira ro ye” (rengdêr) cihê ronahî nîne/tine ye yan pirr kêm e: Bû şev û dinya tarî bû. guhartoyên anku varyantên rengan yên ber bi reşî ve: şînî tarî, sorî tarî, keskî tarî, (mecazî) tawankar, gumanbar. Hevwate: zilmat. Herwiha: tarîk tîrîc. Dijwate: li gel wate 1: ron geş li gel wate 2: vebûyî. Bikaranîn: Lêker: tarî bûn, tarî kirin. Navdêr: tarîbûn, tarîkirin Rengdêr: tarîbûyî. jê: tarîbûyî tarîker tarîkerî tarîkirî tarîtî tikîtarî. ji: Proto-hindûewropî teme- (reş) > teme-s-rā- (tarî) Proto-aryayî: avestayî: teθre- (tarî) Pehlewî: tar (tarî) Farisî: tarîk (tarî) Belûçî: tar, tehar (tarî) Osetî: tar (tarî) Kurmancî: tarî (tarî) Kurdî (Soranî): tarîk (tarî) Hewramî: tarîk (tarî) Zazakî: tarî (tarî) Sanskrîtî: tamisrā (tarî) Latînî: tenebrae (tarî) ... Çavkanî: Horn p.82, Watkins p.90, MacKenzie P.121. ji wêjeyê: •Şeva tarî li min xweş kir , •Dilê xem dîde pir geş kir , •Li xanî xanimê meş kir , •Û daye dergevanê min .(Cegerxwîn:Helbest HAT CIVANÊ MIN BI ŞEV) |
| tarî bûn | 1. êvar bûn 2. reng girtîtir û tîrtir bûn 3. rewşa bînahiya çavan xera bûn (lêker)(Binihêre:) tarî |
| tarî ketin | (lêker)(Binihêre:) tarî |
| tarî kirin | 1. êvar bi ser de anîn 2. reng girtîtir û tîrtir kirin 3. rewşa bînahiya çavan xera kirin (lêker)(Binihêre:) tarî |
| tarîban | rewşa bêronahiyê |
| tarîbar | (rengdêr) telxbar. ji: tarî +-bar |
| tarîbûn | (navdêr, mê) bûne tarî, nemana ronahîyê êlîbûn, çavên wî yên tarîbûyn , :ang dinyayê ba nabînit |
| tarîf | (navdêr, mê) pênase, wate, mane, çend gotinên ku maneya peyvekê şirove dikin. Bi gotineke din bi temamî daxuyakirin û ravekirina wesfên têgînekê(mefhûmekê): Tarîfa avê vexurka zelal ya bêtam e.2. Daxuyandin û ravekirina azîna(metoda) kirina karekî.Nimûne 1: Wê, çêkirina xwarinê bi kitekit ji min re tarîf kir .Nimûne 2: Min jê re tarîf kir ku divê çawa makîneyê bixebitîne. Herwiha: tahrîf, tehrîf, terîf. ji: Ji erebî. Bikaranîn: Lêker: tarîf kirin. Navdêr: tarîfkirin Rengdêr: tarîfkirî. ji wêjeyê: Mixabin heta sala 1925an jî tarîfek Ataturk a li ser tirkbûnê tune bû. Di qanûnan de jî tarîfa tirkbûnê tune bû.(Cemil Koçak li gor Netkurd.com, 11/2006). jê: tarîfî Tarîf(an jî terîf): Bi temamî daxuyakirin an jî ravekirina wesfên têgînekê(mefhûmekê).Metoda ku çêkirina tiştekî rave dike.Nimûne:Gramerzanan, gramer bi awayên têvel tarîf kirine (Celadet Bedirxan) |
| tarîf kirin | (lêker)(Binihêre:) tarîf |
| tarîfî | (navdêr, mê) rewşa tarîfbûnê. ji: tarîf + -î |
| tarîfkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye tarîf kirin |
| tarîfkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) tarîf |
| tarîgan | cureyekî zêd e û dişibihe gênim (navdêr, nêr) şilêl, açar, çewder, baçîk, çexdar, riwekek wek cehî û genimî ye û nan dikare ji arê wî bêt çêkirin: nanê çewderî. jê: tarîganî. Navê zanistî: Secale cereale |
| tarîganî | (navdêr, mê) rewşa tarîganbûnê. ji: tarîgan + -î |
| tarîgewrik | (rengdêr) (navdêr, mê) dema ku dinya ne zêde tarî û ne jî zêde ron e (bi taybetî berêvaran). ji: tarî + gewr + -ik. jê: tarîgewrikî |
| tarîgewrikî | (navdêr, mê) rewşa tarîgewrikbûnê. ji: tarîgewrik + -î |
| tarîgewrk | şevereşa pêşîn û paşîn a şevê |
| tarîk | (Soranî) . Bi kurmancî: tarî. ji: Bi pehlewî tarîk, bi inglîzî dark. |
| tarîker | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) ya/ê tarî dike. ji: tarî + -ker |
| tarîker danan | (lêker) çavgirtînik, ronahiya çirîskdar. ji: tarîker + danan |
| tarîkerî | (navdêr, mê) rewşa tarîkerbûnê. ji: tarîker + -î |
| tarîkî | (Soranî) . Bi kurmancî: tarîtî |
| tarîkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye tarî kirin |
| tarîkirin | (navdêr) bi nehêlana ronahîyê biyav tarî dibe, vemirandina ronahîyan, |
| tarîparêz | dijberê pêşketinê; tedhîşkar |
| tarîparêzî | dijberiya pêşketinê; tedhîşkarî |
| tarîperest | (rengdêr) kesê kotekîyê li mirov û jîngehê dike û jibo tarî û pa damanê herdem di xebite, :tîrorist tarîperestin , :dijminê tarîperest ang; dijminê dijî pêşveçûnê |
| tarîşk | (navdêr, mê) bazû, masûlke, lemlate, zevlek, ezalet, hencav |
| tarîstan | şevereşa ku hemû deverê radipêçe (navdêr, mê) tarîbûneka berfireh a deverekê hemûyê digire, evên pir tarî |
| tarîtî | rewşa bêronahiyê û nezelaliyê tar kirin par ve kirin (navdêr, mê) rewşa tarî. Herwiha: tarî (navdêr). Dijwate: ronahî. ji: tarî + -tî |
| tarîvan | (rengdêr) tarîperest |
| tarîx | (navdêr, mê) dîrok, mêjû, bûyerên demên berê: Tarîx xwe dubare dike. (Tiştên ku berê qewimîne dîsan diqewimin.), zanista li ser demên berê: Şerefxanê Bedlîsî wek bavê tarîxa kurdan tê nasîn. dem, çax, wext, zeman, dema ku tiştek qewimiye yan hatiye kirin: Ev name di tarîxa 1.8.2006 de hatiye nivîsîn. Tarîxa derketina vê pirtûkê ne diyar e. (Li ser vê pirtûkê nehatiye nivîsîn ka kengî hatiye çapkirin.). Herwiha: terîx, teirîx. ji: ji erebî تأريخ (teirîx). Bide ber: wext, dem, kêlîk. jê: tarîxî, tarîxnas, tarîxnasî, tarîxnivîs, tarîxnivîsî, tarîxvan, tarîxvanî, tarîxzan, tarîxzanî |
| tarîxandin | (lêker)dem danîn, kat danîn, berwarnûsîn, demnûsîn, dîrokandin. ji: tarîx +-andin |
| tarîxçe | (navdêr, mê) dîrokçe, kurtedîrok, mêjûçe, kurtetarîx |
| tarîxî | (rengdêr) dîrokî, mêjûyî: kevnar, qedîm, tişta/ê demên berê: bajarrek tarîxî (bajarrê ku kelhe û tiştên din yên ji serdemên berê lê berçav in), giring, muhim, tişta/ê ku ihtimal e dê paşî di dîrokê de basa wê bêt kirin: peymanek tarîxî, biserkeftinek tarîxî. Herwiha: terîxî, teirîxî. ji: tarîx + -î. jê: tarîxîtî |
| tarîxîtî | (navdêr, mê) rewşa tarîxîbûnê. ji: tarîxî + -î |
| tarîxvanî | (navdêr, mê) karê tarîxvanan. ji: tarîxvan + -î |
| tarîxzan | (navdêr, mê) dîrokzan. ji: tarîx +-zan |
| tarî | m. tarî, zilmatî n. |
| tarî bûn | tng. tarî bîyene |
| tarî kirin | lg. tari kerdene, tarînayene |
| tarîbûn | m. tarîbîyayis n. |
| tarîf | m. tarîf, salixûsulix/?. |
| tarîf bûn | lng. tarîf bîyene, salixûsulix bîyene, salixûsulixîyene, salixîyene |
| tarîf kirin | lg. tarîf kerdene, salixûsulixnayene, salixûsulix kerdene |
| tarîfe | m. tarîfe, tarîfnameye, salixûsulixnameye, salixûsulixe m. |
| tarîfeya balafirê | n. planê raperayisî, tarîfeya firdayisî, tarîfnameya firokeyî m. |
| tarîfkirin | m. tarîfkerdis, salixûsulixnayis n. hatin tarîfkirin ltb. tarîf kerîyene, salixûsulix kerîyene, ameyene tarîfkerdene, ameyene salixûsulixkerdene |
| tarîgan | m. bot. çewdere, silêl, çewder, sileyl, çodere m. |
| tarîgewrik | m. lêl, lêlê sodirî, lêlav, lêlê sewdirî, lêlê sipêderî, xemam, nêmtarî, lêlê sibayî, layl, lêle, lîl, lil n. |
| tarîkirin | m. tarîkerdis, tarînayis n. |
| tarîqet | m. tarîqete, tarîqate m. |
| tarîqetvan | rd. tarîqetcî, tarîqetwan |
| tarîqetvanî | m. tarîqetcîyîye, tarîqetwanîye, tarîqetcîyênî m. |
| tarîreng | rd. tarîgon, tarîreng, rengo tarî |
| tarîsk | m. ana. masûlke, edale n. |
| tarîtî | m. tarîyîye, tarîyênî n. |
| tarîx | m. tarîx, tarix n. |
| tarîxî | rd. tarîxî, tarîxên |
| tarîx | tarih |
| tarîx | historio |