| de | bnr da/de, ta/te |
| de de, di | alfabeya Tirkî de navê tîpa pêncemîn nd |
| debagat | debaxkarî, hasilkerî m debaxkarî, hasilkerî m |
| debbe | gumgum m gumgum m |
| debboy | embara çek û pûsadên leşkeran embara çek û pûsadên leşkeran |
| debdebe | debdebe. wurşe, debdebe, îhtişam m wurşe, debdebe, îhtişam m |
| debdebeli | wurşedar rd wurşedar rd |
| debelenme | 1. kulkulîn, perpitîn 2. vegevizan, gevizan, xwepevjilandin m 1. kulkulîn, perpitîn 2. vegevizan, gevizan, xwepevjilandin m |
| debelenmek | gevizîn. 1. kulkulîn, perpitîn (ji ber êş an jî pestekê) l/ngh 2. vegevizîn l/ngh, gevizîn l/ngh, lif dan l/gh, xwe pevjilandin l/gh, xwe leqandin l/gh *gözüm, yerde ters yüz edilmiş debelenen kaplumbağaya ilişti çavê min bi kûsiyê ku li erdê li ser piştê xwe dipevjiland ket *yerde debelendi durdu li erdê ew bû lif dida 3. perpitîn l/ngh, li hev çûn û hatin l/bw (ji bo hewlên tewş) (mec) 1. kulkulîn, perpitîn (ji ber êş an jî pestekê) l/ngh 2. vegevizîn l/ngh, gevizîn l/ngh, lif dan l/gh, xwe pevjilandin l/gh, xwe leqandin l/gh * gözüm, yerde ters yüz edilmiş debelenen kaplumbağaya ilişti çavê min bi kûsiyê ku li erdê li serpiştê xwe dipevjiland ket * yerde debelendi durdu li erdê ew bû lif dida 3. perpitîn l/ngh, li hev çûn û hatin l/bw (ji bo hewlên tewş) (mec) |
| debi | bireh. birh, debî (di dereke robarê de di saniyeyê de hecma herikîna avê) erd/m birh, debî (di dereke robarê de di saniyeyê de hecma herikîna avê) erd/m |
| debil | tîltîlokî (kesê jar û kêmhêz) rd tîltîlokî (kesê jar û kêmhêz) rd |
| debillik | tîltîloktî m tîltîloktî m |
| debriyaj | debriyaj m debriyaj m |
| deccal | 1. Decal, Tecal (li gorî baweriya olî kesê derewîn ê ku tê bawerkirin wê nêzî qiyametê rabe) n 2. virek, gelac, fesad (mec) rd 1. Decal, Tecal (li gorî baweriya olî kesê derewîn ê ku tê bawerkirin wê nêzî qiyametê rabe) n 2. virek, gelac, fesad (mec) rd |
| decrescendo | decrescendo (dide nîşan ku parçe dê her here dengê wê kêmtir bê lêdan) mzk/h decrescendo (dide nîşan ku parçe dê her here dengê wê kêmtir bê lêdan) mzk/h |
| dede | bapîr, kal, kalik 1. kal, kalik, bapîr (ji bo zarok bavê bav a jî dê) 2. kalik (ji bapîr pê de hemû pêşiyên yekî) 3. pîr (nasnavê rêberê olî yên Alewiyan û derwêşên terîqeta Mewlewiyan ku çileyê xwe kişandiye) 4. kalo, kaliko (ji bo denglêkirina li kesê kal) n 1. kal, kalik, bapîr (ji bo zarok bavê bav a jî dê) 2. kalik (ji bapîr pê de hemû pêşiyên yekî) 3. pîr (nasnavê rêberê olî yên Alewiyan û derwêşên terîqeta Mewlewiyan ku çileyê xwe kişandiye) 4. kalo, kaliko (ji bo denglêkirina li kesê kal)n |
| dede (dedesi) koruk yer, torunun dişi kamaşır | nekin li kesan wê be serê kesan, ku neyê serê wan dê bê serê pisê pisan |
| dedecik | kalik n kalik n |
| dedegiller | kalan, mala kalan nd kalan, mala kalan nd |
| dedektif | bnr detektif bnr detektif |
| dedektör | bnr detektör bnr detektör |
| dedelik | 1. kaltî, kaliktî 2. pîrtî (ji bo yê Alewîtiyê) m 1. kaltî, kaliktî 2. pîrtî (ji bo yê Alewîtiyê) m |
| dedesi koruk yer, torunun dişi kamaşır | nekin li kesan wê be serê kesan, ku neye serê wan dê bê serê pisê pisan |
| dedi mi | ku got *saat üç dedi mi okulda ku saet got sisê li dibistanê ye |
| dediği çıkmak | gotina (yekî) derketin, wekî (yekî) derketin |
| dediği dedik | gotina (yekî) gotin e |
| dediğim dedik, öttürdüğüm düdük | eger rê di nava serê min û laşê min de jî here gotin gotina min e |
| dediğinden çıkmamak | bêemiriya (yekî) nekirin |
| dediğine gelmek | hatin ser gotina (yekî) |
| dedikodu | paşbêjî, kurtûpist, paşgotinî. paşgotinî, kurtepist, xeyb, şimopiv m paşgotinî, kurtepist, xeyb, şimopivm |
| dedikodu etmek | (veya dedikodu yapmak) paşgotinî kirin, xeyb kirin |
| dedikodu etmek (veya yapmak) | paşgotinî kirin, xeyb kirin |
| dedikoducu | paşbêj. paşgo, paşbêj, xeybker, xebergerîn, xeberbezîn rd paşgo, paşbêj, xeybker, xebergerîn, xeberbezîn rd |
| dedikoduculuk | paşgoyî, paşbêjî, xeybkerî m paşgoyî, paşbêjî, xeybkerî m |
| dedirmek | (dedirtmek) pê dan gotin l/lb |
| dedirmek, dedirtmek | pê dan gotin l/lb |
| dedüksiyon | deduksiyon fel/m deduksiyon fel/m |
| def | def. (I) bnr tef (II) def, qewirandin, qewitandin m def, qewirandin, qewitandinm |
| def (i) | bnr tef |
| def etmek | def kirin, qewitandin. bnr defetmek bnr defetmek |
| def olmak | qewitîn. bnr defolmak bnr defolmak |
| defa | car. car, neqil, derb *ilk defa buraya geliyor ev cara pêşîn e ku tê virê h car, neqil, derb * ilk defa buraya geliyor ev cara pêşîn e ku tê virê h |
| defalarca | çendî car, çend caran, bi çendîn car çendî car, çend caran, bi çendîn car |
| defans | berevanî, defans m berevanî, defans m |
| defaten | di carekê de, li bêhnekê h di carekê de, li bêhnekê h |
| defetme | 1. qewitandin, qewirandin 2. qeşitandin, teqizandin, qeşirandin, nîştin, delikandin, tewisandin, defandin, defkirin, cihimandin m 1. qewitandin, qewirandin 2. qeşitandin, teqizandin, qeşirandin, nîştin, delikandin, tewisandin, defandin, defkirin, cihimandin m |
| defetmek | 1. qewitandin, qewirandin *düşmanı defettik me dijmin qewirand 2. qeşitandin, teqizandin, qeşirandin, nîştin, delikandin, tewisandin, defandin, def kirin *belâyı defetmek me bela defand *onu başımdan defettim min ev ji xwe nîşt l/gh 1. qewitandin, qewirandin * düşmanı defettik me dijmin qewirand 2. qeşitandin, teqizandin, qeşirandin, nîştin, delikandin, tewisandin, defandin, def kirin * belâyı defetmek me bela defand * onu başımdan defettim min ev ji xwe nîşt l/gh |
| defi belâ kabilinde | bi qaydeyê def'il bela bi qaydeyê def’il bela |
| defi hacet etmek | destava mezin kirin destava mezin kirin |
| defile | defîle. defîle m defîle m |
| defin | naştin, defh m naştin, defn m |
| define | gencîne. gencîne, kenz, defîne m |
| defîne | gencîne, kenz, defîne m |
| defineci | gencîneger, defîneger nd/nt gencîneger, defîneger nd/nt |
| definecilik | gencînegerî, defînegerî m gencînegerî, defînegerî m |
| deflâlasyon | deflasyon (tengiya pereyan, kêmbûna diravan) m deflasyon (tengiya pereyan, kêmbûna diravan) m |
| deflemek | bnr defetmek bnr defetmek |
| defne | defne. qar, defne (Laurus nobilis) bot/m qar, defne (Laurus nobilis) bot/m |
| defnedilmek | hatin naştin, hatin veşartin, hatin definkirin, hatin defînandin, hatin temartin l/tb hatin naştin, hatin veşartin, hatin definkirin, hatin definandin, hatin temartin l/tb |
| defnegiller | famîleya qaran, famîleya darên defneyan bot/nd famîleya qaran, famîleya darên defneyan bot/nd |
| defnetme | naştin, definandin, defnkirin, veşartin, hedimandin, temartin m naştin, definandin, defnkirin, veşartin, hedimandin, temartin m |
| defnetmek | bi gorkirin. naştin, definandin, defh kirin, veşartin, hedimandin, temartin l/gh naştin, definandin, defn kirin, veşartin, hedimandin, temartin l/gh |
| defo | qisûr, eyb m |
| defol! | biteqize!, biqeşite! bicihim! here ji wê! |
| defolma | qeşitîn, teqezîn, qeşirin, cihimîn, tewisîn, delikîn m qeşitîn, teqezîn, qeşirîn, cihimîn, tewisîn, delikîn m |
| defolmak | qeşitîn, teqezîn, qeşirin, cihimîn, tewisîn, delikîn (ji bo heqaretê) l/ngh qeşitîn, teqezîn, qeşirîn, cihimîn, tewisîn, delikîn (ji bo heqaretê) l/ngh * defol! biteqize!, biqeşite! bicihim! here ji wê! |
| defolu | eybdar, qisûrdar (ji bo pot û pertalan) rd eybdar, qisûrdar (ji bo pot û pertalan) rd |
| deformasyon | bêteşeyîbûn m bêteşeyîbûn m |
| deforme | curde, jieyarketî, bêteşebûyî, deforme r curde, jieyarketî, bêteşebûyî, deformerd |
| deforme olmak | curde bûn, ji eyar ketin, bêteşe bûn, deforme bûn (xerabûna teşe û qalibê tiştekî) curde bûn, ji eyar ketin, bêteşe bûn, deforme bûn (xerabûna teşe û qalibê tiştekî) |
| defosuz | bêeyb, bêqisûr rd bêeyb, bêqisûr rd |
| defroster | qeşahelîn, defroster m qeşahelîn, defroster m |
| defter | nivistok, defter. defter, lênûsk, perawî, peyirk m defter, lênûsk, perawî, peyirkm |
| defter açmak | (pere) bêş kirin (pere) bêş kirin |
| defter emini | rayedarê mezin ku li karên tapoyan dinêre rayedarê mezin ku li karên tapoyan dinêre |
| defter tutmak | defter girtin (ji bo hesab û tiştên wilo) defter girtin (ji bo hesab û tiştên wilo) (birini) |
| defterci | 1. defterfiroş 2. deftervan (kesê ku defteran çêdike) nd/nt 1. defterfiroş 2. deftervan (kesê ku defteran çêdike) nd/nt |
| deftercilik | 1. defterfiroşî 2. deftervanî m 1. defterfiroşî 2. deftervanî m |
| defterdar | 1. defterdar (erkedarê mezin ê ku karê darayî yê bajarekî diğerine) nd/nt 1. defterdar (erkedarê mezin ê ku karê darayî yê bajarekî digerîne) nd/nt |
| defterdarlık | defterdarî (ji bo erk, meqam û avahiya defterdar) m defterdarî (ji bo erk, meqam û avahiya defterdar) m |
| defterden silmek | ji dilê xwe avêtin, a xwe û (yekî) qedandin ji dilêxwe avêtin, axwe û (yekî) qedandin |
| defterhane | daîreya ku hemû qeydên arazî yên welatên Osmanî lê ne û kar û barên qeydan lê tê kirin daîreya ku hemû qeydên arazî yên welatên Osmanî lê ne û kar û barên qeydan lê tê kirin |
| defteri dürülmek | 1) roja (yekî) temam bûn (ji bo mirin an jî kuştina yekî) 2) (yek) ji kar avêtin, destê (yekî) ji kar kişandin 1) roja (yekî) temam bûn (ji bo mirin an jî kuştina yekî) 2) (yek) ji kar avêtin, destê (yekî) ji kar kişandin |
| defteri hakani | di heyna Osmaniyan de Gerînendetiya Giştî ya Tapo û Kadastroyê |
| defteri hakanî | di heyna Osmaniyan de Gerînendetiya Giştî ya Tapo û Kadastroyê |
| defteri kapamak | kurmê xwe terikandin, dev ji (karekî) berdan kurmê xwe terikandin, dev ji (karekî) berdan |
| defteri kebir | deftera mezin (di bazirganiyê de) deftera mezin (di bazirganiyê de) |
| defterini dürmek | (yek) ber bi oxir kirin, serê (yekî) li tehtê xistin (ji bo kuştina yekî) (yek) ber bi oxir kirin, serê (yekî) li tehtê xistin (ji bo kuştina yekî) |
| degajman | degajman (di futbolê de bi pîneke tund gog avêtin cihekî dûr) m degajman (di futbolê de bi pîneke tund gog avêtin cihekî dûr) m |
| değdirme | pêkirin, lêxistin, xingavtin m pêkirin, lêxistin, xingavtin m |
| değdirmek | pê kirin, lê xistin, xingavtin l/gh pê kirin, lê xistin, xingavtin l/gh |
| değer | nirx, biha, rûmet. 1. nirx n, hêjayî m, qîmet m, qedr n, eymet n (pîvana razber a hêjabûna tiştekî) 2. buha (gerewa tiştekî ku bi pereyan dikare bê pîvan) n 3. hêjan, hêjayî, bayax (wesfê kêrdar û bilind) m 4. hêja (kesê ku xwedî nirxekî mezin û kêrdar e) m düşürümü devaluasyon (buhaxistina pere li gorî zêr an jî diravê biyanî) ab/m 1. nirx n, hêjayî m, qîmet m, qedr n, eymetn (pîvana razber a hêjabûna tiştekî) 2. buha (gerewa tiştekî ku bi pereyan dikare bê pîvan)n 3. hêjan, hêjayî, bayax (wesfê kêrdar û bilind)m 4. hêja (kesê ku xwedî nirxekî mezin û kêrdar e)m |
| değer biçmek | 1) buha pê dan, buha di (tiştekî) dan, qîmet pê dan, buhayê (tiştekî) kifş kirin (ji bo mal û eşya) 2) rûmet dan (tiştekî an jî yekî), qîmet dan (tiştekî an jî yekî), bayax pê dan, qîmet pê dan *düşüncelerinize büyük bir değer biçiyoruz em nirxeke (qîmeteke) mezin didin ramanên we 1) buha pê dan, buha di (tiştekî) dan, qîmet pê dan, buhayê (tiştekî) kifş kirin (ji bo mal û eşya) 2) rûmet dan (tiştekî an jî yekî), qîmet dan (tiştekî an jî yekî), bayax pê dan, qîmet pê dan * düşüncelerinize büyük bir değer biçiyoruz em nirxeke (qîmeteke) mezin didin ramanên we |
| değer düşürümü | devaluasyon (buhaxistina pere li gorî zêr an jî diravê biyanî) ab/m |
| değer olmak | raya (yekî) li balê hebûn, qîmeta (yekî) li cem hebûn |
| değer vermek | qedirê (...) girtin, qîmet pê dan qedirê (...) girtin, qîmet pê dan |
| değer yargısı | nirxdarazî nirxdarazî |
| değerbilir | rûmetgir, xatirzan, qedirgir, qedirzan, qedirşînas rd rûmetgir, xatirzan, qedirgir, qedirzan, qedirşînas rd |
| değerbilirlik | rûmetgirî, xatirzanî, qedirgirî, qedirzanî, qedirşînasî m rûmetgirî, xatirzanî, qedirgirî, qedirzanî, qedirşînasî m |
| değerbilmez | rûmetnegir, xatirnezan, qedirnegir, qedirnezan, qedirqûn rd rûmetnegir, xatirnezan, qedirnegir, qedirnezan, qedirqûn rd |
| değerbilmezlik | rûmetnegirî, xatirnezanî, qedirnegirî, qedirnezanî, qedirqûnî m rûmetnegirî, xatirnezanî, qedirnegirî, qedirnezanî, qedirqûnî m |
| değeri olmak | raya (yekî) li balê hebûn, qîmeta (yekî) li cem hebûn |
| değerlendirilmek | hatin nirxandin, hatin hilsegandin l/tb hatin nirxandin, hatin hilsegandin l/tb |
| değerlendirme | 1. nirxan 2. nirxandin, hêjandin, hilsegandin m 1. nirxan 2. nirxandin, hêjandin, hilsegandin m |
| değerlendirmek | nirxandin. 1. nirxdar kirin, qîmetdar kirin (tiştek di riyeke bi kêr de bi kar anîn) 2. nirxandin, hêjandin, hilsegandin (ji bo xuyakirina çawanî, çendanî û girîngiya tiştekî) l/gh 1. nirxdar kirin, qîmetdar kirin (tiştek di riyeke bi kêr de bi kar anîn) 2. nirxandin, hêjandin, hilsegandin (ji bo xuyakirina çawanî, çendanî û girîngiya tiştekî) l/gh |
| değerli | hêja, birûmet. hêja, berketî, giranbuha, nirxdar, qîmetdar, bergend rd hêja, berketî, giranbuha, nirxdar, qîmetdar, bergendrd |
| değerli kâğıt | kaxizê hêja kaxizê hêja |
| değerli takılar | xirş û xal xirş û xal |
| değerli taş | Kevirê Biqîmet |
| değerli taşlar | kevirê giranbuha, kevirê qîmetî kevirê giranbuha, kevirê qîmetî |
| değerlilik | hêjatî, berketîbûn, giranbuhatî, nirxdarî, qîmetdarî m hêjatî, berketîbûn, giranbuhatî, nirxdarî, qîmetdarî m |
| değersiz | nehêja, bêrûmet. nehêja, bênirxî, negiranbuha, bêqîmet, kêmqîmet rd nehêja, bênirxî, negiranbuha, bêqîmet, kêmqîmet rd |
| değersizlik | nehêjatî, bênirx, negiranbuhatî, bêqîmetî, kêmqîmetî m nehêjatî, bênirx, negiranbuhatî, bêqîmetî, kêmqîmetî m |
| değgin | xwemal, aîd, der bar..., li ser ... rd xwemal, aîd, der bar..., li ser ... rd |
| değil | ne, nîne. ne (wateya neyîniyê dide) *ben değil sen ne ez tu (a) ew li dera hanê *ağaç değil a, ot bile yok dar li dera hanê, giya jî nîn e ne (wateya neyîniyê dide) * ben değil sen ne ez tu |
| değil (a) | ew li dera hanê * ağaç değil a, ot bile yok dar li dera hanê, giya jî nîn e |
| değil mi | ki hemên ku, mademkî |
| değil mi ki | hemên ku, mademkî |
| değim | şayan, liyaqet m şayan, liyaqet m |
| değimli | şayandar, biliyaqet rd şayandar, biliyaqet rd |
| değimsiz | bêşayan, bêliyaqet rd bêşayan, bêliyaqet rd |
| değin | ta, heta. (I) ta, heta, heya, hetanî, heyanî *buraya değin heta virê, ta vira d (II) sihor, siwûrî, simore zo/m |
| değin (i) | ta, heta, heya, hetanî, heyanî * buraya değin heta virê, ta vira d |
| değin (ii) | sihor, siwûrî, simore zo/m |
| değini | bêjedarî, temas m bêjedarî, temas m |
| değinme | bêjedarî, çêlkirin, temas m bêjedarî, çêlkirin, temas m |
| değinmek | qal kirin. 1. çêl kirin l/gh, jê çêl kirin l/bw, jê behs kirin l/bw, jê peyivîn l/bw 2. pê kirin, temas kirin l/gh 1. çêl kirin l/gh, jê çêl kirin l/bw, jê behs kirin l/bw, jê peyivîn l/bw 2. pê kirin, temas kirin l/gh |
| değinti | temas m temas m |
| değirmek | 1. pê hesandin, ragihandin 2. hingaftin, lê xistin l/gh 1. pê hesandin, ragihandin 2. hingaftin, lê xistin l/gh |
| değirmen | aş. 1. aş (alavê hêrandinê) 2. aş (cihê herandinê) *su değirmeni aşê avê n taşı berê aşan, dengîn (cureyek kevirê sirt ku hem ji bo aşê hem jî, ji bo avahiyan tê bikaranîn) 1. aş (alavê hêrandinê) 2. aş (cihê herandinê) * su değirmeni aşê avên |
| değirmen kuyusu | bîra aşê, bota aşê bîra aşê, bota aşê |
| değirmen taşı | 1) beraş, berê aş, berdê aş (kevirê gilover ê ku dexle dihêre) 2) bnr değirmen taşı berê aşan, dengîn (cureyek kevirê sirt ku hem ji bo aşê hem jî, ji bo avahiyan tê bikaranîn) 1) beraş, berê aş, berdê aş (kevirê gilover ê ku dexlê dihêre) 2) bnr değirmen taşı |
| değirmen taşı altında diri çıkar | bikeve behrê jî naxeniqe (kesê ku di mercên heri dijwar de jî bi ser dikeve) bikeve behrê jî naxeniqe (kesê ku di mercên herî dijwar de jî bi ser dikeve) |
| değirmenci | aşvan, qeraş. aşvan, qeraş n aşvan, qeraş n |
| değirmencilik | 1. aşvanî, qeraşî 2. aşvanî (karê şixulîna êş) m 1. aşvanî, qeraşî 2. aşvanî (karê şixulîna êş) m |
| değirmenin suyu nereden geliyor? | ava vî aşî ji ku tê? ava vî aşî ji ku tê? |
| değirmenine su taşımak | aşê (yekî) bi ger xistin, dolaba (yekî) rast gerandin aşê (yekî) bi ger xistin, dolaba (yekî) rast gerandin |
| değirmenlik | 1. dexlê ji bo aşê 2. bi qasî ava aşekî (ji bo ava ku dikare aşekê bi ger bixîne) nd 1. dexlê ji bo aşê 2. bi qasî ava aşekî (ji bo ava ku dikare aşekê bi ger bixîne) nd |
| değirmi | 1. gilover, girover, kilot, xir rd 2. qumaşê ku berayî û dirêjayiya wê mîna hev e 3. destmal, temezî m 1. gilover, girover, kilot, xirrd 2. qumaşê ku berayî û dirêjayiya wê mîna hev e 3. destmal, temezîm |
| değirmi sakal | ribe, riyê ribekirî ribe, riyê ribekirî |
| değirmilemek | gilover kirin, giloverik kirin l/gh gilover kirin, giloverik kirin l/gh |
| değirmileşmek | gilover bûn, giloverik bûn l/ngh gilover bûn, giloverik bûn l/ngh |
| değirmilik | giloverî, giloveriktî m giloverî, giloveriktî m |
| değiş | pevguherîn, alegor, mübadele m pevguherîn, alegor, mubadelem |
| değiş etmek | pê dan, bi hev guhartin, alegor kirin, mubadele kirin pê dan, bi hev guhartin, alegor kirin, mubadele kirin |
| değiş tokuş | dan û stendin, alegor, mubadele pevguherîn, alegor, mubadele m pevguherîn, alegor, mubadele m dan û stendin, alegor, mubadele |
| değişici | guhêrbar rd guhêrbar rd |
| değişik | cihê. 1. guhartî (ê ku hatiye guhartin) *yasanın değişik 10. maddesi gereğince li gorî madeya 10. a guhartî rd 2. guherde, cihêreng (tiştê ku taybetiyeke wî ya cuda heye) *değişik bir elbise kinceke guherde (an jî, cilekî cihêreng) rd 3. cuda, cihê, ciyawaz *değişik renkler rengên cuda rd 4. berşo (ji bo kincên yêdek) m 1. guhartî (ê ku hatiye guhartin) * yasanın değişik 10. maddesi gereğince li gorî madeya 10. a guhartî rd 2. guherde, cihêreng (tiştê ku taybetiyeke wî ya cuda heye) * değişik bir elbise kinceke guherde (an jî, cilekî cihêreng) rd 3. cuda, cihê, ciyawaz * değişik renkler rengên cuda rd 4. berşo (ji bo kincên yêdek) m |
| değişiklik | cihêtî, cûdayî. 1. cihêrengî, cudayî, ciyawazî, guherdetî 2. guhêrk, guhêranî *yönetim kurulunda değişiklik oldu guhêranî di lijneya kargêr de çêbû 3. guhêranî, guhêrî, tadîl (guhartina ku li gorî armancê tê kirin) m 1. cihêrengî, cudayî, ciyawazî, guherdetî 2. guhêrk, guhêranî * yönetim kurulunda değişiklik oldu guhêranî di lijneya kargêr de çêbû 3. guhêranî, guhêrî, tadîl (guhartina ku li gorî armancê tê kirin)m |
| değişiklik yapmak | guhêrin pêk anîn, guhêrîn çêkirin guhêrîn pêk anîn, guhêrîn çêkirin |
| değişim | guherîn, veguherîn. 1. guhêrk, guhêran, guhêr, veguhêran *sosyal değişim veguhêrana civakî 2. varyasyon biy 3. bedêl, pevguhêran (mal bi mal an jî bi dirav guhartin) ab/m 1. guhêrk, guhêran, guhêr, veguhêran * sosyal değişim veguhêrana civakî 2. varyasyon biy 3. bedêl, pevguhêran (mal bi mal an jî bi dirav guhartin) ab/m |
| değişimci | guheranxwaz, guherinxwaz nd/nt guheranxwaz, guherînxwaz nd/nt |
| değişimcilik | guheranxwazî, guherinxwazî nd/nt guheranxwazî, guherînxwazî nd/nt |
| değişimli | guhêranbar, guhêrkbar rd guhêranbar, guhêrkbar rd |
| değişinim | mutasyon m mutasyon m |
| değişinimci | mutasyonîst nd/nt mutasyonîst nd/nt |
| değişinimcilik | mutasyonîzm (sos/biy) m mutasyonîzm (sos/biy) m |
| değişke | modîfîkasyon (guhêrana ku ji ber pêkerên derve bêyî îrsiyetê di her giyanewerî de çêdibe) m modîfîkasyon (guhêrana ku ji ber pêkerên derve bêyî îrsiyetê di her giyanewerî de çêdibe) m |
| değişken | guhêrbar. guhêrbar, guhêrok, veguhestokî rd guhêrbar, guhêrok, veguhestokîrd |
| değişken sözcük | bêjeya guhêrbar. peyva guhêrbar rz peyva guhêrbar rz |
| değişkenlik | guhêrbarî, guhêrokî m guhêrbarî, guhêrokî m |
| değişkin | guherî (tiştê ku guherin tê de çêbûye) rd guherî (tiştê ku guherîn tê de çêbûye) rd |
| değişkinlik | guherîbûn, guheritî m guherîbûn, guherîtî m |
| değişme | 1. guhirîn, gewirîn, gorin, veguhirîn 2. bedêl, pevguhêran m 1. guhirîn, gewirîn, gorîn, veguhirîn 2. bedêl, pevguhêran m |
| değişmek | guherîn. 1. guhirîn, gewirîn, gorîn, veguhirîn, guhêzîn, veguhêzîn (ketin rewşeke din anjîteşeyeke din) *bir toplumun yaşayışı değişince, yasaları, töreleri dili de değişmez mi? gava kujiyîna civakekê biguhire, ma qanûnên wê, dab û nêrîtên wê, nivîsa wê û zimanê wê jî naguhire? *suyumuz değimiş ava me guhiziye l/ngh 2. guhirîn, guhêzîn, veguhêzîn (tiştek an jî kesek ketin şûna kesek an jî tiştekî din) *film değişti film guhiriye *okulun müdürü değişecek dê gerînendeyê dibistanê biguhire l/ngh 3. bi hev guhirandin, bi hev guhartin, bi hev guhastin *saatlerimizi değiştik me saetên xwe bi hev guhartin l/bw 4. guhastin, avêtin *üstümü değiştim min kincên ser xwe xwe guhastin (an jî avêtin) l/gh 5. guhartin, guhirandin, dan *onu kimseyle değişmem ez wî bi kesî naguhêrim (an jî nadim) (mec) l/gh 1. guhirîn, gewirîn, gorîn, veguhirîn, guhêzîn, veguhêzîn (ketin rewşeke din an jî teşeyeke din) * bir toplumun yaşayışı değişince, yasaları, töreleri dili de değişmez mi? gava ku jiyîna civakekê biguhire, ma qanûnên wê, dab û nêrîtên wê, nivîsa wê û zimanê wê jî naguhire? * suyumuz değimiş ava me guhiziye l/ngh 2. guhirîn, guhêzîn, veguhêzîn (tiştek an jî kesek ketin şûna kesek an jî tiştekî din) * film değişti fîlm guhiriye * okulun müdürü değişecek dê gerînendeyê dibistanê biguhire l/ngh 3. bi hev guhirandin, bi hev guhartin, bi hev guhastin * saatlerimizi değiştik me saetên xwe bi hev guhartin l/bw 4. guhastin, avêtin * üstümü değiştim min kincên ser xwe xwe guhastin (an jî avêtin) l/gh 5. guhartin, guhirandin, dan * onu kimseyle değişmem ez wî bi kesî naguhêrim (an jî nadim) (mec) l/gh |
| değişmez | neguher, neguhêrbar rd neguher, neguhêrbarrd |
| değişmez sözcük | peyva neguhêrbar rz peyva neguhêrbar rz |
| değiştirge | pêşniyaza guhêranê, pêşniyaza tadîlê nd pêşniyaza guhêranê, pêşniyaza tadîlê nd |
| değiştirgeç | konvertîsorfiz/m konvertîsor fiz/m |
| değiştirici | 1. guherîner, guhêrker (tiştê xwedî wesfa guhirandinê ye) 2. guherîner, guhêrker (kes an jî heybera ku karê guhirînê tîne pê) rd/nd |
| degiştirici | 1. guherîner, guhêrker (tiştê xwedî wesfa guhirandinê ye) 2. guherîner, guhêrker (kes an jî heybera ku karê guhirînê tîne pê) rd/nd |
| değiştirilmek | hatin guhirandin, hatin veguhirandin, hatin gewirandin, hatin guhastin, hatin veguhastin l/tb hatin guhirandin, hatin veguhirandin, hatin gewirandin, hatin guhastin, hatin veguhastin l/tb |
| değiştirim | guhartin, guhiran (karê guhartinê) m guhartin, guhiran (karê guhartinê) m |
| değiştirme | guhirandin, gewirandin, veguhirandin, guhartin, veguhartin, guhastin, veguhastin m guhirandin, gewirandin, veguhirandin, guhartin, veguhartin, guhastin, veguhastin m |
| değiştirmek | guhartin. 1. guhirandin, veguhirandin, gewirandin, guhêrandin, guhartin, veguhartin, pê dan (kirin teşeyeke din, cihêrengî tê de pêk anîn) *saç biçimini değiştirmiş şeklê porê xwe guhirandiye *ben malımı seninkiyle değiştirmem ez malê xwe bi yê te nadim 2. guhirandin, guhartin, gewirandin (kesek an jî tiştek ji cihê wî hilanîn) *köy öğretmenimizi değiştirdiler mamosteyê gundê me guhartin 3. guhartin, guhirandin, gewirandin (tiştek dan û di dewsê de tiştek din stendin) *bu ayakkabı sana küçük, değiştir ev sol ji te re biçûk e, biguhêre 4. guhastin, veguhastin (tiştek danîn an jî hiştin û di şûnê de tişekî din hilanîn) *evimizi değiştirmişiz me mala xwe guhastiye *eve uğrayıp üstündeki elbiseleri değiştirecek ew dê here malê kincên ser xwe biguhêze 5. guhartin, guhirandin, gewirandin (ji rewşekê kirin rewşeke din) *para onu değiştirdi pere ew guhart l/gh 1. guhirandin, veguhirandin, gewirandin, guhêrandin, guhartin, veguhartin, pê dan (kirin teşeyeke din, cihêrengî tê de pêk anîn) * saç biçimini değiştirmiş şeklê porê xwe guhirandiye * ben malımı seninkiyle değiştirmem ez malê xwe bi yê te nadim 2. guhirandin, guhartin, gewirandin (kesek an jî tiştek ji cihê wî hilanîn) * köy öğretmenimizi değiştirdiler mamosteyê gundê me guhartin 3. guhartin, guhirandin, gewirandin (tiştek dan û di dewsê de tiştek din stendin) * bu ayakkabı sana küçük, değiştir ev sol ji te re biçûk e, biguhêre 4. guhastin, veguhastin (tiştek danîn an jî hiştin û di şûnê de tişekî din hilanîn) * evimizi değiştirmişiz me mala xwe guhastiye * eve uğrayıp üstündeki elbiseleri değiştirecek ew dê here malê kincên ser xwe biguhêze 5. guhartin, guhirandin, gewirandin (ji rewşekê kirin rewşeke din) * para onu değiştirdi pere ew guhart l/gh |
| değiştirtmek | guhartin dayin. dan guhartin, dan guhirandin, dan gewirandin, dan guhastin, dan veguhirandin, dan veguhastin l/lb dan guhartin, dan guhirandin, dan gewirandin, dan guhastin, dan veguhirandin, dan veguhastin l/lb |
| değme | (I) pêbûn, lêketin, temas m (II) 1. çewalêhato, hema yek jê 2. bijare, bijarte rd |
| değme (i) | pêbûn, lêketin, temas m |
| değme (ii) | 1. çewalêhato, hema yek jê 2. bijare, bijarte rd |
| değmegitsin | bnr deme gitsin *(bir iş ki) değme keyfine (karê me, îşê me) ew e ku pê ye |
| değmek | hêjan, lêketin. (I) 1. pê bûn, lê ketin (nêzikbûna hev a tiştan ku di navbera wan de qet mesafe namîne) *elim ateşe değdi destê min bi agir bû *kapıdan geçerken elim ona değdi gava ku ez di derê re bihurîm destê min pê bû 2. ketin, gihîştin, gihaştin, gihîn *mektup elime değmedi name negihîşte destê min *yaşı on beşine değdi emrê wê kete pazdehan 3. lê ketin (ji bo îsabetkirinê) *kurşun hedefe değdi gule li armancê ket l/ngh (II) 1. kirin *bu roman milyon değer ev roman dike milyonek l/gh 2. hêjayî (tiştekî) bûn *bu kazanç bunca zahmete değer mi? ev kespa hane hêjayî ev çend zehmetê ye? l/b w 3. li xweşa (yekî) hatin (tiştên ku zewq û lezetê didin mirov) *bu kahve değdi doğrusu a rast ev qehwe li xweşa min hat l/bw 4. hêjayî (...) bûn *bu manzara görülmeye değer ev dîmen hêjayî dîtinê ye l/bw 5. bi (tiştekî) kirin, hêjayî (tiştekî) bûn *gözlerin dünyaya değer çavên te bi dinyayê dikin l/bw |
| değmek (i) | 1. pê bûn, lê ketin (nêzikbûna hev a tiştan ku di navbera wan de qet mesafe namîne) * elim ateşe değdi destê min bi agir bû * kapıdan geçerken elim ona değdi gava ku ez di derê re bihurîm destê min pê bû 2. ketin, gihîştin, gihaştin, gihîn * mektup elime değmedi name negihîşte destê min * yaşı on beşine değdi emrê wê kete pazdehan 3. lê ketin (ji bo îsabetkirinê) * kurşun hedefe değdi gule li armancê ket l/ngh * değme gitsin bnr deme gitsin * (bir iş ki) değme keyfine (karê me, îşê me) ew e ku pê ye |
| değmek (ii) | 1. kirin * bu roman milyon değer ev roman dike milyonek l/gh 2. hêjayî (tiştekî) bûn * bu kazanç bunca zahmete değer mi? ev kespa hanê hêjayî ev çend zehmetê ye? l/bw 3. li xweşa (yekî) hatin (tiştên ku zewq û lezetê didin mirov) * bu kahve değdi doğrusu a rast ev qehwe li xweşa min hat l/bw 4. hêjayî (...) bûn * bu manzara görülmeye değer ev dîmen hêjayî dîtinê ye l/bw 5. bi (tiştekî) kirin, hêjayî (tiştekî) bûn * gözlerin dünyaya değer çavên te bi dinyayê dikin l/bw |
| değnek | çov. 1. çiv m, çov n, çcmik m 2. lêdan (bi şivan an jî bi çovan) 1. çiv m, çov n, çemikm 2. lêdan (bi şivan an jî bi çovan) |
| değnek gibi | wekî hijikekî (ji bo kesê zirav û zeîf) wekî hijikekî (ji bo kesê zirav û zeîf) |
| değnekçi | 1. kehya ( kesê ku li rawestgehên erebeyan pergalê pêk tîne) 2. erkedarê ku ji ewletiya bajêr berpirs e n 1. kehya ( kesê ku li rawestgehên erebeyan pergalê pêk tîne) 2. erkedarê ku ji ewletiya bajêr berpirs e n |
| değnekçilik | kehyatî m kehyatî m |
| değneklemek | şiv kirin, dar kirin (bi dar, çov lê dan) *köylü önündeki eşeğini habire değnekliyordu ê gundî misêwa kerê li pêşiya xwe şiv dikir l/gh şiv kirin, dar kirin (bi dar, çov lê dan) * köylü önündeki eşeğini habire değnekliyordu ê gundî misêwa kerê li pêşiya xwe şiv dikir l/gh |
| deh | deh, ço (ji bo ajotina ajel û heywanan, tenê ji bo ajotina keran "ço" tê gotin) b |
| deh deh, ço | (ji bo ajotina ajel û heywanan, tenê ji bo ajotina keran “ço” tê gotin) b |
| deha | 1. bilîmetî, deha, dahîtî m 2. bilîmet, dahî *müziğimizin dehası bilîmetê muzîka me nd/nt 1. bilîmetî, deha, dahîtî m 2. bilîmet, dahî * müziğimizin dehası bilîmetê muzîka me nd/nt |
| dehalet | penihîn, dexalet m penihîn, dexalet m |
| dehleme | dehkirin, çokirin m dehkirin, çokirin m |
| dehlemek | 1. deh kirin, ço kirin (ji bo ya keran) 2. tewisandin, qewirandin (argo) l/gh 1. deh kirin, ço kirin (ji bo ya keran) 2. tewisandin, qewirandin (argo) l/gh |
| dehlenmek | hatin dehkirin, hatin çokirin l/tb hatin dehkirin, hatin çokirin l/tb |
| dehliz | dehlîz, xeşîme, dalan. dehlîz, dalan m dehlîz, dalan m |
| dehnolunma | naşîn, definîn, defnbûn, hedimîn m naşîn, definîn, defnbûn, hedimîn m |
| dehnolunmak | 1. naşîn, definîn, defti bûn, hedimîn l/ngh 2. hatin naştin, hatin definandin, hatin defiıkirin, hatin hedimandin l/tb defo qisûr, eyb m 1. naşîn, definîn, defn bûn, hedimîn l/ngh 2. hatin naştin, hatin definandin, hatin defnkirin, hatin hedimandin l/tb |
| dehşet | erjengî, toqî. 1. saw, sehm, hêb, hêw, toqîn, qurf, eıjeng, sersûrhêner m 2. hijmet, fewqulade m 3. hijmet b 1. saw, sehm, hêb, hêw, toqîn, qurf, erjeng, sersûrhênerm 2. hijmet, fewquladem 3. hijmetb |
| dehşet saçmak | saw dan saw dan |
| dehşet verici | sawnak, hêwilnak sawnak, hêwilnak |
| dehşet verici olay | gosirmet gosirmet |
| dehşete düşmek | toqîn toqîn |
| dehşete düşürmek | sawandin, toqandin, dehişandin sawandin, toqandin, dehişandin |
| dehşete kapılmak | saw girtin, jê hêb girtin, jê saw girtin saw girtin, jê hêb girtin, jê saw girtin |
| dehşetengiz | sawnak, samnak rd sawnak, samnak rd |
| dehşetlenmek | sawîn, toqîn l/ngh sawîn, toqîn l/ngh |
| dehşetli | erjeng, toq. 1. hêwilnak, sawdar, sihêmkar, bihêb, bîsaw, toqîndar rd 2. êcêb (ji bo tiştê ku ecêb û heyret jê re çêdibe) *dehşetli bir güneş var taveke ecêb heye rd 3. ecêb (pir zêde) *onu dehşetli seviyordum min ecêb jê hez dikir h 1. hêwilnak, sawdar, sihêmkar, bihêb, bîsaw, toqîndar rd 2. êcêb (ji bo tiştê ku ecêb û heyret jê re çêdibe) * dehşetli bir güneş var taveke ecêb heye rd 3. ecêb (pir zêde) * onu dehşetli seviyordum min ecêb jê hez dikir h |
| dejenere | 1. bêesl 2. dejenere rd 1. bêesl 2. dejenererd |
| dejenere etmek | 1) bêesl kirin 2) dejenere kirin 1) bêesl kirin 2) dejenere kirin |
| dejenere olmak | 1) bêesl bûn 2) dejenere bûn 1) bêesl bûn 2) dejenere bûn |
| dejenereleşmek | 1. bêesl bûn 2. dejenere bûn l/ngh 1. bêesl bûn 2. dejenere bûn l/ngh |
| dek | heya. (I) ta, heta, heya, hetanî, heyanî *tepeye dek çıktı hilkişiya heta serê gir d (II) 1 dek (fen û fût, hîle) m 2. lihevdanî m 3. zexrh rd 1. dek (fen û fût, hîle)m 2. lihevdanîm 3. zexmrd |
| dek (i) | ta, heta, heya, hetanî, heyanî * tepeye dek çıktı hilkişiya heta serê gir d |
| dek (iii) | bnr tek |
| dekadan | dekadan (navê ku li pêşêngên hunermend ên sembolîst tê kirin ku di dawiya sedsala XIX. de li Fransayê li ber naturalîstan derketin) nd/nt dekadan (navê ku li pêşêngên hunermend ên sembolîst tê kirin ku di dawiya sedsala XIX. de li Fransayê li ber naturalîstan derketin) nd/nt |
| dekadanlık | dekadanî m dekadanî m |
| dekagram | dekagram, dag (ji sedî yekê kîloyê) mat/m dekagram, dag (ji sedî yekê kîloyê) mat/m |
| dekalitre | dekalître, dal (yekeya pîvanê ya hecm a ku dehlîtreyî ye) mat/m dekalître, dal (yekeya pîvanê ya hecm a ku dehlîtreyî ye) mat/m |
| dekametre | dekametre, dam (yekeya pîvanê ya ku xwedî dirêjahiyeke deh metreyi ye) mat/m dekametre, dam (yekeya pîvanê ya ku xwedî dirêjahiyeke deh metreyî ye) mat/m |
| dekan | dekan (profesöre ku ji birêvebirina fakulteyê berpirs e) nd/nt dekan (profesorê ku ji birêvebirina fakulteyê berpirs e) nd/nt |
| dekanlık | 1. dekantî (erka dekan) 2. meqamê dekan m 1. dekantî (erka dekan) 2. meqamê dekan m |
| dekar | dekar (yekeyeke pîvanê ya rûxarê ku berambere bi 1000 metre çarçikî) *dekar hektarın onda biri değerindedir dekar ji dehan yekê hektarê ye mat/m dekar (yekeyeke pîvanê ya rûxarê ku berambere bi 1000 metre çarçikî) * dekar hektarın onda biri değerindedir dekar ji dehan yekê hektarê ye mat/m |
| dekartçı | bnr descartes'çı bnr descartes’çı |
| dekartçılık | bnr descartes'çılık bnr descartes’çılık |
| dekatlon | dekatlon, meşqa dehcure (pêşberkên atletîzmê ku tê de beza 100 metre, sêgav, xwehilavêtin, gule avêtin, beza 400 metre, beza 110 a biasteng, disk avêtin, bi rewtê xwe hilavêtin, cirîd avêtin û beza 500 metreyi hene) dekatlon, meşqa dehcure (pêşberkên atletîzmê ku tê de beza 100 metre, sêgav, xwehilavêtin, gule avêtin, beza 400 metre, beza 110 a biasteng, dîsk avêtin, bi rewtê xwe hilavêtin, cirîd avêtin û beza 500 metreyî hene) |
| deke düşmek | dek lê çêbûn dek lê çêbûn |
| deke düşürmek | dek lê çêkirin, dek li ser sere (yekî) gerandin (III) bnr tek dek lê çêkirin, dek li ser serê (yekî) gerandin |
| deklânşör | deklanşor *fotoğraf makinesinin deklânşörüne bastı pêli deklanşor * fotograf makinesinin deklânşörüne bastı pêlî denklaşora wênekêşê kir m |
| deklârasyon | 1. danezan, danebihîz, deklerasyon 2. danezan, belavok (daxuyaniya ji bo raya giştî) 3. daxuyakirina mal û mulk m 1. danezan, danebihîz, deklerasyon 2. danezan, belavok (daxuyaniya ji bo raya giştî) 3. daxuyakirina mal û mulk m |
| deklare | danezanî, ragihandî, deklare rd danezanî, ragihandî, deklarerd |
| deklare etmek | 1) dan zanîn, ragihandin, daxuyandin 2) daxuyandin (li gumrikan, aşkerekirina malê ku wê bac ji wan bê stendin) 1) dan zanîn, ragihandin, daxuyandin 2) daxuyandin (li gumrikan, aşkerekirina malê ku wê bac ji wan bê stendin) |
| dekolte | 1. dekolte (cilên jinan ê ku mil, bersin û navpişta wan hinek vekiriye) m 2. vekirî, dekolte *kadınların çoğu dekolteydi piraniya jinan vekiri bûn rd 1. dekolte (cilên jinan ê ku mil, bersin û navpişta wan hinek vekiriye)m 2. vekirî, dekolte * kadınların çoğu dekolteydi piraniya jinan vekirî bûnrd |
| dekolte konuşmak | ji nav piyan/lingan xeber dan, ji tiştên nelirê peyivîn ji nav piyan/lingan xeber dan, ji tiştên nelirê peyivîn |
| dekont | 1. dekont (dokumana hesabê ku hatiye dan an jî dê bê dayîn) 2. dekont (jêxistina ji hesabê ku dê bê girtin) 3. dekont (piştî jêxistinên ji hesabê girtî mixdara ku wê deyndar bide) m 1. dekont (dokumana hesabê ku hatiye dan an jî dê bê dayîn) 2. dekont (jêxistina ji hesabê ku dê bê girtin) 3. dekont (piştî jêxistinên ji hesabê girtî mixdara ku wê deyndar bide) m |
| dekor | 1. dekor (hemû hêmanên berhema ku dê ji bo sinema, tiyatro an jî televizyonê bê derxistin ser sehneyê) 2. dekor (pergala ji bo xemilandina cihekî) 3. dîmen, menzere (mec) m 1. dekor (hemû hêmanên berhema ku dê ji bo sînema, tiyatro an jî televizyonê bê derxistin ser sehneyê) 2. dekor (pergala ji bo xemilandina cihekî) 3. dîmen, menzere (mec) m |
| dekorasyon | 1. dekorasyon (karê dekorkirinê) 2. dekorasyon (karê xemilandinê) m 1. dekorasyon (karê dekorkirinê) 2. dekorasyon (karê xemilandinê) m |
| dekoratif | 1. dekoratîf 2. riyalî rd 1. dekoratîf 2. riyalî rd |
| dekoratör | 1. dekorsaz, dekorator (hunermendê ku dekoren tiyatro, opera û hwd. disêwirîne) 2. dekorsaz, dekorator (avahisazên hundirîn ê avahiyan) nd/nt 1. dekorsaz, dekorator (hunermendê ku dekorên tiyatro, opera û hwd. disêwirîne) 2. dekorsaz, dekorator (avahisazên hundirîn ê avahiyan) nd/nt |
| dekoratörlük | dekorsazî, dekoratorî m dekorsazî, dekoratorî m |
| dekorcu | dekorker (hunermendê ku karê dekorê dike) nd/nt dekorker (hunermendê ku karê dekorê dike) nd/nt |
| dekorculuk | dekorkerî m dekorkerî m |
| dekore | dekore (devera ku bi ûcba mitinandinê hatiye keyskirin) dekore (devera ku bi ûcba mitinandinê hatiye keyskirin) |
| dekore etmek | bi keys kirin (ji bo ûcba xemilandina deverekê) bi keys kirin (ji bo ûcba xemilandina deverekê) |
| delalet | 1. rêberî, rênîşanî, delalet, navbeynkarî 2. nîşan, rêç (mec) m 1. rêberî, rênîşanî, delalet, navbeynkarî 2. nîşan, rêç (mec)m |
| delalet etmek | 1) rêberî kirin 2) pêşan dan, nîşandin, vegotin 3) diyar kirin, xuya kirin 1) rêberî kirin 2) pêşan dan, nîşandin, vegotin 3) diyar kirin, xuya kirin |
| deldirmek | 1. dan simitandin, dan qulkirin, dan kunkirin, dan qulqulandin l/lb 2. nêtê kirin, nelê kirin (mec) l/gh 1. dan simitandin, dan qulkirin, dan kunkirin, dan qulqulandin l/lb 2. nêtê kirin, nelê kirin (mec) l/gh |
| delecek | zimba m zimba m |
| delegasyon | delegasyon, desteya nemayendan m delegasyon, desteya nemayendan m |
| delege | nunêr. şandiyar, nemayend, şandî, şande, rêkirî, delege nd/nt şandiyar, nemayend, şandî, şande, rêkirî, delege nd/nt |
| delegelik | şandiyarî, nemayendî, şandetî, delegetî m şandiyarî, nemayendî, şandetî, delegetî m |
| delgeç | zimba m zimba m |
| delgi | simok, badek. metqep, burxe, xeşeb, simok m metqep, burxe, xeşeb, simok m |
| delgiç | aletê ku pê şitlê titûnê tê çandin aletê ku pê şitlê titûnê tê çandin |
| deli | şêt, dîn. 1. dîn, şêt, apter (kesê kêmaqil) 2. dîn, şêt (kesê ku libat û tevgerên wî ji adet der in) *ben delinin biriyim, ateşe girerim ez yekî dîn im, ez dê bikevim nav agir (mec) 3. mirî (kesê ku bi awayekî ji adet der li ser tiştekî dîn dibe) *sinema delisi miriyê sînemayê (mec) 4. dîn, har, dîn û har (bi coşdar) *deli ırmak çemê dîn û har rd 1. dîn, şêt, apter (kesê kêmaqil) 2. dîn, şêt (kesê ku libat û tevgerên wî ji adet der in) * ben delinin biriyim, ateşe girerim ez yekî dîn im, ez dê bikevim nav agir (mec) 3. mirî (kesê ku bi awayekî ji adet der li ser tiştekî dîn dibe) * sinema delisi miriyê sînemayê (mec) 4. dîn, har, dîn û har (bi coşdar) * deli ırmak çemê dîn û harrd |
| deli alacası | rengê qeşmerokî rengê qeşmerokî |
| deli bal | hingivê ku mêşên hingivji kulîlkên jehrîn berhev kirine hingivê ku mêşên hingiv ji kulîlkên jehrîn berhev kirine |
| deli balta | bnr deli balta stemkar, zalim rd stemkar, zalim rd bnr deli balta |
| deli bayrağı açmak | hiş ji serê (yekî) çûn (bi henekî aşkerekirina dilikîbûna yekî) hiş ji serê (yekî) çûn (bi henekî aşkerekirina dilikîbûna yekî) |
| deli bozuk | bnr deli bozuk dinîk, tirdînk (kesê ku sibe û êvara van, gotineke wan li a din nanêre) rd dinîk, tirdînk (kesê ku sibe û êvara van, gotineke wan li a din nanêre) rd bnr deli bozuk |
| deli bozukluk | tirdînkî m tirdînkî m |
| deli çıkmak | 1) bengi bûn, dilikî bûn, dînikî bûn 2) li hev qelibîn (ji bo pir hêrsbûnê) 1) bengî bûn, dilikî bûn, dînikî bûn 2) li hev qelibîn (ji bo pir hêrsbûnê) |
| deli dana (lar) gibi dönmek | wekî diya bûka bêcihêz li hev çûn û hatin |
| deli danalar gibi dönmek | wekî diya bûka bêcihêz li hev çûn û hatin |
| deli deli | dînomîno dînomîno |
| deli divane | dîn û apter, dîn û har dîn û apter, dîn û har (bir kimse veya bir şey için) |
| deli divane olmak | li ser (kesekî an jî tiştekî) dîn û har bûn li ser (kesekî an jî tiştekî) dîn û har bûn |
| deli dolu | dînemêr. bnr deli dolu delodîn, rentele, çors, cort, çols rd bnr deli dolu |
| deli etmek | (yek) dînomîno kirin, (yek) dîn û har kirin (yek) dînomîno kirin, (yek) dîn û har kirin |
| deli fişek | bnr deli fişek dînemêr rd dînemêr rd bnr deli fişek |
| deli fişeklik | dînemêrî m dînemêrî m |
| deli gibi | wekî dînan wekî dînan |
| deli gömleği | cilê dînan cilê dînan |
| deli ırmak | çemê har, çemê gur çemê har, çemê gur |
| deli kanlı | bnr deli kanlı bnr deli kanlı |
| deli kızın çeyizi gibi | eynî wekî mala dînan e, qeşmerokî (ji bo eşyayên ku li hev nakin) eynî wekî mala dînan e, qeşmerokî (ji bo eşyayên ku li hev nakin) (bir şey için veya bir şeye) |
| deli olmak | 1) li serê dîn bûn (ji bo pir hezkirinê) 2) ji bere dîn û har bûn (ji bo pir hêrsbûnê) 1) li serê dîn bûn (ji bo pir hezkirinê) 2) ji berê dîn û har bûn (ji bo pir hêrsbûnê) |
| deli olmak işten değil | dînbûn ne ji hemd e dînbûn ne ji hemd e |
| deli orman | dehl û dêşa dîn, dehla lihevqelabtî dehl û dêşa dîn, dehla lihevqelabtî |
| deli otu | gulçît (Alyssum) bot/m gulçît (Alyssum) bot/m |
| deli raziye | Zayda dîn (ji bo jin an jî keça ku libat û tevgêra wê mîna ya dînan e) |
| deli raziye zayda | dîn (ji bo jin an jî keça ku libat û tevgêra wê mîna ya dînan e) |
| deli saçması | gotina tewşik gotina tewşik |
| deli saraylı (gibi) | weka dînan (cil an jî xişr) bi xwe de kirin |
| deli saraylı gibi | weka dînan (cil an jî xişr) bi xwe de kirin |
| delibaş | 1. nexweşîneke xetemak ku dikeve golik û mihan 2. şemûs (ji bo ajelan) nd/nt 1. nexweşîneke xeternak ku dikeve golik û mihan 2. şemûs (ji bo ajelan) nd/nt |
| delice | 1. dînikî, dînokî, dînoke, tewrdînî, tirdînk (kesê ku libat û tevgêrên wî ji adet dûr in, mîna yên dînan in) rd 2. bi dînikî, bi dînokî h 3. dara zeytûnê ya netamandî 4. başoke m 1. dînikî, dînokî, dînoke, tewrdînî, tirdînk (kesê ku libat û tevgêrên wî ji adet dûr in, mîna yên dînan in) rd 2. bi dînikî, bi dînokî h 3. dara zeytûnê ya netamandî 4. başoke m |
| delice otu | dinêv; lolium temulentum dimor, zîwan miyandaw bot/m |
| delicesine | wekî dînan (bi awayekî ji adet der) *kızı delicesine seviyor wekî dînan ji keçikê hez dike h delice otu dimor, zîwan miyandaw bot/m wekî dînan (bi awayekî ji adet der) * kızı delicesine seviyor wekî dînan ji keçikê hez dike h |
| delici | 1. simtek, kunker, qulker 2. tûj (bibandor, bandorker) *delici bakış awirê tûj rd deli dolu delodîn, rentele, çors, cort, çols rd 1. simtek, kunker, qulker 2. tûj (bibandor, bandorker) * delici bakış awirê tûj rd |
| deliğe girmek | ketin qulikê (ketin girtîgehê (argo) |
| deliğe tıkmak | kirin qulikê (argo) |
| deligöz dikeni | guvguvok; centaurea iberica |
| delik | qul. 1. kun, qul, qulik, kurî, kevîn m *iğne deliği kuriya derziyê *çocuk deliğe sıkışmıştı zarok di qulikê de asê bûbû 2. qul (ji bo tiştê qulbûyî) *delik çorab goreya qul rd 3. qulik (girtîgeh, hefsxane) (argo) m 4. qul, kun, qulik (lan û hêlîna ajelên biçûk) *fare deliği qula mişk m 1. kun, qul, qulik, kurî, kevînm * iğne deliği kuriya derziyê * çocuk deliğe sıkışmıştı zarok di qulikê de asê bûbû 2. qul (ji bo tiştê qulbûyî) * delik çorab goreya qulrd 3. qulik (girtîgeh, hefsxane) (argo)m 4. qul, kun, qulik (lan û hêlîna ajelên biçûk) * fare deliği qula mişkm |
| delik büyük yama küçük | qul mezin e, ji qewetê der e (têrnekirina îmkanên heyî) qul mezin e, ji qewetê der e (têrnekirina îmkanên heyî) |
| delik deşik | qulqulî, qul û mil qulqulî, qul û mil |
| delik deşik aramak | di kuna derziyê de lê gerîn, di qul û milan de lê gerîn, tu qulek nehiştin (an jî neman) lê gerîn di kuna derziyê de lê gerîn, di qul û milan de lê gerîn, tu qulek nehiştin (an jî neman) lê gerîn |
| delik deşik etmek | 1) canê (yekî) kirin wekî qulên bêjing û seradê, (yek) qulomilo kirin, kirin tara bêjingê 2) qulomilo kirin, qulqulî kirin, xurimandin (ji bo di cihekî de çêkirina gelek qulikan) 1) canê (yekî) kirin wekî qulên bêjing û seradê, (yek) qulomilo kirin, kirin tara bêjingê 2) qulomilo kirin, qulqulî kirin, xurimandin (ji bo di cihekî de çêkirina gelek qulikan) |
| delik deşik olmak | 1) canê (yekî) bûn mîna qulên serad û bêjingan, canê (yekî) tev qulomilo bûn, bûn bêjinga qulqulî 2) qulomilo bûn, qulqulî bûn, bûn bêjinga qulqulî, xurimîn (di tiştekî de qul çêbûn) 1) canê (yekî) bûn mîna qulên serad û bêjingan, canê (yekî) tev qulomilo bûn, bûn bêjinga qulqulî 2) qulomilo bûn, qulqulî bûn, bûn bêjinga qulqulî, xurimîn (di tiştekî de qul çêbûn) |
| delikanlı | xort. 1. xort, sengele (lawikê kuji dewra zaroktiyê derketiye) n 2. mêrxas, merd, mêr û camêr (mec) 3. xorto b 1. xort, sengele (lawikê ku ji dewra zaroktiyê derketiye) n 2. mêrxas, merd, mêr û camêr (mec) 3. xorto b |
| delikanlıca | 1. xortanki, lawînî 2. mêrxaskî, mêrankî rd/h 1. xortankî, lawînî 2. mêrxaskî, mêrankî rd/h |
| delikanlılık | 1. xortanî, lawanî, xortî 2. mêrxasî, merdî (mec) 3. xortanî, sengeletî (ji bo dewra xortiyê) m 1. xortanî, lawanî, xortî 2. mêrxasî, merdî (mec) 3. xortanî, sengeletî (ji bo dewra xortiyê) m |
| delike girmek | ketin qulikê (ketin girtîgehê (argo) |
| delike tıkmak | kirin qulikê (argo) |
| delikli | 1. qulêr, qulqulî, quloqulo, kunkunoşkî, qulqulîk, biqulik, çavçavî *delikli kumaş qumaşê çavçavî rd 2. kefgîr m 1. qulêr, qulqulî, quloqulo, kunkunoşkî, qulqulîk, biqulik, çavçavî * delikli kumaş qumaşê çavçavîrd 2. kefgîrm |
| delikli boncuk (veya taş) yerde kalmaz | moriya qul bi etaran re namîne |
| delikli boncuk yerde kalmaz | moriya qul bi etaran re namîne |
| delikli taş | xirêm m xirêm m |
| deliklice | qulqulkî rd qulqulkî rd |
| deliksiz | bêqul, bêqulik, bêkun, nequl, nekun rd bêqul, bêqulik, bêkun, nequl, nekunrd |
| deliksiz uyku | xewa neşikandî xewa neşikandî |
| delil | birhan, delîl. 1. palpişt m, selmîn m, burhan m, nîşan m, girov m, berjeng m, danîşan m, delîl n, belgeya pê selmîn m (rêça ku lêger, dibe ser rastiya kû lê tê gerîn) 2. palpişt m, berjeng m, delîl hiq/n 3. rêber, rênîşan, qilawiz nd/nt 1. palpişt m, selmîn m, burhan m, nîşan m, girov m, berjeng m, danîşan m, delîl n, belgeya pê selmîn m (rêça ku lêger, dibe ser rastiya kû lê tê gerîn) 2. palpişt m, berjeng m, delîl hiq/n 3. rêber, rênîşan, qilawiz nd/nt |
| delilenme | dînikîkirin m dînikîkirin m |
| delilenmek | dînikî kirin (wekî dînan tevgerîn) l/gh dînikî kirin (wekî dînan tevgerîn) l/gh |
| deliliğe vurmak | xwe li dînîtiyê danîn, xwe li dîniktiyê danîn |
| deliliği tutmak | dînîtiya (yekî) pê girtin, dînikiya (yekî) pê girtin, girikê (yekî) hatinê |
| delilik | 1. dînîtî, dîniktî, şêtî, apterî 2. tiredînî, tiredînîtî 1. dînîtî, dîniktî, şêtî, apterî 2. tiredînî, tiredînîtîm |
| delilik yapmak | dînîtî kirin dînîtî kirin |
| delilike vurmak | xwe li dînîtiyê danîn, xwe li dîniktiyê danîn |
| deliliki tutmak | dînîtiya (yekî) pê girtin, dînikiya (yekî) pê girtin, girikê (yekî) hatinê |
| delimsi | dînikî, şêtikî, dînoyî, sewsoyî rd dînikî, şêtikî, dînoyî, sewsoyî rd |
| delinin eline değnek vermek | dil dan (yek) (ji bo kesê ku meyldarê xerabîkirê be û yek jê re bibe pişt) dil dan (yek) (ji bo kesê ku meyldarê xerabîkirê be û yek jê re bibe pişt) |
| delinme | 1. qulbûn, kunbûn, simitîn m 1. qulbûn, kunbûn, simitîn m |
| delinmek | 1. qulb bûn, kun bûn, qulqulîn, simitîn (tê de qul çêbûn) *midesi delindi mîdeya wê qul bû l/ngh 2. hatin qulkirin, hatin kunkirin, hatin simitîn, hatin xurimandin, hatin simitandin, hatin qulqulandin (bûn mijara qulkirinê) *kızın kulağı delindi guhê keçikê hate qulkirin l/tb 3. hatin binpêkirin *okul yönetiminin koyduğu yasaklar delindi qedexeyên ku rêbeveriya dibistanî danîbûn, hatin binpêkirin (mec) l/tb 1. qulb bûn, kun bûn, qulqulîn, simitîn (tê de qul çêbûn) * midesi delindi mîdeya wê qul bû l/ngh 2. hatin qulkirin, hatin kunkirin, hatin simitîn, hatin xurimandin, hatin simitandin, hatin qulqulandin (bûn mijara qulkirinê) * kızın kulağı delindi guhê keçikê hate qulkirin l/tb 3. hatin binpêkirin * okul yönetiminin koyduğu yasaklar delindi qedexeyên ku rêbeveriya dibistanî danîbûn, hatin binpêkirin (mec) l/tb |
| delirme | dînbûn, şêtbûn, dînûharbûn, aqilavêtin m dînbûn, şêtbûn, dînûharbûn, aqilavêtin m |
| delirmek | dîn bûn, şêt bûn, dînûhar bûn, aqil avêtin *ikramiye kazananların delirdiklerini işitiyordu dihate guhê wî ku kesen îkramiyeyê jê re lê xistiye, aqil diavêtine l/ngh dîn bûn, şêt bûn, dînûhar bûn, aqil avêtin * ikramiye kazananların delirdiklerini işitiyordu dihate guhê wî ku kesên îkramiyeyê jê re lê xistiye, aqil diavêtine l/ngh |
| delirtme | dînkirin, şêtkirin, dînûharkirin m dînkirin, şêtkirin, dînûharkirin m |
| delirtmek | dîn kirin, şêt kirin, dîn û har kirin l/gh dîn kirin, şêt kirin, dîn û har kirin l/gh |
| delişmen | qopix. 1. tirdînik, tirdînik, tiredîn 2. dînemêr rd 1. tirdînik, tirdînik, tiredîn 2. dînemêr rd |
| delişmence | 1. tirdînkî, tiredînkî, tirdînikî, dînomîno 2. dînemêrkî rd/h 1. tirdînkî, tiredînkî, tirdînikî, dînomîno 2. dînemêrkî rd/h |
| delişmenlik | 1. tirdîniktî, tirdînktî 2. dînemêrî, dînemêrtî m 1. tirdîniktî, tirdînktî 2. dînemêrî, dînemêrtîm |
| delişmenlik yapmak | 1) tirdînkî kirin 2) dînemêrî kirin 1) tirdînkî kirin 2) dînemêrî kirin |
| deliye dönmek | 1) dîn bûn (pir kêf kirin) 2) aqil avêtin (pir bi ber ketin) 1) dîn bûn (pir kêf kirin) 2) aqil avêtin (pir bi ber ketin) |
| deliye her gün bayram | jê re her roj dawet e, ji (yekî) re her roj dawet e jê re her roj dawet e, ji (yekî) re her roj dawet e |
| delk | 1. mist, mistdan m 2. maşîn, jêxwarin fiz/m 1. mist, mistdan m 2. maşîn, jêxwarin fiz/m |
| dellenme | dînomînobûn, xwedînomînokirin m dînomînobûn, xwedînomînokirin m |
| dellenmek | dînomîno bûn l/ngh, xwe dînomîno kirin l/bw dînomîno bûn l/ngh, xwe dînomîno kirin l/bw |
| delme | 1. kunkirin, qulkirin, simtin, simitandin, simandin, xurimandin, qulqulandin 2. êlek, kutik 3. qulkirî, kunkirî, simitandî (tiştê ku bi qulkirinê hatiye çêkirin) m 1. kunkirin, qulkirin, simtin, simitandin, simandin, xurimandin, qulqulandin 2. êlek, kutik 3. qulkirî, kunkirî, simitandî (tiştê ku bi qulkirinê hatiye çêkirin) m |
| delmek | qul kirin. 1. kun kirin, qul kirin, simtin, simitandin, simandin, xurimandin , qulqulandin *tahtayı deldi texte simitand 2. êşandin, tehl kirin (mec) l/gh 1. kun kirin, qul kirin, simtin, simitandin, simandin, xurimandin , qulqulandin * tahtayı deldi texte simitand 2. êşandin, tehl kirin (mec) l/gh |
| delta | 1. delta (tîpa çarem a alfabeya Yewnan) m 2. miyandev, devê çem, delta erd/m 1. delta (tîpa çarem a alfabeya Yewnan) m 2. miyandev, devê çem, delta erd/m |
| dem | dem. (I) 1. bêhn, henase, nefes 2. dem, zeman *yaz kış demeden, tepelerden tepelere koştuğumuz demleri hatırlıyor musun? tê bîra te dema ku me nedigot havîn e, nedigot zivistan e û me ji vî girî baz dida ser girê din 3. alkol, araq 4. dem (rewşa reng û bêhna çayê ya ku hatiye amadekirin) *çayın demi iyi dema çayê baş e 5. bêhn 6. edilîna xwarina ku tê pehtin m (II) xwîn m xwînm 1. bêhn, henase, nefes 2. dem, zeman * yaz kış demeden, tepelerden tepelere koştuğumuz demleri hatırlıyor musun? tê bîra te dema ku me nedigot havîn e, nedigot zivistan e û me ji vî girî baz dida ser girê din 3. alkol, araq 4. dem (rewşa reng û bêhna çayê ya ku hatiye amadekirin) * çayın demi iyi dema çayê baş e 5. bêhn 6. edilîna xwarina ku tê pehtinm |
| dem çekmek | 1) metn xweş, wîçandin (ji bo çûkan) 2) alkol vexwarin (bi henekî) 1) metn xweş, wîçandin (ji bo çûkan) 2) alkol vexwarin (bi henekî) |
| dem dökmek | xwîna zêde jê çûn (ji bo jinên ku gava dikevin bênimêjiyan) xwîna zêde jê çûn (ji bo jinên ku gava dikevin bênimêjiyan) |
| dem tutmak | 1) dem girtin 2) deng rikibandin hev 1) dem girtin 2) deng rikibandin hev (bir şeyden) |
| dem vurmak | jê behs kirin, jê qal kirin, jê çêl kirin jê behs kirin, jê qal kirin, jê çêl kirin |
| demagog | demagog nd/nt demagog nd/nt |
| demagogluk | demagogî, demagogtî m demagogî, demagogtî m |
| demagoji | demagojî. demagojî m |
| demagojî | demagojîm |
| demagoji yapmak | demagojî kirin |
| demagojî yapmak | demagojî kirin |
| deme | 1. gotin (karê gotinê) *onun böyle demesine bakmayın hûn lê menêrin ku ew wiha dibêje m 2. gotin (wate, mane) *bu söz ne demeye gelir ev tiştê te tê çi wateyê 3. helbest (di edebiyata gelêrî de) m 4. helbeseta şairên Alewî ku der barê terîqeta xwe de dibêjin m 5. yeh b 1. gotin (karê gotinê) * onun böyle demesine bakmayın hûn lê menêrin ku ew wiha dibêjem 2. gotin (wate, mane) * bu söz ne demeye gelir ev tiştê te tê çi wateyê 3. helbest (di edebiyata gelêrî de)m 4. helbeseta şairên Alewî ku der barê terîqeta xwe de dibêjinm 5. yehb |
| deme gitsin | (veya deme değme) qet, dev jê ber de *öyle sevindim ki deme gitsin min wisa kêf kir, qet dev jê berde |
| deme! | na lo, ya (şaşwaziyê dinimîne) |
| demeç | gotar. daxuyanî, beyenat m daxuyanî, beyenatm |
| demeç vermek | daxuyanî dan, beyanat dan daxuyanî dan, beyanat dan |
| demediğini bırakmamak | (veya demediğini komamak) tiştê ku negotin gotin, tiştek jê re nehiştin |
| demek | gotin. 1. gotin *ben bir şey demedim min tiştek negot l/gh 2. gotin (ji bo nav lê kirinê, nav lê danînê) *Aleviler pire dede de derler Alewî ji pîr re dede jî dibêjin l/gh 3. bûn (di zimanekî de beramberî tiştekî hebûn) *kamer "ay" demektir qemer "heyv" e l/ngh 4. gotin (hatin wateya (tiştekî) l/gh 5. gotin (dengek derxistin) *küt dedi düştü got tep û ket l/gh 6. gotin (der barê tiştekî de bûn xwedî darazek) *bu işe herkes ne der? ji vî tiştî re wê her kes çi bibêje? l/gh 7. tu dibêjî, te got *bundan sonra gelir mi dersin? tu dibêjîji niha û pê de dê were? 8. gotin (ji bo neyêniya tevgerê) *yağmur, kar demedi yola çıktı negot berf û baran, kete rê l/gh 9 nexwe *demek yarın gelecek nexwe dê sibehê were 10. nebî *ağzını açayım deme, çok fena olursun nebî ku tu devê xwe vekî ha, dê ya nemayê bê serê te 1. gotin * ben bir şey demedim min tiştek negot l/gh 2. gotin (ji bo nav lê kirinê, nav lê danînê) * Aleviler pire dede de derler Alewî ji pîr re dede jî dibêjin l/gh 3. bûn (di zimanekî de beramberî tiştekî hebûn) * kamer “ay” demektir qemer “heyv” e l/ngh 4. gotin (hatin wateya (tiştekî) l/gh 5. gotin (dengek derxistin) * küt dedi düştü got tep û ket l/gh 6. gotin (der barê tiştekî de bûn xwedî darazek) * bu işe herkes ne der? ji vî tiştî re wê her kes çi bibêje? l/gh 7. tu dibêjî, te got * bundan sonra gelir mi dersin? tu dibêjî ji niha û pê de dê were? 8. gotin (ji bo neyêniya tevgerê) * yağmur, kar demedi yola çıktı negot berf û baran, kete rê l/gh 9 nexwe * demek yarın gelecek nexwe dê sibehê were 10. nebî * ağzını açayım deme, çok fena olursun nebî ku tu devê xwe vekî ha, dê ya nemayê bê serê te |
| demek istemek | xwestin gotin *bu cümleyle ne demek istediğini anlayamadım min fêm nekir ku tu bi vê hevoka xwe dixwazî çi bibêjî xwestin gotin * bu cümleyle ne demek istediğini anlayamadım min fêm nekir ku tu bi vê hevoka xwe dixwazî çi bibêjî |
| demek ki | nexwe. (demek oluyor ki) nexwe, heke wisa be *bu işe başlamışlar, demek ki kendilerine güveniyorlar dest bi vî karî kirine, nexwe bi xwe ewle ne |
| demek ki (demek oluyor ki) | nexwe, heke wisa be * bu işe başlamışlar, demek ki kendilerine güveniyorlar dest bi vî karî kirine, nexwe bi xwe ewle ne |
| demek olmak | bûn *sene "yıl" demek oluyor sene "sal" e |
| demem o deme değil | tiştê ku ez dixwazim bibêjim ne ew e bnr deme tiştê ku ez dixwazim bibêjim ne ew e |
| demet | baq, demet, deste. 1. gurz, taxe 1. gurz, taxe * tel demetî gurzê têlann 2. baq n, boq n, bax n, taxe n, deste m, qevdm (ji bo baqê kulîlk û riwekan) 3. gidîş, melû, pirnag, taxe (gurzê ji bo debrê)m |
| demet demet | gürz bi gürz, bax bi bax, gidîş bi gidiş, baq bi baq, melû bi melû gurz bi gurz, bax bi bax, gidîş bi gidîş, baq bi baq, melû bi melû |
| demet tel | demetîgurzê têlan n 2. baq n, boq n, bax n, taxe n, deste m, qevd m (ji bo baqê kulîlk û riwekan) 3. gidiş, melû, pimag, taxe (gurzê ji bo debrê) m |
| demetleme | destekirin, baqkirin, gidîşkirin, taxekirin, pirnagkirin, gurzkirin m destekirin, baqkirin, gidîşkirin, taxekirin, pirnagkirin, gurzkirin m |
| demetlemek | deste kirin, baq kirin, gidîş kirin, taxe kirin, pimag kirin, kirin gurz, kirin baq, kirin qevd l/gh deste kirin, baq kirin, gidîş kirin, taxe kirin, pirnag kirin, kirin gurz, kirin baq, kirin qevd l/gh |
| demetlenmek | hatin gurzkirin, hatin baqkirin, hatin destekirin, hatin taxekirin, hatin pirnagkirin l/tb hatin gurzkirin, hatin baqkirin, hatin destekirin, hatin taxekirin, hatin pirnagkirin l/tb |
| demetletmek | dan gurzkirin, dan baqkirin, dan destekirin, dan taxekirin, dan pirnagkirin l/lb dan gurzkirin, dan baqkirin, dan destekirin, dan taxekirin, dan pirnagkirin l/lb |
| demetli | destekirî, gurzkirî, baqkirî, baxkirî, gidîşkirî, taxekirî, pirnagkirî rd destekirî, gurzkirî, baqkirî, baxkirî, gidîşkirî, taxekirî, pirnagkirî rd |
| demewi | 1. xwîndar, bixwîn 2. xwînî (tiştê ku bi xwînê ve têkildar e) 3. hêrsok, bêhnteng (mec) rd |
| demewî | 1. xwîndar, bixwîn 2. xwînî (tiştê ku bi xwînê ve têkildar e) 3. hêrsok, bêhnteng (mec) rd |
| demeye getirmek | anîn wê gotinê, anîn wê maneyê |
| demeye kalmamak | hê neanîn gotinê *işimiz bitiyor demeye kalmadı, herkes ayağa kalktı hê me neanî gotinê ku karê me qediya, her kes rabû ser piyan |
| demin | qasek berê, gavekî din, hêna, hêja *demin aynanın arkasına baktım min gava din li pişt eyneyê mêze kir h demincek a qasek berê, a gavekî din, a vê gavê, a niha, a nika h qasek berê, gavekî din, hêna, hêja * demin aynanın arkasına baktım min gava din li pişt eyneyê mêze kir h |
| demincek | a qasek berê, a gavekî din, a vê gavê, a niha, a nika h |
| deminden | qasek berê, gavekî din h qasek berê, gavekî din h |
| deminki | gava din, a qasekî berê, a gavekî berê rd gava din, a qasekî berê, a gavekî berê rd |
| demir | hesin. 1. hesin, elementeke ku nimroya wê ya atomê 26, giraniya wê ya atomî 55,847, siftiya wê 7,8 û di 1510° C'yî de dihele û kurtebêja wê Fe ye kîm/n 2. hesin (parçeyê tiştekî ku ji hesin hatiye çêkirin) *kapı demiri hesinê derî n 3. hesin (hesinê wekî nalçe ku li panî an jî pozê solê tê xistin) n 4. lenger (lengerê keştiyê) n 5. hesin, hesinî (tiştê ku ji hesin hatiye çêkirin) *demir kürsü kursiyê hesinî rd 1. hesin, elementeke ku nimroya wê ya atomê 26, giraniya wê ya atomî 55,847, siftiya wê 7,8 û di 1510¼ C’yî de dihele û kurtebêja wê Fe ye kîm/n 2. hesin (parçeyê tiştekî ku ji hesin hatiye çêkirin) * kapı demiri hesinê derîn 3. hesin (hesinê wekî nalçe ku li panî an jî pozê solê tê xistin)n 4. lenger (lengerê keştiyê)n 5. hesin, hesinî (tiştê ku ji hesin hatiye çêkirin) * demir kürsü kursiyê hesinîrd |
| demir aletler | hesincaw. |
| demir almak | lenger kişandin, lenger hildan (bi rê ketina keştiyê) der lenger kişandin, lenger hildan (bi rê ketina keştiyê) der |
| demir atmak | lenger berdan. 1) lenger avêtin, lenger berdan avê der 2) rez danîn (ji bo kesê ku wê li cihekî pir zêde bimîne) (mec) 1) lenger avêtin, lenger berdan avê der 2) rez danîn (ji bo kesê ku wê li cihekî pir zêde bimîne) (mec) |
| demir baş | bnr demirbaş bnr demirbaş |
| demir boku | gûhesin gûhesin |
| demir gibi | 1) wekî hesin (zexm) 2) eynî pola, vvekî pola, pola ye (ji bo kesê xurt û hêzdar) 1) wekî hesin (zexm) 2) eynî pola, wekî pola, pola ye (ji bo kesê xurt û hêzdar) |
| demir kapan | bnr demirkapan bnr demirkapan |
| demir kapı | bnr demir kapı cihê tengê kevirîn ê çeman ku ji bihurîna keştiyan re dibe asteng cihê tengê kevirîn ê çeman ku ji bihurîna keştiyan re dibe asteng bnr demir kapı |
| demir kazık | Stêrka Qurixê ast/nd bnr Demir Kazık Stêrka Qurixê ast/nd bnr Demir Kazık |
| demir kır at | hespê sorboz hespê sorboz |
| demir kırı | şînboz *demir kırı at hespê şînboz rd şînboz * demir kırı at hespê şînboz rd |
| demir leblebi | 1) zor (ji bo karê zor û zehmet) 2) zor (kesê ku pê nayê karin) 1) zor (ji bo karê zor û zehmet) 2) zor (kesê ku pê nayê karîn) |
| demir madeni | kark. |
| demir ocağı | kûrik |
| demir pası | 1) zengar, zenga hesin 2) rengê zengarê 1) zengar, zenga hesin 2) rengê zengarê |
| demir perde | bnr demir perde 1. piştî şerê cîhanê yê duyemîn, navê ku welatê rojavayî li welatên bloka rojhilat danî 2. perdeya hesin (li salonên tiyatroyê, perdeya ku di dema şewatê de leyzvan û temaşegeran ji hev diqetîne) şn/nd 1. piştî şerê cîhanê yê duyemîn, navê ku welatê rojavayî li welatên bloka rojhilat danî 2. perdeya hesin (li salonên tiyatroyê, perdeya ku di dema şewatê de leyzvan û temaşegeran ji hev diqetîne) şn/nd bnr demir perde |
| demir resmi | baca lengeravêtinê (ku keştî ji ber lenger avêtiye dide benderê) der baca lengeravêtinê (ku keştî ji ber lenger avêtiye dide benderê) der |
| demir sülfat | zaxa kesk. |
| demir taramak | lenger bi xwe re kaş kirin (gava ku keştî ji ber bayê an jî pêlan ji cihê xwe diçe) lenger bi xwe re kaş kirin (gava ku keştî ji ber bayê an jî pêlan ji cihê xwe diçe) |
| demir tavında dövülür | hesin bi germî ditewe, hesin bi sari natewe hesin bi germî ditewe, hesin bi sarî natewe |
| demir üzerinde | lengerhildayî (keştiya ku lengerê xwe hildaye û dike bi rê bikeve) der lengerhildayî (keştiya ku lengerê xwe hildaye û dike bi rê bikeve) der |
| demir yaba | dirgan dirgan |
| demir yeri | lengergeh (devera ku keştî lê lengere xwe diavêje avê) der lengergeh (devera ku keştî lê lengerê xwe diavêje avê) der |
| demir yolcu | erkedarê rêhesiniyê nd erkedarê rêhesiniyê nd |
| demir yolculuk | 1. erkedariya rêhesiniyê 2. karê çêkirin û şixulandina rêhesin nd 1. erkedariya rêhesiniyê 2. karê çêkirin û şixulandina rêhesin nd |
| demir yolu | bnr demir yolu bnr demir yolu |
| demirbaş | mîrî. 1. mîrî, xwemîrî (eşyayê ku li cihekî tê bikaranîn, aidê cihekî ye an jî ji erkedarekî teslîmî erkedarekî din dibe) nd 2. mîrî (tiştê ku xwedî vê wesfê ye) rd 3. emekdar (emekdarê cihekî) (mec) rd 1. mîrî, xwemîrî (eşyayê ku li cihekî tê bikaranîn, aidê cihekî ye an jî ji erkedarekî teslîmî erkedarekî din dibe) nd 2. mîrî (tiştê ku xwedî vê wesfê ye) rd 3. emekdar (emekdarê cihekî) (mec) rd |
| demirci | hesinker. hesinker, hesinger, hedad nd/nt hesinker, hesinger, hedad nd/nt |
| demirci ocağı | kûre. kûrik |
| demircilik | 1. hesinkerî, hesingerî, hedadî 2. hesinkir, xurdekir (kesê ku eşyayê hesin dikire) 3. hesinfîroş (kesê ku hesin difiroşe) 4. temîrkerê eşyayê hesinî m 1. hesinkerî, hesingerî, hedadî 2. hesinkir, xurdekir (kesê ku eşyayê hesin dikire) 3. hesinfiroş (kesê ku hesin difiroşe) 4. temîrkerê eşyayê hesinî m |
| demirden korkan trene binmez | mirov ji guran bitirse nikare pez xweyî bike mirov ji guran bitirse nikare pez xweyî bike (birini) |
| demirdikeni | gurnika ardî; tribulus terrestris |
| demire bağlamak | (yek) zincir kirin, bi zincire (yek) girê dan (yek) zincîr kirin, bi zincîrê (yek) girê dan |
| demire su vermek | semax kirin. |
| demirhane | hesinxane (cihê ku lê ji hesin tişt têne çêkirin) m hesinxane (cihê ku lê ji hesin tişt têne çêkirin) m |
| demiri | gewr, hêşînê hesinî rd gewr, hêşînê hesinî rd |
| demirkapan | miknatîs, meqletîz, meqletûz m miknatîs, meqletîz, meqletûz m |
| demirleme | 1. hesinkirin, hesinliberxistin 2. lengeravêtin 3. zincîrkirin m 1. hesinkirin, hesinliberxistin 2. lengeravêtin 3. zincîrkirin m |
| demirlemek | lenger avêtin. 1. hesin kirin l/gh, hesin li bere xistin *pencereleri demirledikten sonra içim rahatladı piştî ku min hesin li ber pencereyê xist dilê min rihet bû l/bw 2. lenger avêtin *gemi demirledi keştiyê lenger avêt l/gh 3. (yek) zincir kirin l/gh 1. hesin kirin l/gh, hesin li berê xistin * pencereleri demirledikten sonra içim rahatladı piştî ku min hesin li ber pencereyê xist dilê min rihet bû l/bw 2. lenger avêtin * gemi demirledi keştiyê lenger avêt l/gh 3. (yek) zincîr kirin l/gh |
| demirleşme | 1. hesinbûn 2. polabûn (mec) m 1. hesinbûn 2. polabûn (mec) m |
| demirleşmek | 1. bûn hesin l/ngh, bûn mîna hesin l/bw 2. bûn wekî pola (mec) l/bw 1. bûn hesin l/ngh, bûn mîna hesin l/bw 2. bûn wekî pola (mec) l/bw |
| demirleştirmek | 1. kirin wekî hesin 2. kirin mînanî pola l/bw 1. kirin wekî hesin 2. kirin mînanî pola l/bw |
| demirli | 1. hesindar, bihesin *demirli su ava hesindar rd 2. hesinkirî *demirli pencere paceya hesinkirî rd 3. lengeravêtî *limanda demirli bir gemi bizi bekliyor li benderê keştiyek lengeravêtî me dipê der/rd 1. hesindar, bihesin * demirli su ava hesindar rd 2. hesinkirî * demirli pencere paceya hesinkirî rd 3. lengeravêtî * limanda demirli bir gemi bizi bekliyor li benderê keştiyek lengeravêtî me dipê der/rd |
| demirli beton | betonarme m betonarme m |
| demiryolu | rêhesin. 1. rêhesin, ray, xeta trenê m 2. rêvebirina rêhesin nd 1. rêhesin, ray, xeta trenê m 2. rêvebirina rêhesin nd |
| demleme | demkirin m demkirin m |
| demlemek | dem kirin. dem kirin *çayı güzel demlemişsin te çay xweş dem kiriye l/gh dem kirin * çayı güzel demlemişsın te çay xweş dem kiriye l/gh |
| demlendirme | demkirin m demkirin m |
| demlendirmek | dem kirin l/gh dem kirin l/gh |
| demlenme | 1. demgirtin 2. vepesirîn, edilîn 3. alkolvexwarin m 1. demgirtin 2. vepesirîn, edilîn 3. alkolvexwarin m |
| demlenmek | dem girtin. 1. dem girtin (ji bo çayê) l/gh 2. vepesirîn, edilîn (ji bo giraran) l/ngh 3. alkol vexwarin l/gh demli demdayî, demgirtî, bidem *demli 1. dem girtin (ji bo çayê) l/gh 2. vepesirîn, edilîn (ji bo giraran) l/ngh 3. alkol vexwarin l/gh |
| demli | bidem. demdayî, demgirtî, bidem * demli bir çay çayeke bidem rd |
| demli bir çay | çayeke bidem rd |
| demlik | qorî, çaydank. çaydank, qorî, demkêş m çaydank, qorî, demkêş m |
| demode | demode, jimodeyêketî rd demode, jimodeyêketî rd |
| demograf | demograf (zanyarê nifûsê) nd/nt demograf (zanyarê nifûsê) nd/nt |
| demografi | gelhejmarî, demografî m |
| demografî | gelhejmarî, demografî m |
| demografik | demografîk rd demografîk rd |
| demoklesin kılıcı | şûrê Demokles (xetereya ku dibe her an biqewime) |
| demokrasi | demokrasî. demokrasî, demokratî m demokrasî, demokratî m |
| demokrat | demokrat rd demokrat rd |
| demokratik | demokratîk rd demokratîk rd |
| demokratikleşme | demokratîkbûn m demokratîkbûn m |
| demokratikleşmek | demokratîk bûn l/ngh demokratîk bûn l/ngh |
| demokratikleştirme | demokratîkkirin m demokratîkkirin m |
| demokratikleştirmek | demokratîk kirin l/ngh demokratîk kirin l/ngh |
| demokratlaşma | demokratbûn m demokratbûn m |
| demokratlaşmak | demokrat bûn l/ngh demokrat bûn l/ngh |
| demokratlık | demokratî, demokrasî m demokratî, demokrasî m |
| demonstrasyon | xwepêşandan m xwepêşandan m |
| den | bnr dan/den |
| den dolayı | seb, sexmer, sebaret, ûcb *senden dolayı buraya geldim ez seba te hatim virê |
| den gayri | ji bil, ji derî, ji xeynî rz |
| den haber ver! | jê xeberê bide *sen paradan haber ver! tu ji pereyan xeberê bide! |
| denek | kobay nd/nt kobay nd/nt |
| denek taşı | mîheng m mîheng m |
| deneme | 1. hêçan, ceriban, sihêtî, telesi, tecrübe m 2. hêçanî, ceribok (berhema ku hîna xam e) m 3. ezmûnî, ceribok, hêçan, ceriban *onun deneme yazılarını zevkle okudum min nivîsên wî yên ezmûnî bi kêf û eşq xwendin wj/m 1. hêçan, ceriban, sihêtî, telesî, tecrûbe m 2. hêçanî, ceribok (berhema ku hîna xam e) m 3. ezmûnî, ceribok, hêçan, ceriban * onun deneme yazılarını zevkle okudum min nivîsên wî yên ezmûnî bi kêf û eşq xwendin wj/m |
| denemek | ceribandin. 1. hêçandin, ceribandin, sihêtî kirin. telesî kirin, tecrube kirin, dericandin (telesiya wesfê kesek an jî tiştekî kirin) 2. hêçandin, ceribandin, sihêtî kirin, telesi kirin, tecrube kirin (ji bo teşebûskirina karekî) *ayağa kalkıp kapıya doğru gitmeyi denedi rabû ser piyan sihêtî kir ku here heta ber derî l/gh 1. hêçandin, ceribandin, sihêtî kirin, telesî kirin, tecrûbe kirin, dericandin (telesiya wesfê kesek an jî tiştekî kirin) 2. hêçandin, ceribandin, sihêtî kirin, telesî kirin, tecrûbe kirin (ji bo teşebûskirina karekî) * ayağa kalkıp kapıya doğru gitmeyi denedi rabû ser piyan sihêtî kir ku here heta ber derî l/gh |
| denenmek | ceribîn. 1. ceribîn, hêçîn l/ngh 2. hatin hêçandin, hatin ceribandin, hatin sihêtikirin, hatin telesîkirin, hatin tecrûbekirin l/tb 1. ceribîn, hêçîn l/ngh 2. hatin hêçandin, hatin ceribandin, hatin sihêtîkirin, hatin telesîkirin, hatin tecrûbekirin l/tb |
| denet | 1. venêran, pişkinan, teftîş (kare venêrînê) 2. venêran (venêrîna film, beriya ku li belavkeran be belavkirin) sn/m 1. venêran, pişkinan, teftîş (karê venêrînê) 2. venêran (venêrîna fîlm, beriya ku li belavkeran bê belavkirin) sn/m |
| denetçi | venêr. 1. pişkîner, venêr, venihêr, kontrolker 2. venêr, venihêr (kesê ku film kontrol dike, ji bo ka be tê de kêmasiyek heye an na) sn/nd 1. pişkîner, venêr, venihêr, kontrolker 2. venêr, venihêr (kesê ku fîlm kontrol dike, ji bo ka bê tê de kêmasiyek heye an na) sn/nd |
| denetçilik | 1. pişkînerî, serperiştî, venêri (erka serpirişt) 2. pişkînerî, venêrî, venihêrî (rewşa bûnê ya serpiriştiyê) m 1. pişkînerî, serperiştî, venêrî (erka serpirişt) 2. pişkînerî, venêrî, venihêrî (rewşa bûnê ya serpiriştiyê) m |
| denetilmek | hatin venihêrtin, hatin pişkinandin, hatin kontrolkirin l/tb hatin venihêrtin, hatin pişkinandin, hatin kontrolkirin l/tb |
| denetim | venêrîn. venêran, pişkinan, kontrol m venêran, pişkinan, kontrolm |
| denetim kurulu | bnr denetleme kurulu bnr denetleme kurulu |
| denetimci | venêr, pişkîner, kontrolker nd/nt venêr, pişkîner, kontrolker nd/nt |
| denetimli | venihartî, venihêrtî, pişkinandî, kontrolkirî rd venihartî, venihêrtî, pişkinandî, kontrolkirî rd |
| denetimsiz | venenihartî, nepişkinandî, kontrol nekirî rd venenihartî, nepişkinandî, kontrolnekirî rd |
| denetleme | venihartin, venihêrtin, pişkinandin, kontrolkirin m venihartin, venihêrtin, pişkinandin, kontrolkirinm |
| denetleme kurulu | civata venêrînê. desteya venihartinê, desteya pişkinînê, heyeta teftîşê desteya venihartinê, desteya pişkinînê, heyeta teftîşê |
| denetleme yapmak | venêrîn pêk anîn, pişkinan kirin, teftiş kirin hartin venêrîn pêk anîn, pişkinan kirin, teftîş kirin hartin |
| denetlemek | venêrîn. venihartin, venihêrtin, pişkinandin, kontrol kirin l/gh venihartin, venihêrtin, pişkinandin, kontrol kirin l/gh |
| denetleyici | venihêr, pişkîner, kontrolker rd/nd venihêr, pişkîner, kontrolker rd/nd |
| deney | cerb. 1. taqî, ezmûn, telesî, tecrûbe 2. dinyasanî, tecrûbe m 1. taqî, ezmûn, telesî, tecrûbe 2. dinyasanî, tecrûbem |
| deney kabı | amana ezmûnê, derdana ezmûnê kim/nd amana ezmûnê, derdana ezmûnê kîm/nd |
| deney tüpü | lûlikên ezmûnê (ku bi giştî cam in û serî yekî wan girtî ne) kim lûlikên ezmûnê (ku bi giştî cam in û seriyekî wan girtî ne) kîm |
| deney üstücülük | transandantalîzm fel/m transandantalîzm fel/m |
| deney yapmak | taqî kirin taqî kirin |
| deneyci | ezmûnger, taqîker, telesîker, tecrûbekar, ampirîst rd/nd ezmûnger, taqîker, telesîker, tecrûbekar, ampirîst rd/nd |
| deneycilik | ezmûngerî, taqîkerî, telesîkarî, ampîrîzm m ezmûngerî, taqîkerî, telesîkarî, ampirîzm m |
| deneyim | ezmûn, azmayîş, tecrûbe, sehî, dinyasanî m ezmûn, azmayîş, tecrûbe, sehî, dinyasanîm |
| deneyim kazanmak | bûn xwedî tecrûbe bûn xwedî tecrûbe |
| deneyimli | ezmûndar, azmayîşdar, tecrûbedar, bitecrûbe rd ezmûndar, azmayîşdar, tecrûbedar, bitecrûbe rd |
| deneyimsiz | 1. bêezmûn, bêazmayî, bêtecrûbe 2. xeşîm, bêtecrûbe rd 1. bêezmûn, bêazmayî, bêtecrûbe 2. xeşîm, bêtecrûbe rd |
| deneyimsizlik | bêezmûni, bêazmayîşî, bêtecrûbetî m bêezmûnî, bêazmayîşî, bêtecrûbetî m |
| deneyleme | ezmûnçêkirin m ezmûnçêkirin m |
| deneylemek | ezmûn çêkirin, tecrûbe kirin l/gh ezmûn çêkirin, tecrûbe kirin l/gh |
| deneyli | ezmûndar, ezmûnkirî rd ezmûndar, ezmûnkirî rd |
| deneysel | ezmûnî, tecrûbî rd ezmûnî, tecrûbî rd |
| deneyselcilik | ezmûngerîtî, eksperîmantalîzm m ezmûngerîtî, eksperîmantalîzm m |
| deneysellik | azmûnîtî, tecrûbîtî m azmûnîtî, tecrûbîtî m |
| deneysiz | bêezmûn, bêtecrûbe rd bêezmûn, bêtecrûbe rd |
| denge | aheng, tewş. 1. parseng, teraz, denke, deng, mêzîn, hevseng, muwazene 2. hevkêşe, hevsengî, takêşî, yeksane, berdenke fiz 3. îstikrar (ahenga zihnî û hestyarî) *ruhsal denge îstikrara derûnî 4. bnr toplumsal denge 5. teraz, parseng, hevkêşe *siyasi denge teraza siyasî 1. parseng, teraz, denke, deng, mêzîn, hevseng, muwazene 2. hevkêşe, hevsengî, takêşî, yeksane, berdenke fiz 3. îstikrar (ahenga zihnî û hestyarî) * ruhsal denge îstikrara derûnî 4. bnr toplumsal denge 5. teraz, parseng, hevkêşe * siyasi denge teraza siyasî |
| dengeleme | 1. terazandin, terazkirin, parsengkirin 2. hevkêşeyîkirin, takêşîkirin fîz/m 1. terazandin, terazkirin, parsengkirin 2. hevkêşeyîkirin, takêşîkirin fiz/m |
| dengelemek | 1. terazandin, teraz kirin, parseng kirin 2. hevkêşeyî kirin, takêşî kirin fiz l/gh 1. terazandin, teraz kirin, parseng kirin 2. hevkêşeyî kirin, takêşî kirin fiz l/gh |
| dengelenmek | 1. hatin terazandin, hatin terazkirin 2. hatin hevkêşîkirin, hatin takêşîkirin l/tb 1. hatin terazandin, hatin terazkirin 2. hatin hevkêşîkirin, hatin takêşîkirin l/tb |
| dengeleyici | 1. terazîner, terazîker rd/nd 2. stabîlîzator (di otomobil an de) m 1. terazîner, terazîker rd/nd 2. stabilîzator (di otomobîlan de) m |
| dengeli | bitewş. 1. terazdar, parsengdar, biparseng, terazîkirî 2. hevkêş, takêş 3. îstikrardar, biîstikrar *dengeli bir insan mirovekî biîstikrar (mec) rd 1. terazdar, parsengdar, biparseng, terazîkirî 2. hevkêş, takêş 3. îstikrardar, biîstikrar * dengeli bir insan mirovekî biîstikrar (mec) rd |
| dengesi bozulmak | 1) tereziya (kesek an jî tiştekî) xera bûn 2) navbera (...) xera bûn (mec) 1) tereziya (kesek an jî tiştekî) xera bûn 2) navbera (...) xera bûn (mec) |
| dengesiz | bêtewş, şewişî. 1. bêteraz, bêdenge, bêparseng 2. tewşik, qiştik, hişsivik *dengesiz bir çocuk zarokekî qiştik e (mec) rd 1. bêteraz, bêdenge, bêparseng 2. tewşik, qiştik, hişsivik * dengesiz bir çocuk zarokekî qiştik e (mec) rd |
| dengesizleşmek | şewişîn. |
| dengesizlik | 1. bcparsengî, bêterazî, bêdengetî 2. qiştikî, tewşikî, hişsivikî (mec) m 1. bêparsengî, bêterazî, bêdengetî 2. qiştikî, tewşikî, hişsivikî (mec) m |
| dengi dengine | di tayê hev de |
| dengine getirmek | bnr punduna getirmek |
| dengiyle karşılamak | di tayê (wî) de lê vegerandin |
| denilmek | 1. jê re hatin gotin *o insan denilen mahlukat ew afirandiyê ku jê re mirov tê gotin 2, hatin gotin, jê hatin behskirin l/tb 1. jê re hatin gotin * o insan denilen mahlukat ew afirandiyê ku jê re mirov tê gotin 2. hatin gotin, jê hatin behskirin l/tb |
| deniz | derya. 1. derya, zerya, behr 2. meydana fireh 3. derya, behr (di wateya bêserûbin de) (mec) m 1. derya, zerya, behr 2. meydana fireh 3. derya, behr (di wateya bêserûbin de) (mec)m |
| deniz altı | 1) binderya (tiştê ku di binê deryayê de heye) 2) binderya (tiştê ku di binê deryayê de tê kirin 1) binderya (tiştê ku di binê deryayê de heye) 2) binderya (tiştê ku di binê deryayê de tê kirin * deniz altı araştırmaları lêgerînên binderyayê 3) cihê ku ji pêlan re vekirî ye |
| deniz altı araştırmaları | lêgerînên binderyayê 3) cihê kuji pêlan re vekiri ye |
| deniz anası | pişemasî. pişemasî, keştî portexalî, medûz zo/m pişemasî, keştî portexalî, medûz zo/m |
| deniz aşırı ülkeler | welatên wî aliyê deryayê |
| deniz atı | masîhespik (Hippocampus hippocamhpus) zo/m masîhespik (Hippocampus hippocamhpus) zo/m |
| deniz ayısı | pişîka avî (ajeleke ku telê wê 1.5 an jî 2 metre ye, pûrta wê nermik e û bi riwekan xwe xwedî dike) (Arctocephalus ursinus) zo pişîka avî (ajeleke ku telê wê 1.5 an jî 2 metre ye, pûrta wê nermik e û bi riwekan xwe xwedî dike) (Arctocephalus ursinus) zo |
| deniz bilimi | oşînografî erd/m |
| deniz bindirmek | li ser deryayê ji nişka ve fîrtûne çêbûn li ser deryayê ji nişka ve firtûne çêbûn |
| deniz buzu | qeşema deryayê qeşema deryayê |
| deniz çıkmak | li ser deryayê firtûne çêbûn li ser deryayê firtûne çêbûn |
| deniz durmak | (veya deniz düşmek) danîna firtûneya li ser deryayê |
| deniz durmak (veya düşmek) | danîna firtûneya li ser deryayê |
| deniz feneri | fanosa deryayê (ku pê deryavan riya xwe dişopînin) fanosa deryayê (ku pê deryavan riya xwe dişopînin) |
| deniz gergedanı | kerkedanê deryayê (Monodon monoceros) zo/nd kerkedanê deryayê (Monodon monoceros) zo/nd |
| deniz hamamı | plaj plaj |
| deniz hıyarı | xiyarê deryayê (Holothurion) zo/nd xiyarê deryayê (Holothurion) zo/nd |
| deniz hukuku | hiqûqa deryayan hiqûqa deryayan |
| deniz kabuğu | dirc. |
| deniz kamlumbağaları | reqên deryayê zo/nd reqên deryayê zo/nd |
| deniz kestanesi | jûjiyê avî (Echinus esculentuş) zo/nd jûjiyê avî (Echinus esculentus) zo/nd |
| deniz kıyısı | qeraxê behrê, peravê behrê, kersaxê behrê (cihê ku av û bejahî lê digihîje hev) qeraxê zeryayê, peravê zeryayê, kersaxê deryayê, qeraxê deryayê, peravê deryayê, kersaxê deryayê |
| deniz kızı | gulperî. serperî, horiya avê nd serperî, horiya avê nd |
| deniz kurdu | gurê deryayê (deryavanê ku xwedan tecrûbe ye) gurê deryayê (deryavanê ku xwedan tecrûbe ye) |
| deniz kuvvetleri | hêzên deryayî. hêzên deryayî Işk hêzên deryayî lşk |
| deniz mili | mîla deryayê (ku beramberî 1852 metreyan e) mîla deryayê (ku beramberî 1852 metreyan e) (bir kimseyi) |
| deniz tutmak | bi keştiyê ketin bi keştiyê ketin |
| deniz üsü | binkeya deryayî binkeya deryayî |
| deniz yıldızı | masîstêrk. masîstêrk (Aster) zo/m masîstêrk (Aster) zo/m |
| denizaltı | noqav. noqav, tehtelbehr Işk/m noqav, tehtelbehr lşk/m |
| denizaltıcı | noqawan, erkedarê noqavê nd noqavvan, erkedarê noqavê nd |
| denizaltıcılık | noqavvanî, erkedariya noqavê m noqavvanî, erkedariya noqavê m |
| denizaşırı | wî aliyê deryayê wî aliyê deryayê * deniz aşırı ülkeler welatên wî aliyê deryayê |
| denizbilimci | okyanûsnas, oşînograf nd/nt okyanûsnas, oşînograf nd/nt |
| denizbilimi | okyanûsnasî, oşinografî m okyanûsnasî, oşînografî m |
| denizci | deryavan. 1. deryavan, deryager, zeryavan, deryadar 2. behriye, leşkerê deryayî 3. deryavanî (kesê ku bi sporên deryayî bilî dibe) nd/nt 1. deryavan, deryager, zeryavan, deryadar 2. behriye, leşkerê deryayî 3. deryavanî (kesê ku bi sporên deryayî bilî dibe) nd/nt |
| denizcilik | deryavanî. 1. deryavanî, deryagerî, zeryavanî, deryadarî 2. deryavanî (pîşeya deryavaniyê) 3. deryavanî (werzîşkariya bi deryayê re têkildar) m 1. deryavanî, deryagerî, zeryavanî, deryadarî 2. deryavanî (pîşeya deryavaniyê) 3. deryavanî (werzîşkariya bi deryayê re têkildar) m |
| denizde kum onda para | pere û xwelî li balê yek in pere û xwelî li balê yek in |
| denizden çıkmış balığa dönmek | bnr sudan çıkmış balığa dönmek bnr sudan çıkmış balığa dönmek |
| denize düşen yılana sarılır | roja teng mirov ji yarê diya xwe re dibêje bavo roja teng mirov ji yarê diya xwe re dibêje bavo |
| denizsel | deryayî. deryayî rd deryayî rd |
| denizyolu | rêderya, rêzerya m rêderya, rêzeryam |
| denizyolu ile | bi rêderyayê, bi riya deryayê bi rêderyayê, bi riya deryayê |
| denk | hinkûf, deng, beramber. 1. denke (her aliyê berdenke, bendeke) *yükün bir dengi fasulye, bir dengi nohut denkeyeke bar fasûlye û yek jî nok e m 2. ding (balyeya eşya, lihêf û pot û pertalan) *denkin üstüne oturmuş acıklı bir türkü söylüyordu li ser ding rûniştibû û straneke bişewat digot n 3. ta, tay, hemseng (ji bo giraniyê mîna hev bûn) *bu iki çuval denk gelmiyor ev her du çewal tayê hev nayên rd 4. hempa, tay *o sizin denginiz olamaz ew ne tayê we ye n 5. ta fiz/rd 1. denke (her aliyê berdenke, bendeke) * yükün bir dengi fasulye, bir dengi nohut denkeyeke bar fasûlye û yek jî nok em 2. ding (balyeya eşya, lihêf û pot û pertalan) * denkin üstüne oturmuş acıklı bir türkü söylüyordu li ser ding rûniştibû û straneke bişewat digotn 3. ta, tay, hemseng (ji bo giraniyê mîna hev bûn) * bu iki çuval denk gelmiyor ev her du çewal tayê hev nayênrd 4. hempa, tay * o sizin denginiz olamaz ew ne tayê we yen 5. ta fiz/rd |
| denk gelmek | 1) tayê (yekî) hatin, lê hatin 2) lê rast hatin, leqayî (yekî) hatin 3) ketin hev (di eşyayan de lihevhatina nêr hu mê) 1) tayê (yekî) hatin, lê hatin 2) lê rast hatin, leqayî (yekî) hatin 3) ketin hev (di eşyayan de lihevhatina nêr hu mê) |
| denk getirmek | tay hev anîn, tayê hev derxistin, lê anîn tay hev anîn, tayê hev derxistin, lê anîn |
| denki denkine | di tayê hev de |
| denkiyle karşılamak | di tayê (wî) de lê vegerandin |
| denklaşora | wênekêşê kir m |
| denklem | hevkêşe mat/m hevkêşe mat/m |
| denkleme | 1. bendekekirin 2. dingkirin 3. tayîhevkirin m 1. bendekekirin 2. dingkirin 3. tayîhevkirin m |
| denklemek | 1. bendeke kirin l/bw 2. ding kirin l/gh 3. hevkêşe kirin l/gh, tayî hev kirin l/bw 1. bendeke kirin l/bw 2. ding kirin l/gh 3. hevkêşe kirin l/gh, tayî hev kirin l/bw |
| denklenmek | 1. hatin bendekekirin 2. hatin dingkirin 3. hatin hevkêşekirin, hatin tayîhevkirin l/tb 1. hatin bendekekirin 2. hatin dingkirin 3. hatin hevkêşekirin, hatin tayîhevkirin l/tb |
| denkleşme | hevtayîbûn, hevkêşebûn m hevtayîbûn, hevkêşebûn m |
| denkleşmek | hevtayî bûn l/ngh, hevkêşe bûn l/ngh, tayê hev bûn l/bw hevtayî bûn l/ngh, hevkêşe bûn l/ngh, tayê hev bûn l/bw |
| denkleştirmek | deng kirin. 1. hevtayî kirin l/gh, hevkêşe kirin l/gh, tayî hev kirin l/bw 2. gihandin hev l/gh, dan hev l/gh, bi hev xistin l/bw (ji bo pereyan) *parasını denkleştirip veremedik me pereyên wî negihande hev û nedayê 1. hevtayî kirin l/gh, hevkêşe kirin l/gh, tayî hev kirin l/bw 2. gihandin hev l/gh, dan hev l/gh, bi hev xistin l/bw (ji bo pereyan) * parasını denkleştirip veremedik me pereyên wî negihande hev û nedayê |
| denklik | hevtayî, hevkêşî (di tayê hev de bûn) rd hevtayî, hevkêşî (di tayê hev de bûn) rd |
| denktaş | (denkteş) hemta, hevkêş, hevta rd |
| denktaş, denkteş | hemta, hevkêş, hevta rd |
| denli | (I) çendî, çiqas *ne denli uğraşsanız boştur hûn çiqas bilî bibin jî tewş e d (II) sergiran, hayjixwe *ne söylediğini bilen, denli biri yekî sergiran e ku dizane çi dibêje rd sergiran, hayjixwe * ne söylediğini bilen, denli biri yekî sergiran e ku dizane çi dibêjerd |
| denli (i) | çendî, çiqas * ne denli uğraşsanız boştur hûn çiqas bilî bibin jî tewş e d |
| denli densiz söz söylemek | ronake û napîve, hema çi tê berdevê (wê) dibêje ronake û napîve, hema çi tê berdevê (wê) dibêje |
| denlilik | sergiranî, hayjixwebûn m sergiranî, hayjixwebûn m |
| denmek | (denilmek) 1. jê re hatin gotin (ji bo navdaninê) *köylü kılığına girmiş bir şehir kızı denilecek kadar nazlı biri yeke nazdar a ku dikare jê re bê gotin ku keçike bajarî ye û ku ketiye dilqê keçikeke gundî 2. hatin gotin, jê hatin behskirin l/tb |
| denmek, denilmek | 1. jê re hatin gotin (ji bo navdanînê) * köylü kılığına girmiş bir şehir kızı denilecek kadar nazlı biri yeke nazdar a ku dikare jê re bê gotin ku keçike bajarî ye û ku ketiye dilqê keçikeke gundî 2. hatin gotin, jê hatin behskirin l/tb |
| denşirmek | texyîr kirin l/gh texyîr kirin l/gh |
| densiz | hayjixwetune, çols rd hayjixwetune, çols rd |
| densizleşme | çorsbûn m çorsbûn m |
| densizleşmek | çors bûn l/ngh çors bûn l/ngh |
| densizlik | çorsî, hayjixwetunebûn m çorsî, hayjixwetunebûn m |
| deontoloji | deontolojî m deontolojî m |
| depar | derîn *depar çizgisi xêza derîne m derîn * depar çizgisi xêza derînê m |
| departman | beş, şax, liq, qisim, departman m beş, şax, liq, qisim, departman m |
| depderin | kipkûr, kipîkûr rd kipkûr, kipîkûr rd |
| deplasman | deplasman sp/m deplasman sp/m |
| deplasman a gitmek (veya çıkmak) | çûn deplasmanê |
| deplasmana gitmek | (veya deplasmana çıkmak) çûn deplasmanê |
| depo | barxane, mereg. 1. embar, hîser, depo (cihê ku tişt tê de tên hilanîn) *eşya deposu embara eşyayan 2. embar, depo (cihê ku tişt lê bi tomerî tên firotan, an jî tişt lê pir in) *odun deposu embara êzingan 3. depo (cihê ku lê malen leşkeriyê tên hilanîn, an jî temîra wan tê kirin) m 1. embar, hîser, depo (cihê ku tişt tê de tên hilanîn) * eşya deposu embara eşyayan 2. embar, depo (cihê ku tişt lê bi tomerî tên firotan, an jî tişt lê pir in) * odun deposu embara êzingan 3. depo (cihê ku lê malên leşkeriyê tên hilanîn, an jî temîra wan tê kirin)m |
| depo etmek | embar kirin, depo kirin embar kirin, depo kirin |
| depocu | embarvan, depovan nd/nt embarvanî, depovanî m embarvan, depovan nd/nt |
| depoculuk | embarvanî, depovanî m |
| depolama | embarkirin, depokirin, hîserkirin m embarkirin, depokirin, hîserkirin m |
| depolamak | embar kirin, depo kirin, hîser kirin l/gh embar kirin, depo kirin, hîser kirin l/gh |
| depolanmak | hatin embarkirin, hatin depokirin l/tb hatin embarkirin, hatin depokirin l/tb |
| depozit | (depozito) sparde, depozît m |
| depozit, depozito | sparde, depozît m |
| depozito | beyî. |
| deppoy | bnr debboy bnr debboy |
| deprem | erdhejîn, zelzele. hejek, axhej, erdhej, bivelerz, hejhej, zelzele m hejek, axhej, erdhej, bivelerz, hejhej, zelzele m |
| deprem bilimci | hejeknas, axhejnas, erdhejnas, sîsmolog (zanyarê erdhejê) nd/nt hejeknas, axhejnas, erdhejnas, sîsmolog (zanyarê erdhejê) nd/nt |
| deprem bilimi | hejeknasî, axhejnas, erdhejnasî, sîsmoloji (zanyariya erdhejiyê) m hejeknasî, axhejnas, erdhejnasî, sîsmolojî (zanyariya erdhejiyê) m |
| depremçizer | sîsmograf m sîsmograf m |
| depremyazar | sîsmograf m sîsmograf m |
| depremzede | hejekjentî, erdhejentî rd hejekjentî, erdhejentî rd |
| deprenme | hejîn, leqîn, hejikîn m hejîn, leqîn, hejikîn m |
| deprenmek | hejîn, leqîn, hejikîn, l/ngh hejîn, leqîn, hejikîn, l/ngh |
| depreşme | 1. hejikan 2. axivîn, lênûbûn m 1. hejikan 2. axivîn, lênûbûn m |
| depreşmek | lebitîn. 1. hejikîn l/ngh 2. axivîn l/ngh, lê nû bûn l/bw *yaralarım depreşti birînên min li min nû bûn 1. hejikîn l/ngh 2. axivîn l/ngh, lê nû bûn l/bw * yaralarım depreşti birînên min li min nû bûn |
| depreştirme | 1. hejikandin 2. lênûkirin m 1. hejikandin 2. lênûkirin m |
| depreştirmek | 1. hejikandin l/gh 2. lê nû kirin l/bw 1. hejikandin l/gh 2. lê nû kirin l/bw |
| depresyon | depresyon m depresyon m |
| depretme | leqandin, hejandin, hejikandin m leqandin, hejandin, hejikandin m |
| depretmek | leqandin, hejandin, hejikandin l/gh leqandin, hejandin, hejikandin l/gh |
| der demez | gotin di devê me de, me got û ne got (hemen, tavilê) |
| der oğlu der | tim jê hatin xeberdan |
| derbeder | derbider. derbeder, derodero, şeqîdeqî rd derbeder, derodero, şeqîdeqîrd |
| derbeder etmek | derbeder kirin, derodero kirin, şeqîdeqî kirin derbeder kirin, derodero kirin, şeqîdeqî kirin |
| derbeder olmak | derbeder bûn, derodero bûn, şeqîdeqî bûn derbeder bûn, derodero bûn, şeqîdeqî bûn |
| derbederlik | derbederî, şeqîdeqîtî m derbederî, şeqîdeqîtî m |
| derbent | 1. zixur, gelî, dol, derbend 2. derbend (kela biçûk a li ser sînoran) m 1. zixur, gelî, dol, derbend 2. derbend (kela biçûk a li ser sînoran) m |
| derç | 1. stendin, civandin 2. tomarkirin, qeydkirin m 1. stendin, civandin 2. tomarkirin, qeydkirinm |
| derç etmek | 1) stendin, civandin 2) tomarkirin, qeydkirin 1) stendin, civandin 2) tomarkirin, qeydkirin |
| derde girmek | ketin derdan |
| derdest | berdest, destgîr, derdest m berdest, destgîr, derdestm |
| derdest etmek | berdest kirin, destgîr kirin, derdest kirin berdest kirin, destgîr kirin, derdest kirin |
| derdi günü | derd û kulê (yekî) *onun derdi günü roman |
| derdine düşmek | ketin taya (tiştekî), ketin etra (tiştekî), ketin tatêla (tiştekî) |
| derdine yanmak | dilê (wî) bi halê (wî) şewitîn |
| derdini çekmek | derdê (yekî) kişandin, xemên (yekî) xwarin |
| derdini deşmek | (veya derdini depreştirmek) derdê (yekî) rakirin, kul û xemên (yekî) rakirin (an jî hişyar kirin), birîna (yekî) çelitandin (an jî nû kirin) |
| derdini dökmek | derdê xwe rêtin, derdên xwe gilî kirin, kela xwe rêtin |
| derdini marko paşaya anlat | kulbêjê te tune |
| derdini söylemeyen derman bulamaz | derdê xwe bibêje kela xwe birêje |
| dere | cobar, robar. 1. newal, newalok, seqlan, cobar, best (cobar û cihê wê yê ku bi giştî havînan ava wan diçe) 2. newal (çala dirêj a di nava du çiyayan de) m (kan) 1. newal, newalok, seqlan, cobar, best (cobar û cihê wê yê ku bi giştî havînan ava wan diçe) 2. newal (çala dirêj a di nava du çiyayan de)m (kan) |
| dere gibi akmak | xwîn wekî çem herikîn, xwîn laş birin xwîn wekî çem herikîn, xwîn laş birin |
| dere otu | şêwît, pijînda. şiwît (şiwêt, şewid), hêliz, pîjinda (Anethum) bot/m (maydanozgiller) şîwêt /pîjinda; anethum graveolens şiwît (şiwêt, şewid), hêliz, pîjinda (Anethum) bot/m |
| dere tepe | çal û mit, nal û nependî, kaş û kendal çal û mit, nal û nependî, kaş û kendal |
| dere tepe düz gitmek | li çal û mitan xistin û çûn, li kaş û kendalan xistin û çûn li çal û mitan xistin û çûn, li kaş û kendalan xistin û çûn |
| derebeyi | 1. derebeg, feodal dîr 2. zorbaş, stemkar (mec) nd/nt 1. derebeg, feodal dîr 2. zorbaş, stemkar (mec) nd/nt |
| derebeylik | 1. derebegî (ji bo bûna derebeg) 2. derebegî, feodalite dîr/m 3. herêma ku di bin destê rêvebirina derebeg de ye m 1. derebegî (ji bo bûna derebeg) 2. derebegî, feodalîte dîr/m 3. herêma ku di bin destê rêvebirina derebeg de ye m |
| derece | pîle, niqir. 1. pile, rade, derece, derence, paz, radek *en iyi dereceden okulu bitirdi di radeya tewrî mezin de dibistan kuta kir 2. pile, rade, derece *sıcakölçerin derecesi pileya germpîvê fiz 3. pile, derece, rade (yekeya ku pê siftiya tiştekî tê pîvan) 4. pile, derece (yekeya qunc, qorzî) mat 5. derece, termometre 6. wisan, welê *o derece sıcak oldu ki..wisan germ bû ku... d 7. derece sp/m 1. pile, rade, derece, derence, paz, radek * en iyi dereceden okulu bitirdi di radeya tewrî mezin de dibistan kuta kir 2. pile, rade, derece * sıcakölçerin derecesi pileya germpîvê fiz 3. pile, derece, rade (yekeya ku pê siftiya tiştekî tê pîvan) kîm 4. pile, derece (yekeya qunc, qorzî) mat 5. derece, termometre 6. wisan, welê * o derece sıcak oldu ki..wisan germ bû ku... d 7. derece sp/m |
| derece almak | serfirazî nîşan dan (ji ber serketinê xelat wergirtin) serfirazî nîşan dan (ji ber serketinê xelat wergirtin) |
| derece derece | bere berê, hêdî hêdî berê berê, hêdî hêdî |
| dereceleme | pilekirin, radekirin, derecekirin m pilekirin, radekirin, derecekirin m |
| derecelemek | pile kirin, rade kirin, derece kirin l/gh pile kirin, rade kirin, derece kirin l/gh |
| derecelendirilmek | hatin pilekirin, hatin radekirin, hatin derecekirin l/tb hatin pilekirin, hatin radekirin, hatin derecekirin l/tb |
| dereceli | 1. piledar, birade, bipile, derecedar, biderece *orta dereceli memur karmendeke ji radeya navincî 2. bipêlik, biqedeme *tek dereceli seçim hilbijartina biqedemeyekê rd 1. piledar, birade, bipile, derecedar, biderece * orta dereceli memur karmendeke ji radeya navincî 2. bipêlik, biqedeme * tek dereceli seçim hilbijartina biqedemeyekê rd |
| derecesiz | 1. bêpile, bêrade, bêpêlik 2. bêhed û hesap, pir zêde rd 1. bêpile, bêrade, bêpêlik 2. bêhed û hesap, pir zêde rd |
| dereceye girmek | ketin dereceyê ketin dereceyê |
| dereden tepeden | ji sar û surê dinyayê, ji aş û baş ji sar û surê dinyayê, ji aş û baş |
| dereden tepeden konuşmak | ji sar û sûrên dinyayê xeber dan, ji aş û baş axiftin ji sar û sûrên dinyayê xeber dan, ji aş û baş axiftin |
| dereeyi görmeden paçaları sıvamak | dûrî avê xwe hildan *bu ne suyu görmeden paçaları sıvamışsın? ev çi ye, tu dûrî avê yî te xwe hildaye |
| derekap | tafil, derhal h tafil, derhal h |
| dereke | kêmtirîn, radeya jêr nd kêmtirîn, radeya jêr nd |
| dereyi görmeden paçaları sıvamak | te çem nedîtiye tu pancikan hildiçenî, hesp tune tu afiran çêdikî, tu hê dûrî çem î, tu xwe hildidî, hirç tune tu li rêçê digeri te çem nedîtiye tu pancikan hildiçenî, hesp tune tu afiran çêdikî, tu hê dûrî çem î, tu xwe hildidî, hirç tune tu li rêçê digerî |
| dergâh | dergah, tekya n dergah, tekya n |
| dergi | kovar. kovar m kovar m |
| dergicik | kovarok m kovarok m |
| dergicilik | kovargerî m kovargerî m |
| derhal | di cî de, di gavê de. tavil, tafil, hemen, heman, derhal h tavil, tafil, hemen, heman, derhal h |
| deri | çerm. 1. çerm (xemla bi pirç û pûrt a li ser canê mirov û ajelan) n 2. kevil, çerm (çermê ajelên ku ji bo çêkirina tiştan hatiye amadekirin ) n 3. çenn, çermîn *deri ceket saqoyê çermîn rd 4. çermik, çerm (tovila qalind a li ser mêweyan, sebzeyan) n (II) 1. civîn, cimhûrk, dîlan, cerbeze 2. roja panayirê m 1. çerm (xemla bi pirç û pûrt a li ser canê mirov û ajelan)n 2. kevil, çerm (çermê ajelên ku ji bo çêkirina tiştan hatiye amadekirin )n 3. çerm, çermîn * deri ceket saqoyê çermînrd 4. çermik, çerm (tovila qalind a li ser mêweyan, sebzeyan)n |
| deri (ii) | 1. civîn, cimhûrk, dîlan, cerbeze 2. roja panayirê m |
| deri altı | bineçerm, jêreçerm, binçerm ant/n bineçerm, jêreçerm, binçerm ant/n |
| deri çanta | meşkale. |
| deri ip | duhêl. |
| derici | çermvan nd/nt çermvan nd/nt |
| dericilik | çermvanî m çermvanî m |
| derik | Dêrika çiyayê mazî (Navçeyeke girêdayî Mêrdînê) |
| derili | 1. çermdar, biçerm 2. çermkiri rd 1. çermdar, biçerm 2. çermkirî rd |
| derilmek | berhev bûn l/ngh berhev bûn l/ngh |
| derim evi | 1. xaniyê portatîf ê ku di şeklê qefesê de ye 2. çadira kulavîn nd 1. xaniyê portatîf ê ku di şeklê qefesê de ye 2. çadira kulavîn nd |
| derin | kûr. 1. kûr (tiştê ku binê wî ji rûyê wî re dûr e) *derin bir kuyu bîreke kûr rd 2. kûr (tiştê kuji rûxarê ber bi jêr ve diçe) rd 3. kûr, pêşketî (kes an jî tiştê ku li gorî celebên xwe pir bi pêş ketiye) *derin bir alim alimekî pêşketî rd 4. sift, pir *Fatma derin bir şaşkınlık içindeydi Fatma di nav şaşwaziyeke pir mezin de bû rd 5. kûr (ku dirêj dom dike) *bir iki derin nefesten sonra konuşmaya başladı piştî du sê bêhna kûr, dest bi axaftinê kir rd 6. kûr û dûr, dorfire *derin bir araştırma vekolîneke kûr û dûr, lêkolîneke dorfireh (mec) rd 7. jidil *derin bir saygı giramiyeke ji dil rd 8. bin (mec) n 1. kûr (tiştê ku binê wî ji rûyê wî re dûr e) * derin bir kuyu bîreke kûrrd 2. kûr (tiştê ku ji rûxarê ber bi jêr ve diçe)rd 3. kûr, pêşketî (kes an jî tiştê ku li gorî celebên xwe pir bi pêş ketiye) * derin bir alim alimekî pêşketîrd 4. sift, pir * Fatma derin bir şaşkınlık içindeydi Fatma di nav şaşwaziyeke pir mezin de bûrd 5. kûr (ku dirêj dom dike) * bir iki derin nefesten sonra konuşmaya başladı piştî du sê bêhna kûr, dest bi axaftinê kirrd 6. kûr û dûr, dorfire * derin bir araştırma vekolîneke kûr û dûr, lêkolîneke dorfireh (mec)rd 7. jidil * derin bir saygı giramiyeke ji dilrd 8. bin (mec)n |
| derin derin | kûrekûr, kûrkûr kûrekûr, kûrkûr |
| derin derin düşünmek | 1) ponijîn (bi awayekî dilkovan hizirîn) 2) kûrkûr fikirîn uyku xewa giran 1) ponijîn (bi awayekî dilkovan hizirîn) 2) kûrkûr fikirîn |
| derin uyku | xewa giran |
| derince | kûrekî, hinek kûr rd kûrekî, hinek kûr rd |
| derinden | 1) bi dorfireyî, bi kitekit 2) ji kûr ve, ji dûr ve *derinden sesler geliyordu ji dûr de dengin dihatin, ji kûr ve dengin dihatin 3) ji hundir den e ji kûr û dûr ve 1) bi dorfireyî, bi kitekit 2) ji kûr ve, ji dûr ve * derinden sesler geliyordu ji dûr de dengin dihatin, ji kûr ve dengin dihatin 3) ji hundir |
| derinden derine | ji kûr û dûr ve |
| derinlemesine | (derinliğine) bi kûr û dûr, bi dorfirehî, bi dûvdirêjî, bi dûr û dirêj, bi berfirehî h |
| derinlemesine, derinliğine | bi kûr û dûr, bi dorfirehî, bi dûvdirêjî, bi dûr û dirêj, bi berfirehî h |
| derinleşme | kûrbûn m kûrbûn m |
| derinleşmek | kûr bûn. 1. kûr bûn l/ngh 2. xwe zana kirin l/b w 3. ji dûr de hatin, ji kûr ve hatin *çıngırak sesi gitikçe derinleşti dengê zingil her ku çû ji kûr de dihat l/bw 1. kûr bûn l/ngh 2. xwe zana kirin l/bw 3. ji dûr de hatin, ji kûr ve hatin * çıngırak sesi gitikçe derinleşti dengê zingil her ku çû ji kûr de dihat l/bw |
| derinleştirme | 1. kûrkirin 2. dorfirehkirin, berfirehkirin m 1. kûrkirin 2. dorfirehkirin, berfirehkirin m |
| derinleştirmek | kûr kirin 1. kûr kirin 2. dorfireh kirin, berfireh kirin (bi awayekî kûr û dûr tiştek vekolandin) l/gh 1. kûr kirin 2. dorfireh kirin, berfireh kirin (bi awayekî kûr û dûr tiştek vekolandin) l/gh |
| derinletmek | kûr kirin l/gh kûr kirin l/gh |
| derinlik | kûrayî. 1. kûrahî, kûrayî, kûrî, kûranî, kûrbûn (dûriya binê tiştekî ji rûyê wî) *gölün derinliği kûrahiya golê 2. kûrayî (hâlen cismekî ji bilî berayî û tel ve) 3. dûrî, kûrayî *ormanın derinliğinden bir ses geldi ji kûrahiya daristanê dengek hat 4. dûvdirêjî, dorfirehî *olayı derinliğine öğrenmek lazım divê ku mirov bûyerê bi dorfirehî hîn bibe (mec) 5. kûrayî (ji hundirê mirov) *yüreğinin derinliklerinden gelen ses dengê ku ji kûrahiya dilê wê tê (mec) 6. kûrayî (tiştê ku nehatiye derxistin, nehatiye peyitandin) *tarihin derinliklerine saklanmış olan gerçekler rastiyên ku di kûrahiyên dîrokê de veşartî ne (mec) m 1. kûrahî, kûrayî, kûrî, kûranî, kûrbûn (dûriya binê tiştekî ji rûyê wî) * gölün derinliği kûrahiya golê 2. kûrayî (hêlên cismekî ji bilî berayî û tel ve) 3. dûrî, kûrayî * ormanın derinliğinden bir ses geldi ji kûrahiya daristanê dengek hat 4. dûvdirêjî, dorfirehî * olayı derinliğine öğrenmek lazım divê ku mirov bûyerê bi dorfirehî hîn bibe (mec) 5. kûrayî (ji hundirê mirov) * yüreğinin derinliklerinden gelen ses dengê ku ji kûrahiya dilê wê tê (mec) 6. kûrayî (tiştê ku nehatiye derxistin, nehatiye peyitandin) * tarihin derinliklerine saklanmış olan gerçekler rastiyên ku di kûrahiyên dîrokê de veşartî ne (mec)m |
| derinlik göstergesi | kûrayînuma kûrayînuma |
| derinti | 1. civîn, civan 2. dêzkî (eşyayê ku bi awayekî serobero hatiye civandin) 3. elalet, gurûh m derişik tîrbûyî, siftbûyî, xest, konsantre kîm/rd 1. civîn, civan 2. dêzkî (eşyayê ku bi awayekî serobero hatiye civandin) 3. elalet, gurûh m |
| derisi kemiklerine yapışmak | çermê (yekî) li ser hestî man (ji bo pir jarbûnê) çermê (yekî) li ser hestî man (ji bo pir jarbûnê) |
| derişik | tîrbûyî, siftbûyî, xest, konsantre kîm/rd |
| derişiklik | tîrbûnî, siftbûni m tîrbûnî, siftbûnî m |
| derisine sığmaz | kuşpene, fîştere (ji bo kesê ku pir qure ye) kuşpene, fîştere (ji bo kesê ku pir qure ye) |
| derisini yüzmek | 1) çermê (tiştekî) gurandin 2) (yek) ji eyar kirin *tefecilerin eline düşerse, derisini yüzerler eger ew bikeve destê selefxuran dê wî ji eyarbikin (mec) 3) çermê (yekî) bi daran re rakirin (kuştina bi îşkencekirinê) 1) çerme (tiştekî) gurandin 2) (yek) ji eyar kirin * tefecilerin eline düşerse, derisini yüzerler eger ew bikeve destê selefxuran dê wî ji eyar bikin (mec) 3) çermê (yekî) bi daran re rakirin (kuştina bi îşkencekirinê) |
| derişme | 1. lêkombûn, lêcivîn, temerkûz 2. tîrbûn, xestbûn, siftbûn, tekasûf kim/m |
| derişmek | 1. lê kom bûn, lê civîn, temerkûz bûn (civîna li dora niqteyekê) 2. tîr bûn, xest bûn, sift bûn, tekasûf bûn (tîrbûna şilemeniyekê) lam l/ngh 1. lê kom bûn, lê civîn, temerkûz bûn (civîna li dora niqteyekê) 2. tîr bûn, xest bûn, sift bûn, tekasûf bûn (tîrbûna şilemeniyekê) kîm l/ngh 1. lêkombûn, lêcivîn, temerkûz 2. tîrbûn, xestbûn, siftbûn, tekasûf kîm/m |
| derk | fehm, tcgihan m fehm, têgihanm |
| derk etmek | fêm kirin, têgihîştin fêm kirin, tê gihîştin |
| derken | 1) hate gotin, digel ku hate gotin *bitti bitiyor derken, hâlâ bitmeyen havaalanı balafirgeha ku digel ku hate gotin dike biqede, lê hîna neqediyaye 2) di wê heynê de *yazı yazıyordu, derken misafir geldi min nivîs dinivîsand, di wê heynê de mêvan hat 3) got qey *akşamdan önce varacağız derken, ancak gece yarısı varabildik me got qey em dê êvarê bigihin wê derê, lê ancax nîvê şevê em gihîştinê bnr demek bnr demek |
| derkenar | derkinar. derkenar m derkenar m |
| derlem | berhevok, koleksiyon m berhevok, koleksiyon m |
| derlemci | berhevkar, koleksiyonvan nd/nt berhevkar, koleksiyonvan nd/nt |
| derlemcilik | berhevkarî, koleksiyonvanî m berhevkarî, koleksiyonvanî m |
| derleme | berhevkirin. 1. berhevok, berhevî, berhevkirî *derleme sözler gotinên berhevkirî 2. danhevî m 1. berhevok, berhevî, berhevkirî * derleme sözler gotinên berhevkirî 2. danhevî m |
| derlemek | 1. ber hev kirin (bi teherekî bijartinî tişt civandin) l/bw 2. dan hev (bi awayekî rêkûpêk berhev kirin) l/gh 1. ber hev kirin (bi teherekî bijartinî tişt civandin) l/bw 2. dan hev (bi awayekî rêkûpêk berhev kirin) l/gh * derleyip toplamak (veya toparlamak) dan hev û din, bi keys kirin, bi hev xistin |
| derlenmek | 1. hatin berhevkirin 2. hatin hevdan l/tb 1. hatin berhevkirin 2. hatin hevdan l/tb |
| derleyici | berhevkar, darêjker nd/nt berhevkar, darêjker nd/nt |
| derleyicilik | berhevkarî, darêjkerî m berhevkarî, darêjkerî m |
| derleyip toplamak | (veya derleyip toparlamak) dan hev û din, bi keys kirin, bi hev xistin |
| derli toplu | serhev, rêkûpêk. 1. bikeys, keyskirî, lihev *derli toplu bir oda menzele bikeys rd 2. bi awayekî bikeys *derli toplu bir biçimde yaşamımızı sürdürürüz em dê bi awayekî bikeys jiyana xwe berdewam bikin h 1. bikeys, keyskirî, lihev * derli toplu bir oda menzele bikeys rd 2. bi awayekî bikeys * derli toplu bir biçimde yaşamımızı sürdürürüz em dê bi awayekî bikeys jiyana xwe berdewam bikin h |
| derli toplu olmak | hilmaştin. |
| derli toplu yaşantıya sahip | xirmal. |
| derman | derman. 1. derman n, mecal m, taqet m 2. derman n, darû m, îlac m 3. çare (mec) m 1. derman n, mecal m, taqet m 2. derman n, darû m, îlac m 3. çare (mec) m |
| dermansız | 1. bêderman 2. bêderman, bêpcrtav, bêqudûm, bêmecal rd 1. bêderman 2. bêderman, bêpertav, bêqudûm, bêmecalrd |
| dermansız kesilmek | (veya dermandan kesilmek) ruh û rewa tê de neman, ji pertav (ê Xwedê de) ketin, ji mecal de ketin, çok û qidûm pc ve neman, qidûmê (yekî) şikestin |
| dermansızdan kesilmek | ruh û rewa tê de neman, ji pertav (ê Xwedê de) ketin, ji mecal de ketin, çok û qidûm pê ve neman, qidûmê (yekî) şikestin |
| dermansızı kesilmek | ruh û rewa tê de neman, ji pertav (ê Xwedê de) ketin, ji mecal de ketin, çok û qidûm pê ve neman, qidûmê (yekî) şikestin |
| dermansızlaşma | bêdermanîbûn, bêpertavîbûn, bêmecalîbûn, bêtaqetbûn m bêdermanîbûn, bêpertavîbûn, bêmecalîbûn, bêtaqetbûn m |
| dermansızlaşmak | bêdermanî bûn, bêpertavî bûn, bêmecalî bûn, bêtaqet bûn, bêçok û qidûm bûn l/ngh bêdermanî bûn, bêpertavî bûn, bêmecalî bûn, bêtaqet bûn, bêçok û qidûm bûn l/ngh |
| dermansızlık | 1. bêdermanî 2. bêdermanî, bêpertavî, bêtaqetî, bêmecalî (ji bo jarî û betiline) m 1. bêdermanî 2. bêdermanî, bêpertavî, bêtaqetî, bêmecalî (ji bo jarî û betilînê) m |
| dermatolog | dermatolog (pisporê nexweşînên çermî) nd/nt dermatolog (pisporê nexweşînên çermî) nd/nt |
| dermatoloji | dermatolojî, cildiye m dermatolojî, cîldiye m |
| derme | 1. quraftin, berhevkirin 2. koma tiştên ji eynî celebî m 1. quraftin, berhevkirin 2. koma tiştên ji eynî celebî m |
| derme çatma | kinemine. 1. nelihev, kinêminê, xiçviçandî (tiştê ku hema wisa serobero anîne ba hev) 2. çirtovirto, tiroviro, terobero (tiştê ku hema wisa xiçviçandî hatiye çêkirin) *derme çatma bir ev xaniyekî çirtovirto rd 1. nelihev, kinêminê, xiçviçandî (tiştê ku hema wisa serobero anîne ba hev) 2. çirtovirto, tiroviro, terobero (tiştê ku hema wisa xiçviçandî hatiye çêkirin) * derme çatma bir ev xaniyekî çirtovirto rd |
| derme çatma yapmak | xiçviçandin. |
| dermek | quraftin, çinandin, çirpandin, çinîn *gel gül derelim were em gulan biçinin l/gh quraftin, çinandin, çirpandin, çinîn * gel gül derelim were em gulan biçinin l/gh |
| dermeyan | li rastê etmek fikir danîn rastê, derpêş kirin li rastê |
| dermeyan etmek | fikir danîn rastê, derpêş kirin |
| dernek | komel. 1. civîn, dîlan 2. roja ku pazar an jî panayir tê çêkirin 3. komele, komel, cemiyet m 1. civîn, dîlan 2. roja ku pazar an jî panayir tê çêkirin 3. komele, komel, cemiyetm |
| dernek kurmak | komele saz kirin, komele danîn, komele damezirandin komele saz kirin, komele danîn, komele damezirandin |
| dernekçi | 1. komelevanî (kesê ku endamê komeleyê ye) 2. komeleparêz (kesê ku pir bi komeleyekê ve ye) nd/nt 1. komelevanî (kesê ku endamê komeleyê ye) 2. komeleparêz (kesê ku pir bi komeleyekê ve ye) nd/nt |
| dernekçilik | 1. komelevanîtî 2. komeleparêzî m 1. komelevanîtî 2. komeleparêzî m |
| derneksel | komeleyî rd komeleyî rd |
| derneşik | lihev, bikeys, birêkûpêk, biserûber rd lihev, bikeys, birêkûpêk, biserûber rd |
| derpiş | derpêş m derpêşm |
| derpiş etmek | derpêş kirin (li ber çav girtin) derpêş kirin (li ber çav girtin) |
| derrtdaş | hemderd, hevderd nd/nt hemderd, hevderd nd/nt |
| derrtdaşlık | hemderdi, hevderdî nd/nt hemderdî, hevderdî nd/nt |
| ders | fêr 1. wane, sey, ders (agahiya ku mamoste der barê mijarekê de li sinifê dide şagirtan) 2. wane, sey, ders (maweya ji bo veguhastina vê agahiyê) *dersin bitmesine beş dakika var pênc deqe maye ku ders biqede 3. wane, sey, ders (agahiya ku divê şagirt fer bibe) *yarın matematik dersinden sınavım var sibehê ji waneya matematîkê ezmûna min heye 4. zende, ders, ibret, aqil (mec) *bu olaydan ders almadı ji vê bûyerê aqil (an jî ders) negirt m 1. wane, sey, ders (agahiya ku mamoste der barê mijarekê de li sinifê dide şagirtan) 2. wane, sey, ders (maweya ji bo veguhastina vê agahiyê) * dersin bitmesine beş dakika var pênc deqe maye ku ders biqede 3. wane, sey, ders (agahiya ku divê şagirt fêr bibe) * yarın matematik dersinden sınavım var sibehê ji waneya matematîkê ezmûna min heye 4. zende, ders, îbret, aqil (mec) * bu olaydan ders almadı ji vê bûyerê aqil (an jî ders) negirtm |
| ders almak | 1) jê ders stendin (an jî girtin), ji (yekî) ders girtin 2) zende girtin, îbret stendin, jê aqil girtin, ders girtin 1) jê ders stendin (an jî girtin), ji (yekî) ders girtin 2) zende girtin, îbret stendin, jê aqil girtin, ders girtin |
| ders çalışmak | ders xebitîn, ders çêkirin ders xebitîn, ders çêkirin |
| ders çıkarmak | li serê (yekî) ketin li serê (yekî) ketin |
| ders görmek | bnr ders almak bnr ders almak |
| ders işlemek | ders kirin ders kirin |
| ders olmak | jê re bûn zende, jê re bûn ders, jê re bûn îbret, jê re bûn aqil, jê re bûn tecrube jê re bûn zende, jê re bûn ders, jê re bûn îbret, jê re bûn aqil, jê re bûn tecrûbe |
| ders vermek | 1) ders dan 2) ders dan (yekî) *ona güzel bir ders verdi derseke baş dayê 1) ders dan 2) ders dan (yekî) * ona güzel bir ders verdi derseke baş dayê |
| ders yapmak | 1) ders kirin 2) dest bi hîndekariyê kirin 1) ders kirin 2) dest bi hîndekariyê kirin |
| dersane | 1. fêrgeh, fêrxane, dersxane (li dibistanê) 2. dersxane (li derve saziya ku bi pereyan ders dide) m 1. fêrgeh, fêrxane, dersxane (li dibistanê) 2. dersxane (li derve saziya ku bi pereyan ders dide) m |
| dershane | fêrgeh. |
| dersiam | 1. di dewra Osmaniyan de dersa ku muderîsan li camiyan dida 2. nasnavê (inwanê) seydayê (muderîsê) ku li camiyan ders dide dîr/n 1. di dewra Osmaniyan de dersa ku muderîsan li camiyan dida 2. nasnavê (inwanê) seydayê (muderîsê) ku li camiyan ders dide dîr/n |
| dersim | Dêrsim. |
| dersini yapmak | dersa xwe çêkirin dersa xwe çêkirin |
| derslik | fêrxane, dersxane (pol, sinif) m fêrxane, dersxane (pol, sinif) m |
| dert | derd. 1. derd , xem m, kul ın *akşam oldu mu derdi teper ku dibe êvar xemên wî radibin 2. derd (di wateya nexweşîn û êşê de) *hastayım derdime verem diyorlar ez nexweş im, ji derdê min re êşa zirav dibêjin n 3. derd , xem m, derd û kul nd (ji bo gelş, arîşe, mesele) *hayatta şikayet edeceğim öyle büyük bir derdim yok di jiyana min de derdekî min ê welê mezin nîn e ku ez jê gazincan bikim (mec) 4. a saw, ûr m 1. derd n, xem m, kulm * akşam oldu mu derdi teper ku dibe êvar xemên wî radibin 2. derd (di wateya nexweşîn û êşê de) * hastayım derdime verem diyorlar ez nexweş im, ji derdê min re êşa zirav dibêjinn 3. derd n, xem m, derd û kulnd (ji bo gelş, arîşe, mesele) * hayatta şikayet edeceğim öyle büyük bir derdim yok di jiyana min de derdekî min î welê mezin nîn e ku ez jê gazincan bikim (mec) 4. asaw, ûrm |
| dert anlatmak | bnr derdini dökmek bnr derdini dökmek |
| dert çekmek | derd kişandin derd kişandin |
| dert değil! | ne xem e!, ne derd e! xem nîn e! (ji bo tiştê ku ne hêja ye yek bi ber bikeve) ne xem e!, ne derd e! xem nîn e! (ji bo tiştê ku ne hêja ye yek bi ber bikeve) |
| dert edinmek | (veya dert etmek) ji xwe re kirin derd (an jî xem) |
| dert edinmek (veya etmek) | ji xwe re kirin derd (an jî xem) |
| dert okumak | derd û kula wî ew e ku romanan bixwîne |
| dert olmak | (veya dert kesilmek) bûn derd, bûn derd û ketin stûyê (yekî) *nereden buraya gelmiş, âlemin başına dert kesilmiş ji ku hatiye virê, bûye derd û ketiye stûyê xelkê |
| dert olmak (veya kesilmek) | bûn derd, bûn derd û ketin stûyê (yekî) * nereden buraya gelmiş, âlemin başına dert kesilmiş ji ku hatiye virê, bûye derd û ketiye stûyê xelkê |
| dert ortağı | 1) hemderd, şirîkê derd (kesên ku heman derdi dikişinin, derdê wan yek e) 2) kulbêj (hevalê derd û xeman, ku kesê xwediyê derd û kulan tê cem kul û xemên xwe jê re dibêje) 1) hemderd, şirîkê derd (kesên ku heman derdî dikişînin, derdê wan yek e) 2) kulbêj (hevalê derd û xeman, ku kesê xwediyê derd û kulan tê cem kul û xemên xwe jê re dibêje) |
| dert sahibi | 1) xweyderd, xembar, derdnak, xemnak (kesê ku derd û xemên wî hene) 2) xweyderd, biderd, derdnak, xemnak, bikul û derd (kesê nexweşokî) 1) xweyderd, xembar, derdnak, xemnak (kesê ku derd û xemên wî hene) 2) xweyderd, biderd, derdnak, xemnak, bikul û derd (kesê nexweşokî) |
| dert yanmak | dilê xwe bi xwe şewitandin dilê xwe bi xwe şewitandin |
| derte girmek | ketin derdan |
| dertine düşmek | ketin taya (tiştekî), ketin etra (tiştekî), ketin tatêla (tiştekî) |
| dertine yanmak | dilê (wî) bi halê (wî) şewitîn |
| dertini çekmek | derdê (yekî) kişandin, xemên (yekî) xwarin (bir kimse birinin) |
| dertini deşmek (veya depreştirmek) | derdê (yekî) rakirin, kul û xemên (yekî) rakirin (an jî hişyar kirin), birîna (yekî) çelitandin (an jî nû kirin) |
| dertini dökmek | derdê xwe rêtin, derdên xwe gilî kirin, kela xwe rêtin |
| dertini marko paşa’ya anlat | kulbêjê te tune |
| dertini söylemeyen derman bulamaz | derdê xwe bibêje kela xwe birêje |
| dertlenme | derdnakbûn, derdemendbûn, xemnakbûn m derdnakbûn, derdemendbûn, xemnakbûn m |
| dertlenmek | dert girtin. derdnak bûn, derdemend bûn, xemnak bûn l/ngh derdnak bûn, derdemend bûn, xemnak bûn l/ngh |
| dertleşmek | deridîn. derdê xwe ji hev re gotin, xemên xwe ji hev re gilî kirin l/bw derdê xwe ji hev re gotin, xemên xwe ji hev re gilî kirin l/bw |
| dertli | derdnak. derdnak, derdemend, derdedar, derdoyî, biderd, derdkêş rd derdnak, derdemend, derdedar, derdoyî, biderd, derdkêş rd |
| dertlilik | derdedarî, derdnakî, derdemendî, derdoyîtî, biderdbûn m derdedarî, derdnakî, derdemendî, derdoyîtî, biderdbûn m |
| dertop | civandî, topikî h civandî, topikî h |
| dertop etmek | civandin, dan hev, topikî kirin civandin, dan hev, topikî kirin |
| dertop olmak | topikî bûn topikî bûn |
| dertsiz | bêderd, bêkul û derd, bêxem rd bêderd, bêkul û derd, bêxemrd |
| dertsiz başını derde sokmak | serê ku nediêşiya rabûn benik lê girê dan |
| dertsizlik | bêderdî, bêkul û derdî, bêxemî m bêderdî, bêkul û derdî, bêxemî m |
| deruhte | girtina ser xwe m girtina ser xwem |
| deruhte etmek | girtin ser xwe girtin ser xwe |
| derun | derûn m, hundir n derûn m, hundir n |
| deruni | derûnî, hundirîn rd |
| derunî | derûnî, hundirîn rd |
| derviş | derwêş. 1. derwêş, dewrêş, evdal ol/n 2. nefsbiçûk (mec) nd 3. derdkêş, xemxur (kesê ku xizanî û xem û derdan ji xwe re qebûl kiriye) nd 1. derwêş, dewrêş, evdal ol/n 2. nefsbiçûk (mec)nd 3. derdkêş, xemxur (kesê ku xizanî û xem û derdan ji xwe re qebûl kiriye)nd |
| dervişçe | derwêşkî, derwêşane nd/h derwêşkî, derwêşane nd/h |
| dervişin fikri ne ise zikri de odur | devê (yekî) çi be dilê wî jî ew e devê (yekî) çi be dilê wî jî ew e |
| dervişlik | derwêşî, dewrêşî, evdalî m derwêşî, dewrêşî, evdalî m |
| derya | derya. 1. derya, zerya, behr m 2. behra aqil (kesê pir zana) (mec) nd/nt 3. qiyamet (cihê ku tiştek li pir e) *yağmur yağınca köy çamur deryasına dönmüştü ji ber baranê gund ji çamûrê bûbû wekî qiyamet (mec) m 1. derya, zerya, behrm 2. behra aqil (kesê pir zana) (mec) nd/nt 3. qiyamet (cihê ku tiştek li pir e) * yağmur yağınca köy çamur deryasına dönmüştü ji ber baranê gund ji çamûrê bûbû wekî qiyamet (mec)m |
| derya gibi | 1) wekî behr e, eynî behr e (ji bo kesê pir zana) 2) wekî qiyamet (cihc ku tiştek li zehf e) 1) wekî behr e, eynî behr e (ji bo kesê pir zana) 2) wekî qiyamet (cihê ku tiştek li zehf e) |
| deryadil | bêhnfireh (kesê pir bisebr) rd bêhnfireh (kesê pir bisebr) rd |
| derz | derz, celx, derzek *duvarın derzlerine dikkat et hay ji derzên dîwar hebe m derz, celx, derzek * duvarın derzlerine dikkat et hay ji derzên dîwar hebe m |
| deş , teş | bnr daş/taş |
| deşarj | 1. valabûn, talbûn, deşaıj 2. rihetbûn m 1. valabûn, talbûn, deşarj 2. rihetbûnm |
| deşarj olmak | vala bûn, deşarj bûn (ji bo pil, akû û tiştên mînanî wan) 2) kela xwe rêtin, xwe rihet kirin, xwe vala kirin (mec) vala bûn, deşarj bûn (ji bo pîl, akû û tiştên mînanî wan) 2) kela xwe rêtin, xwe rihet kirin, xwe vala kirin (mec) |
| descartesçi | kartezyen (kesê ku alîgirê felsefeya Descartes û doktrina wî ya felsefî ye) nd/rd |
| descartesçilik | kartezyenîzm fel/m |
| descartes’çi | kartezyen (kesê ku alîgirê felsefeya Descartes û doktrîna wî ya felsefî ye) nd/rd |
| descartes’çilik | kartezyenîzm fel/m |
| deşeleme | 1. vedan 2. tevdan (mec) m 1. vedan 2. tevdan (mec) m |
| deşelemek | 1. vedan, kolan *yaban domuzları tarlayı deşelemişler wehş ketine zeviyê û tevde vedane 2. tev dan *biraz da ihtiyarı deşelemek, o profesör hakkında konuşturmak istedik me xwest ku em hinekî wî kalemêrî tev bidin û der barê wî profesorî de bidin xeberdan (mec) l/gh 1. vedan, kolan * yaban domuzları tarlayı deşelemişler wehş ketine zeviyê û tevde vedane 2. tev dan * biraz da ihtiyarı deşelemek, o profesör hakkında konuşturmak istedik me xwest ku em hinekî wî kalemêrî tev bidin û der barê wî profesorî de bidin xeberdan (mec) l/gh |
| desen | çîn, neqş. 1. nîgar m, ahar m, desen n (nimandina heyberan li ser texte, qumaş û tiştên wisa) 2. nîgar, desen (tevahiya wênexêzên ku bi mebesta hîkariyê li tiştekî bike) n 3. nîgarkêşî (hunera çekirina nîgaran) m 1. nîgar m, ahar m, desen n (nimandina heyberan li ser texte, qumaş û tiştên wisa) 2. nîgar, desen (tevahiya wênexêzên ku bi mebesta hîkariyê li tiştekî bike) n 3. nîgarkêşî (hunera çêkirina nîgaran) m |
| desenli | 1. ahardar, nîgardar 2. nîgarkirî, çînkirî, desenkirî, binîgar, bidesn rd 1. ahardar, nîgardar 2. nîgarkirî, çînkirî, desenkirî, binîgar, bidesn rd |
| desensiz | bênîgar, bêahar, bêçîn, bêdesn *desensiz kumaş qumaşê bênîgar rd bênîgar, bêahar, bêçîn, bêdesn * desensiz kumaş qumaşê bênîgar rd |
| desibel | desîbel (aletê ku pê hêza bihîzyariyê tê pîvan) m desîbel (aletê ku pê hêza bihîzyariyê tê pîvan) m |
| deşifre | eşkere. azlûbûyî, azlû, derehî, deşîfre rd azlûbûyî, azlû, derehî, deşifrerd |
| deşifre etmek | eşkere kirin. deşîfre kirin (ji hevderxistina şifreye), azlû kirin (aşîkar kirin) deşîfre kirin (ji hevderxistina şîfreyê), azlû kirin (aşîkar kirin) |
| deşifre olmak | deşifre bûn, azlû bûn deşîfre bûn, azlû bûn |
| desigram | desîgram, dg (dehyeka gramê, ji dehan yekê gramê) mat/m desîgram, dg (dehyeka gramê, ji dehan yekê gramê) mat/m |
| deşik | vedayî, tevdayî rd vedayî, tevdayî rd |
| desikatör | desîkator (derdana zuwakirinê) tek/m desîkator (derdana zuwakirinê) tek/m |
| desilitre | desîlître, dl (dehyeka lîtreyê, ji dehan yekê lîtreyê) mat/m desîlître, dl (dehyeka lîtreyê, ji dehan yekê lîtreyê) mat/m |
| deşilmek | 1. xepirîn, hilxepirîn l/ngh 2. hatin vedan, hatin tevdan, hatin xepirandin, hatin hilxepirandin *çıban deşildi kînor hate vedan l/tb 1. xepirîn, hilxepirîn l/ngh 2. hatin vedan, hatin tevdan, hatin xepirandin, hatin hilxepirandin * çıban deşildi kînor hate vedan l/tb |
| desimetre | desîmetre, dm (dehyeka metreyê) mat/m desîmetre, dm (dehyeka metreyê) mat/m |
| desinatör | neqaş. nîgarkêş, nexşkêş, desînator nd/nt nîgarkêş, nexşkêş, desinator nd/nt |
| desinatörlük | nîgarkêşî, nexşkêşî, desînatorî m nîgarkêşî, nexşkêşî, desinatorî m |
| desise | binekarî, dek, dolav. fend, fen, dek, xap, hile, desîse m fend, fen, dek, xap, hîle, desîse m |
| desister | desîster, dst (dehyeka stere) m desîster, dst (dehyeka sterê) m |
| deşme | 1. qewartin, qulkirin, simtin 2. nivisandin 3. tevdan, xepirandin, hilxepirandin, derkirin 4. bibîrxistin, pêleyistin, tevdan (mec) m 1. qewartin, qulkirin, simtin 2. nivisandin 3. tevdan, xepirandin, hilxepirandin, derkirin 4. bibîrxistin, pêleyistin, tevdan (mec) m |
| deşmek | tevdan. 1. qewartin l/gh 2. qul kirin, simtin l/gh 3. nivisandin l/gh 4. tev dan, derkirin, xepirandin, hilxepirandin l/gh 5. bi bîr xistin l/bw, pê leyistin l/gh, tev dan l/gh *şimdi o sorunu deşmeyelim em nika meseleye tev nedin (mec) l/gh 1. qewartin l/gh 2. qul kirin, simtin l/gh 3. nivîsandin l/gh 4. tev dan, derkirin, xepirandin, hilxepirandin l/gh 5. bi bîr xistin l/bw, pê leyistin l/gh, tev dan l/gh * şimdi o sorunu deşmeyelim em nika meseleyê tev nedin (mec) l/gh |
| despot | zorbaz. 1. despot (kesê ku welateki bi zor û pestê bi re ve dibe) n 2. despot (navê serokê ruhanî yê Rûmên Ortadoks) dîr/n 3. zordest, zorker, zorbaş (kesê ku dixwaze her daxwaz û xwestkên xwe bide kirin) (mec) nd/nt 1. despot (kesê ku welatekî bi zor û pestê bi rê ve dibe) n 2. despot (navê serokê ruhanî yê Rûmên Ortadoks) dîr/n 3. zordest, zorker, zorbaş (kesê ku dixwaze her daxwaz û xwestkên xwe bide kirin) (mec) nd/nt |
| despotik | 1. despotane, despotîk 2. zorbaşane (mec) rd 1. despotane, despotîk 2. zorbaşane (mec) rd |
| despotizm | zorbazî. |
| despotluk | 1. despoti, istibdat 2. despoti (birêvebirina welatekî li gorî kêf û zewq'a xwe) m 1. despotî, îstîbdat 2. despotî (birêvebirina welatekî li gorî kêf û zewqa xwe) m |
| dessas | dekbaz rd dekbaz rd |
| destan | dasîtan. 1. destan, dasitan (ji bo helbestên ku bûyerên der barê xwedawendan, gemasan ên beriya dirokê ji xwe re kirine mijar û babet) 2. destan (ji bo helbesta gelêrî ya qehremaniyê, ku pivana wê 11 kite ye) wj/m 3. destan (helbesta dirêj a qehremaniyê ku ji aliyê teşe û naverokê ve ji destana gerdîşî cuda ye) wj/m 1. destan, dasîtan (ji bo helbestên ku bûyerên der barê xwedawendan, gernasan ên beriya dîrokê ji xwe re kirine mijar û babet) 2. destan (ji bo helbesta gelêrî ya qehremaniyê, ku pîvana wê 11 kîte ye) wj/m 3. destan (helbesta dirêj a qehremaniyê ku ji aliyê teşe û naverokê ve ji destana gerdîşî cuda ye) wj/m |
| destan gibi | nameya ku pir dirêj hatiye nivisandin nameya ku pir dirêj hatiye nivisandin |
| destan yaratmak | qehremaniyeke mezin kirin, qehremaniyeke bêhempa kirin qehremaniyeke mezin kirin, qehremaniyeke bêhempa kirin |
| destancı | 1. destanbêj 2. destannivîs (kesê ku destanan dinivise) nd/nt 1. destanbêj 2. destannivîs (kesê ku destanan dinivîse) nd/nt |
| destanı | 1. destanî, dasîtanî (tiştê ku di şêweya destan de hatiye nivisandin) 2. qehremanî rd |
| destanî | 1. destanî, dasîtanî (tiştê ku di şêweya destan de hatiye nivisandin) 2. qehremanî rd |
| destanlaşmak | destanbûn m bûn destan l/ngh destanbûn m bûn destan l/ngh |
| destansı | destanî, epîk (tiştê ku di wesfê destanê de ye, dişibe wê) rd destanî, epîk (tiştê ku di wesfê destanê de ye, dişibe wê) rd |
| deste | deste. 1. deste, deştik (gurza tiştê kuji heman celebi ne an jî nêzî hev in) *kalem destesi desteya qeleman *iskambil destesi desteya îskambîlê m 2. deste, demet, taxe (di wateya pir, zehf, boş de) *cebinden bir deste para çıkardı ji beriya xwe desteyek pere derxist (mec) m 3. destî (ji bo kêrê) n 4. qevz m, qevd m, qefş m (ji bo qevza şûr, kêr û tiştên wisa ku bi desta tê girtin) 5. di gulaşên bizeytê de ji pênc dereceyan a heri kêm 1. deste, destik (gurza tiştê ku ji heman celebî ne an jî nêzî hev in) * kalem destesi desteya qeleman * iskambil destesi desteya îskambîlêm 2. deste, demet, taxe (di wateya pir, zehf, boş de) * cebinden bir deste para çıkardı ji beriya xwe desteyek pere derxist (mec)m 3. destî (ji bo kêrê)n 4. qevz m, qevd m, qefşm (ji bo qevza şûr, kêr û tiştên wisa ku bi desta tê girtin) 5. di gulaşên bizeytê de ji pênc dereceyan a herî kêm |
| deste deste | deste deste, demet demet deste deste, demet demet |
| desteci | gurzker, taxeker (paleyê ku debra çinandî dike gurz, taxe) nd/nt gurzker, taxeker (paleyê ku debra çinandî dike gurz, taxe) nd/nt |
| destek | destek, piştgirî. 1. destek, kutek m 2. piştvanî, piştevan, piştgirî (di wateya alîkar de) (mec) nd/nt 4. destek Işk/m 1. destek, kutekm 2. piştvanî, piştevan, piştgirî (di wateya alîkar de) (mec) nd/nt 4. destek lşk/m |
| destek görmek | alîkarî jê stendin, destek jê girtin alîkarî jê stendin, destek jê girtin |
| destek olmak | bûn alîkar, bûn destek, bûn piştevan bûn alîkar, bûn destek, bûn piştevan |
| destek vermek | Alîkarî dan, bûn alîkar, bûn destek, bûn piştevan |
| destekçi | destgir nd/nt destgir nd/nt |
| destekleme | 1. pesartin, kutekkirin, destekliberxistin 2. destekkirin, subvansiyon (ji hêla dewletê ve alîkarîkirina pereyan) m 1. pesartin, kutekkirin, destekliberxistin 2. destekkirin, subvansiyon (ji hêla dewletê ve alîkarîkirina pereyan) m |
| desteklemek | piştgirî kirin, pişt girtin, kutek dan ber. 1. pesartin l/gh, destek lê xistin l/bw, destek dan berê l/bw, kutek dan berê l/b w, kutek kirin l/gh 2. destek kirin, alî kirin, piştgirî kirin, piştgirî lê kirin (mec) l/gh 3. piştvanî kirin l/gh, piştgirî kirin l/gh, piştevanî kirin l/gh, pişta (yekî) girtin l/bw, avêtin pişta (yekî) l/bw (mec) 1. pesartin l/gh, destek lê xistin l/bw, destek dan berê l/bw, kutek dan berê l/bw, kutek kirin l/gh 2. destek kirin, alî kirin, piştgirî kirin, piştgirî lê kirin (mec) l/gh 3. piştvanî kirin l/gh, piştgirî kirin l/gh, piştevanî kirin l/gh, pişta (yekî) girtin l/bw, avêtin pişta (yekî) l/bw (mec) |
| desteklenmek | 1. hatin kutekkirin, kutek li berê hatin xistin, destek li berê hatin xistin 2. alîkarî hatin kirin, destek hatin kirin, piştgirî hatin kirin l/tb 1. hatin kutekkirin, kutek li berê hatin xistin, destek li berê hatin xistin 2. alîkarî hatin kirin, destek hatin kirin, piştgirî hatin kirin l/tb |
| desteklenmiyor | nayê piştgirîkirin, nayê pesartin, nayê destekkirin. |
| destekleyici | destekker, piştvanek, deştir rd destekker, piştvanek, destirrd |
| destekleyicisi olmak | li pişta (yekî) bûn destekli pesartî, destekkirî, kutekkirî, ku tekliberxistî rd li pişta (yekî) bûn |
| destekli | pesartî, destekkirî, kutekkirî, kutekliberxistî rd |
| desteksiz | bêdestek, bêkutek rd bêdestek, bêkutekrd |
| desteksiz atmak | pekandin (bi awayekî mubalexe tişt gotin) pekandin (bi awayekî mubalexe tişt gotin) |
| desteleme | destekirin, destikkirin m destekirin, destikkirin m |
| destelemek | deste kirin, deştik kirin l/gh deste kirin, destik kirin l/gh |
| destelenmek | hatin destekirin, hatin destikkirin l/tb hatin destekirin, hatin destikkirin l/tb |
| desteleyici | desteker, destikker, gurzker nd/nt desteker, destikker, gurzker nd/nt |
| desteleyicilik | destekerî, destikkerî, gurzkerî m destekerî, destikkerî, gurzkerî m |
| desti | şerbik. |
| destpotizm | despotîzm, îstibdat m despotîzm, îstibdat m |
| destroyer | wêranker, destroyer (cureyek keştîcengê ye) m wêranker, destroyer (cureyek keştîcengê ye) m |
| destur | 1. destûr, rêdan, îzin, museade m 2. zinhar, xwe bidin alî b 3. kiş kiş (gava ku ava germ tê rêtin, ji bo ku cin û perî li wan nexe, tê gotin) b 1. destûr, rêdan, îzin, museade m 2. zinhar, xwe bidin alî b 3. kiş kiş (gava ku ava germ tê rêtin, ji bo ku cin û perî li wan nexe, tê gotin) b |
| destursuz | bêdestûr rd bêdestûrrd |
| destursuz bağa gireni sopa ile kovarlar | bêdestûr nekevin cihekî an jî karekî mekin bêdestûr nekevin cihekî an jî karekî mekin |
| desturun | li me negirin, ji me re nekin eyb b li me negirin, ji me re nekin eyb b |
| detant | nermijîn, nermbûn m nermijîn, nermbûn m |
| detay | kitekit, zûlan, çingilok, kitkit, detay m kitekit, zûlan, çingilok, kitkit, detaym |
| detaylandırmak | zûlandin l/gh zûlandin l/gh |
| detaylarına inmek | lê hûr bûn lê hûr bûn |
| detaylı | bikitekit, hûrgilî rd bikitekit, hûrgilî rd |
| detektif | dedektîf, xefiye, polîsê xefî nd/nt dedektîf, xefiye, polîsê xefî nd/nt |
| detektör | dedektor m dedektor m |
| deterjan | pêşok. deterjan m deterjan m |
| determinant | determînant mat/m determînant mat/m |
| determinasyon | determînasyon, karê diyarkirinê m determînasyon, karê diyarkirinê m |
| determinist | determînîst nd/nt determinîst nd/nt |
| determinizm | determînîzm m determinîzm m |
| dev | dêw, hefrîd. 1. dêw, hût, hefrît, neheng, heydeh (afirandiyê hêwilnak ê çîrok û çîrçîrokan) n 2. dêw, hût (ji bo tiştê kuji aliyê girbûnê ve ji adet der e) *dev gibi bir adam zilamekî mîna dêwekî rd 3. mezin (ji bo tişt an jî kesê pir girîng û pir gir û gewre) *dev bir yazar nivîskarekî zehf mezin (mec) nd/nt 1. dêw, hût, hefrît, neheng, heydeh (afirandiyê hêwilnak ê çîrok û çîrçîrokan)n 2. dêw, hût (ji bo tiştê ku ji aliyê girbûnê ve ji adet der e) * dev gibi bir adam zilamekî mîna dêwekîrd 3. mezin (ji bo tişt an jî kesê pir girîng û pir gir û gewre) * dev bir yazar nivîskarekî zehf mezin (mec) nd/nt |
| dev adımlarıyla ilerlemek | gav rahêlandin (zû bi rê de çûn) gav rahêlandin (zû bi rê de çûn) |
| dev anası | 1) diya dêwan 2) devdeve, daldore (jina gir) 1) diya dêwan 2) devdeve, daldore (jina gir) |
| dev aynası | bnr dev aynası eyneya ku heyberan ji rastiya wan zêdetir gir nîşan dide eyneya ku heyberan ji rastiya wan zêdetir gir nîşan dide (kendini) bnr dev aynası |
| dev aynasında görmek | xwe mezin hesibandin, xwe mezin kirin |
| dev boylu | dêwendam. |
| dev endamlı | dêwendam dêwendam |
| dev gibi | wekî dêw, mîna hûtekî (ji bo tişt an jî kêsê gir û hêwilnak) wekî dêw, mîna hûtekî (ji bo tişt an jî kêsê gir û hêwilnak) |
| deva | dewa, derman. 1. derman n, îlaç m, çare m 2. hekim *bal bazı hastalıklara devadır hingiv ji hin nexweşînan re hekîm e (mec) nd 1. derman n, îlaç m, çare m 2. hekim * bal bazı hastalıklara devadır hingiv ji hin nexweşînan re hekîm e (mec) nd |
| devalüasyon | devaluasyon, kêmxistina nirx m devaluasyon, kêmxistina nirx m |
| devam | dom, dûmahî. 1. dom, dewam, domahîk, dûmayîk, berdewam m 2. dewam, berdewamî (ji bo mebestên diyarkirî di hin deman de çûna cihekê) *devam zorunludur berdewamî mecbûrî ye m 3. dewam m, îlawe m, parçe n 4. dewam bike!, dom bike! b 1. dom, dewam, domahîk, dûmayîk, berdewamm 2. dewam, berdewamî (ji bo mebestên diyarkirî di hin deman de çûna cihekê) * devam zorunludur berdewamî mecbûrî yem 3. dewam m, îlawe m, parçen 4. dewam bike!, dom bike!b |
| devam ediyor | dom dike. |
| devam etmek | (veya devam ettirmek) dewam kirin, dom kirin, domandin, berdewam kirin, demandin devamı dûmayîk, dûmayî m |
| devam etmek (veya ettirmek) | dewam kirin, dom kirin, domandin, berdewam kirin, demandin |
| devamı | dûmayîk, dûmayî m |
| devamı var | dûmahî heye |
| devamlı | bidom, domdar. berdewam, domdar, sereqet rd berdewamî, domdan, sereqetî m berdewam, domdar, sereqet rd berdewamî, domdarî, sereqetî m |
| devamsız | bêdom. bêdewam, bêdom, berdewamneker rd bêdewamî, bêdomî, berdewamnekerî m bêdewam, bêdom, berdewamneker rd bêdewamî, bêdomî, berdewamnekerî m |
| devasa | dêwendam. dêwasa, hûtasa rd dêwasa, hûtasa rd |
| devasız | 1. bêderman *devasız bir dert derdekî bêderman 2. bêçare rd 1. bêderman * devasız bir dert derdekî bêderman 2. bêçare rd |
| deve | deve. hêştir, deve (Camelus) zo/n hêştir, deve (Camelus) zo/n |
| deve (dişi) | arvane. |
| deve (erkek) | lok. |
| deve ayağı | lokan m lokan m |
| deve çobanı | reyîvan, selwan n reyîvan, selwan n |
| deve dikeni | strîmişk, strîbeloq, beliq, zirî (Silybum marianum) bot/m (bileşikgiller) sitrîya çarparsu; alhagi maurorum (=kangal) kerbeş(belok); carduus nutans strîmişk, strîbeloq, beliq, zirî (Silybum marianum) bot/m |
| deve dişi | cehik, dendika hinarê (ji bo tiştên mîna genim, ku libên wan gir in) nd cehik, dendika hinarê (ji bo tiştên mîna genim, ku libên wan gir in) nd |
| deve döşlü | hespê kihêlî, ne hûrdêlkî nd hespê kihêlî, ne hûrdêlkî nd |
| deve gibi | devdeve devdeve |
| deve hörgücü | kopare. |
| deve kini | kîna fîlan, inta filan kîna filan, inta filan |
| deve kolu | yekîneya ragihandinê kuji hêştiran hatiye pê yekîneya ragihandinê ku ji hêştiran hatiye pê |
| deve kuşu | heştirme. hêştirme, huştirme (Struthio camelus) zo/m hêştirme, huştirme (Struthio camelus) zo/m |
| deve kuşu gibi | (yüke gelince kuş, uçmaya gelince deve) çiv û çûran dan xwe |
| deve kuşu gibi (yüke gelince kuş, uçmaya gelince deve) | çiv û çûran dan xwe |
| deve kuşu gibi başını kuma sokmak | (veya deve kuşu gibi başını kuma gömmek) çavê xwe girtin, serê xwe kirin ber xwe *ne deve kuşu gibi başını kuma sokmuşsun, kimselerin seni görmediğini mi zanediyorsun te çi serê xwe kiriye ber xwe, ji te tirê kes te nabîne |
| deve kuşu gibi başını kuma sokmak (veya gömmek) | çavê xwe girtin, serê xwe kirin ber xwe * ne deve kuşu gibi başını kuma sokmuşsun, kimselerin seni görmediğini mi zanediyorsun te çi serê xwe kiriye ber xwe, ji te tirê kes te nabîne |
| deve nalbanda bakar gibi | li tiştekî xêre vebûn li tiştekî xêre vebûn |
| deve olmak | erd qelişî pê de çûn (ji bo windabûna pere, xurik û hwd.) erd qelişî pê de çûn (ji bo windabûna pere, xurik û hwd.) |
| deve semeri | havid havid |
| deve tabanı | şivanok, çavreşok, pêcanik, xîlok, xîlolîk (Phlodentron) bot/m xalîlok- kakilok(gangilok); geranium tuberosum şivanok, çavreşok, pêcanik, xîlok, xîlolîk (Phlodentron) bot/m |
| deve tımarı | karê serobero, çirtovirto rd karê serobero, çirtovirto rd |
| deve tüyü | 1. pûrta deveyê (tiştê kuji pûrta deveyê hatiye çêkirin) 2. pûrta deveyê (ji rengê pûrta deveyê) rd 1. pûrta deveyê (tiştê ku ji pûrta deveyê hatiye çêkirin) 2. pûrta deveyê (ji rengê pûrta deveyê) rd |
| deve tüyünden iplik | qazim. |
| deve yapmak | qey deve bûn (bi henekan, malê yekî kirin yê xwe) qey deve bûn (bi henekan, malê yekî kirin yê xwe) |
| deve yavrusu | torm. |
| deve yürekli | ziravkîroşkî (ji bo kesê tirsonek) ziravkîroşkî (ji bo kesê tirsonek) |
| deveci | 1. hêştirvan, devevan (xwediyê hêştirê, xweyê deveyê an jî kesê ku devan dide bi kirê) 2. kesê ku karwana deveyan diçêrine) n 1. hêştirvan, devevan (xwediyê hêştirê, xweyê deveyê an jî kesê ku devan dide bi kirê) 2. kesê ku karwana deveyan diçêrîne)n |
| deveci ile görüşen kapısını yüksek açmalı | kesê ku deveyan xwedî bike gere serdera deriyê xwe bilind çêke kesê ku deveyan xwedî bike gere serdera deriyê xwe bilind çêke |
| devecilik | hêştirvanî, devevanî m hêştirvanî, devevanî m |
| devede kulak | ji deveyê ne guh bûn *senin anlattıkların daha devede kulak ew tiştên ku tu dibêjî hîna ji deveyê ne guh e ji deveyê ne guh bûn * senin anlattıkların daha devede kulak ew tiştên ku tu dibêjî hîna ji deveyê ne guh e |
| develik | axura hêştiran nd axura hêştiran nd |
| devenin başı | (devenin papucu veya devenin nalı) na lo, serê devê |
| devenin başı (papucu veya nalı) | na lo, serê devê |
| deveran | ger. ger, çerx m etmek gerîn, çerixîn ger, çerxm |
| deveran etmek | gerîn, çerixîn |
| deveranıdem | gera xwînê nd gera xwînê nd |
| deveye hendek atlatmak | stêrk bi roj ditin *sana bir şey anlatmak deveye hendek atlatmaktan daha zordur heta em tiştekî bi te didin fêmkirin, em stêrkan bi roj dibinin stêrk bi roj dîtin * sana bir şey anlatmak deveye hendek atlatmaktan daha zordur heta em tiştekî bi te didin fêmkirin, em stêrkan bi roj dibînin |
| deveyi düze çıkarmak | deve derxistin rastê (ji tengasiyan xelas bûn û derketin firehiyan) deve derxistin rastê (ji tengasiyan xelas bûn û derketin firehiyan) |
| deveyi havuduyla yutmak | ker tevî pirçê daqurtandin (li ber çavê herkesi dizi kirin) ker tevî pirçê daqurtandin (li ber çavê herkesî dizî kirin) |
| deveyi yardan uçuran bir tutam ottur | menfaet gû bi (yekî) dide xwarin menfaet gû bi (yekî) dide xwarin |
| devi | 1. tevahiya navgînên vegotinê, mîna ziman, mîmik, îşaret, gotin 2. logos (îsa)fel |
| devim | libt, liv, hereke m libt, liv, hereke m |
| devim bilimi | dînamîk (zanista lebatê) m dînamîk (zanista lebatê) m |
| devimli | livdar, libtdar rd livdar, libtdar rd |
| devimsel | 1. libtî, livî, herekeyî 2. dînamîk fel/rd 1. libtî, livî, herekeyî 2. dînamîk fel/rd |
| devimselcilik | dînamîzm fel/m dînamîzm fel/m |
| devimsellik | libtîtî, livayî, herekeyîtî m libtîtî, livayî, herekeyîtî m |
| devimsiz | bêliv, bêlibt rd bêliv, bêlibt rd |
| devin | duyumu kinestezî fiz/m |
| devin duyumu | kînestezî fîz/m |
| devindirme | livandin, leqitandin, leqandin, libitandin m livandin, leqitandin, leqandin, libitandin m |
| devindirmek | livandin, leqitandin, leqandin, libitandin l/gh livandin, leqitandin, leqandin, libitandin l/gh |
| devingen | livok, lebtok, livlivînek rd livok, lebtok, livlivînek rd |
| devingenlik | livokî, lebtokî m :livokî, lebtokî m |
| devinim | liv. 1. tevger, libat, liv, pizav, hereke (karê livînê) 2. liv, tevger, libat, ger (rewşa heyberekê li gorî niqteyeke sekan) *dünyanın biri kendi, öteki güneş etrafında olmak üzere, iki devinimi var du tevgerên dinyayê hene, yek li dora xwe û ya dî jî li dora rojê ye fiz 3. tevger, liv, libat (ji ruhekî derbasî ruhekî din bûn, destpêbûna qonaxeke ramînekê) fel/m 1. tevger, libat, liv, pizav, hereke (karê livînê) 2. liv, tevger, libat, ger (rewşa heyberekê li gorî niqteyeke sekan) * dünyanın biri kendi, öteki güneş etrafında olmak üzere, iki devinimi var du tevgerên dinyayê hene, yek li dora xwe û ya dî jî li dora rojê ye fiz 3. tevger, liv, libat (ji ruhekî derbasî ruhekî din bûn; destpêbûna qonaxeke ramînekê) fel/m |
| devinme | libitan, leqan, livan, tevgerîn m libitan, leqan, livan, tevgerînm |
| devinme olayı | presesyon ast presesyon ast |
| devinmek | 1. leqîn, leqitîn, qeliqîn (leqitandina cestê, wicûdê) 2. libitîn, livîn, tevgerîn (li gorî niqteyekê guherîna rewş û cihê cismekê) fiz l/ngh 1. leqîn, leqitîn, qeliqîn (leqitandina cestê, wicûdê) 2. libitîn, livîn, tevgerîn (li gorî niqteyekê guherîna rewş û cihê cismekê) fiz l/ngh |
| devir | dewr, çax. (I) çerx, heyn, eyam, dewr (parçeyê demê ku xwedî taybetmendiyekê ye) *Osmanlı devri heyna Osmaniyan m (II) 1. ger, çerx, dewr *tekerin devri gera teker 2. ger, doş *şehrin içinden devir yaptık me li nava bajêr gerek pêk anî 3. veguhêz, dewr, neql *malın arabadan vagona devri ji erebeyê veguhêza mal bo vagonê 4. veguhêz, neql, dewr (heqê xwe yê li ser tiştekî qelaptin ser yekî) *arabanın devrini onun üstüne yap dewra crebeyê biqelêbe ser wê 5. dewr (ji yekî derbasbûna yekî ya wezîfeyekê) 6. dewr (guherîna domdar, berdewam) 7. vedor, periyot fiz/m çerx, heyn, eyam, dewr (parçeyê demê ku xwedî taybetmendiyekê ye) * Osmanlı devri heyna Osmaniyanm 1. ger, çerx, dewr * tekerin devri gera teker 2. ger, doş * şehrin içinden devir yaptık me li nava bajêr gerek pêk anî 3. veguhêz, dewr, neql * malın arabadan vagona devri ji erebeyê veguhêza mal bo vagonê 4. veguhêz, neql, dewr (heqê xwe yê li ser tiştekî qelaptin ser yekî) * arabanın devrini onun üstüne yap dewra erebeyê biqelêbe ser wê 5. dewr (ji yekî derbasbûna yekî ya wezîfeyekê) 6. dewr (guherîna domdar, berdewam) 7. vedor, periyot fiz/m |
| devir açmak | dewreke nû dan destpêkirin dewreke nû dan destpêkirin |
| devir almak | bnr devralmak bnr devralmak |
| devir etmek | bnr devretmek bnr devretmek |
| devirli | gerdar, çerxdar, dewrdar, bidewr fiz/rd gerdar, çerxdar, dewrdar, bidewr fiz/rd |
| devirme | wergerandin, qelibandin, qelaptin, qulibandin, qulaptin, remandin, kewişandin m wergerandin, qelibandin, qelaptin, qulibandin, qulaptin, remandin, kewişandin m |
| devirmek | gêr kirin, qulipandin. 1. wergerandin, qelibandin, qelaptin, qulibandin, qulaptin, remandin, kewişandin (ji bo xistina tiştên çik û tîk) *ağacı devirdik me dar qeliband 2. jê xistin, qulopanî kirin, jê derxistin *onu başkanlıktan devirdiler ew ji serokatiyê xistin (mec) 3. hel kirin, fît kirin (tiştek bi tevahî vexwarin) *bir şişe rakıyı tek başına devirdi bi tena serê xwe şûşeyek araq fît kir (mec) 4. xwar kirin, li aliyekî xistin *şapkasını devirdi şewqa xwe xwar kir (an jî li aliyekî xist) (mec) 5. xitm kirin (tiştek ji serî heta binî xwendin) *meseleyi anlayabilmek için günlerce kitaplar devirdi ji bo ku ji meseleyê serwext bibe li malê bi rojan kitêb xitm kirin (mec) l/gh 1. wergerandin, qelibandin, qelaptin, qulibandin, qulaptin, remandin, kewişandin (ji bo xistina tiştên çik û tîk) * ağacı devirdik me dar qeliband 2. jê xistin, qulopanî kirin, jê derxistin * onu başkanlıktan devirdiler ew ji serokatiyê xistin (mec) 3. hel kirin, fît kirin (tiştek bi tevahî vexwarin) * bir şişe rakıyı tek başına devirdi bi tena serê xwe şûşeyek araq fît kir (mec) 4. xwar kirin, li aliyekî xistin * şapkasını devirdi şewqa xwe xwar kir (an jî li aliyekî xist) (mec) 5. xitm kirin (tiştek ji serî heta binî xwendin) * meseleyi anlayabilmek için günlerce kitaplar devirdi ji bo ku ji meseleyê serwext bibe li malê bi rojan kitêb xitm kirin (mec) l/gh |
| devitken | culener, leqîner (muharik) rd culener, leqîner (muharîk) rd |
| devitmek | anîn rewşa livînê, xistin halê culandinê, leqandinê anîn rewşa livînê, xistin halê culandinê, leqandinê |
| devleşmek | 1. bûn wekî dêwekî l/bw, gir bûn l/ngh 2. bitir bûn (pir zêde mezin bûn) l/ngh 1. bûn wekî dêwekî l/bw, gir bûn l/ngh 2. bitir bûn (pir zêde mezin bûn) l/ngh |
| devlet | dewlet. 1. dûgel, devlet *Amerika Birleşik Devletleri Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê 2. dewlet (di wateya hikûmetê de) 3. dewlet (di wateya bextê çê de) m 1. dûgel, devlet * Amerika Birleşik Devletleri Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê 2. dewlet (di wateya hikûmetê de) 3. dewlet (di wateya bextê çê de)m |
| devlet adamı | mirovê dewletê. mirovdewlet nd/nt mirovdewlet nd/nt |
| devlet bankası | bankaya dewletê bankaya dewletê |
| devlet başkanı | serokdewlet. bnr devlet başkanı serokdewlet, serekdewlet, serdewlet nd/nt serokdewlet, serekdewlet, serdewlet nd/nt bnr devlet başkanı |
| devlet düşkünü | kesê ku berê di nav hebûnê de bûye kesê ku berê di nav hebûnê de bûye |
| devlet hastanesi | Nexweşxaneya dewletê |
| devlet kapısı | daîreyên dewletê daîreyên dewletê |
| devlet kuşu | teyrikê dewletê (mec) teyrikê dewletê (mec) |
| devlet le! | oxur be! |
| devletçi | dewletparêz. dewletparêz, dewletperest rd dewletparêz, dewletperest rd |
| devletçilik | dewletparêzî, dewletperestî m dewletparêzî, dewletperestî m |
| devlethane | mal (xanî) m mal (xanî) m |
| devletin organları | dezgehên dewletê. |
| devletle! | oxur be! |
| devletlerarası | navdewletan, miyandûgel *devletlerarası barış antlaşması peymana aştiyê ya navdewletan rd navdewletan, miyandûgel * devletlerarası barış antlaşması peymana aştiyê ya navdewletan rd |
| devletleştirilmek | hatin gelemperîkirin l/tb hatin gelemperîkirin l/tb |
| devletleştirme | gelemperîkirin, miletîkirin m gelemperîkirin, miletîkirin m |
| devletleştirmek | gelemperî kirin. gelemperî kirin, miletî kirin (ji bo beijewendiya gelemperî, tiştek bi destê dewletê hatin şixulandin, kirin malê dewletê) l/gh gelemperî kirin, miletî kirin (ji bo berjewendiya gelemperî, tiştek bi destê dewletê hatin şixulandin, kirin malê dewletê) l/gh |
| devletli | (devletlu) 1. dewletî (kesê di nav hebûn û bextewariyê de) 2. dewletî (nasnavê paşa û wezîrên Osmanî) dîr/rd |
| devletli, devletlu | 1. dewletî (kesê di nav hebûn û bextewariyê de) 2. dewletî (nasnavê paşa û wezîrên Osmanî) dîr/rd |
| devralmak | jê teslîm stendin, jê dewr girtin l/bw jê teslîm stendin, jê dewr girtin l/bw |
| devran | dan. 1. dewran (di cihê dinyayê de) 2. bext, qeder 3. dewran (di cihê dem û zeman de) m 1. dewran (di cihê dinyayê de) 2. bext, qeder 3. dewran (di cihê dem û zeman de)m |
| devrandan düşmek | ji dewran ketin ji dewran ketin |
| devre | vedor. 1. vedor, zandûr, periyod m 2. dewre *elektrik devresi dewreya elektrîkê fiz/m 1. vedor, zandûr, periyodm 2. dewre * elektrik devresi dewreya elektrîkê fiz/m |
| devredilmek | hatin veguhastin, hatin neqilkirin, hatin dewrkirin l/tb hatin veguhastin, hatin neqilkirin, hatin dewrkirin l/tb |
| devren | bi dewrkî (bi riya dewrkirinê, malekan jî heqekî xwe qelabtin ser kesekî) h bi dewrkî (bi riya dewrkirinê, malek an jî heqekî xwe qelabtin ser kesekî) h |
| devretme | 1. gerîn, fetilîn 2. dewrkirin 3. veguhastin, neqilkirin 4. xitmkirin m 1. gerîn, fetilîn 2. dewrkirin 3. veguhastin, neqilkirin 4. xitmkirin m |
| devretmek | dewr kirin. 1. gerîn, fetilîn l/ngh 2. dewr kirin l/gh, dewri (yekî) kirin l/bw (malek an jî heqekî xwe qelabtin ser kesekî) *bana arabanın üzerindeki hakkını devret heqê xwe yê li ser erebeyê dewrî min bike 3. veguhastin, neqil kirin l/gh 4. xitm kirin l/gh 1. gerîn, fetilîn l/ngh 2. dewr kirin l/gh, dewrî (yekî) kirin l/bw (malek an jî heqekî xwe qelabtin ser kesekî) * bana arabanın üzerindeki hakkını devret heqê xwe yê li ser erebeyê dewrî min bike 3. veguhastin, neqil kirin l/gh 4. xitm kirin l/gh |
| devreye girmek | ketin dewreyê, ketin navberê, têkilî pê kirin ketin dewreyê, ketin navberê, têkilî pê kirin |
| devri | 1. bnr devirli fiz 2. dewrî (tiştê bi dewrkirinê re têkildar e) kîm/rd |
| devrî | 1. bnr devirli fiz 2. dewrî (tiştê bi dewrkirinê re têkildar e) kîm/rd |
| devridaim | 1. dewra daîm 2. dewrdaîm (cihaza ku ava motorê dide gerandin) m 1. dewra daîm 2. dewrdaîm (cîhaza ku ava motorê dide gerandin) m |
| devrik | 1. qelabtî, quliptî, lêqelaptî *devrik yaka berstûka lêqelaptî 2. qelibandî, qelabtî, quliptî, wergeriyayî, wergerandî (tiştê ku hatiye xistin, hatiye xwarkirin, çikbûna wî nemaye) *devrik ağaçlar darên qelibandî 3. jêxistî, xistî *devrik başbakan serokwezîrê xistî (mec) rd 1. qelabtî, quliptî, lêqelaptî * devrik yaka berstûka lêqelaptî 2. qelibandî, qelabtî, quliptî, wergeriyayî, wergerandî (tiştê ku hatiye xistin, hatiye xwarkirin, çikbûna wî nemaye) * devrik ağaçlar darên qelibandî 3. jêxistî, xistî * devrik başbakan serokwezîrê xistî (mec) rd |
| devriklik | lêqelabtîbûn, qelabtîbûn, qulibtîbûn, wergerandîbûn m lêqelabtîbûn, qelabtîbûn, qulibtîbûn, wergerandîbûn m |
| devriliş | qelibîn, qulipîn, wergerîn, kewişîn, velqutîn (ji bo kar û awayê wergerînê) m qelibîn, qulipîn, wergerîn, kewişîn, velqutîn (ji bo kar û awayê wergerînê) m |
| devrilme | qelibîn, qulipîn, wergerîn, kewişîn, velqutîn m qelibîn, qulipîn, wergerîn, kewişîn, velqutîn m |
| devrilmek | qulipîn. qelibîn, qulipîn, wergerîn, kewişîn, velqutîn, ketin l/ngh qelibîn, qulipîn, wergerîn, kewişîn, velqutîn, ketin l/ngh |
| devrim | şoreş. 1. qelibîn, wergerîn, nûrîn 2. peresin, înqilap 3. şoreş, şoriş m 1. qelibîn, wergerîn, nûrîn 2. peresîn, înqilap 3. şoreş, şoriş m |
| devrimci | şoreşger. 1. înqilapger 2. şoreşger, şoreşvan nd/nt 1. înqilapger 2. şoreşger, şoreşvan nd/nt |
| devrimcilik | 1. înqilapgerî 2. şoreşgerî, şoreşvanî m 1. înqilapgerî 2. şoreşgerî, şoreşvanî m |
| devrisi | dotir, dêhtir, a dinî (ji bo roj, hefte, meh û salê) *devrisi gün dotira rojê m dotir, dêhtir, a dinî (ji bo roj, hefte, meh û salê) * devrisi gün dotira rojê m |
| devriye | pagerî. 1. pagerî, heras, dewriye lşk/m 2. di heyna Osmaniyan de payeya ku didan çîna aliman dîr. 1. pagerî, heras, dewriye lşk/m 2. di heyna Osmaniyan de payeya ku didan çîna aliman dîr |
| devriye gezmek | bnr karakol gezmek bnr karakol gezmek |
| devrolunmak | 1. hatin dewrkirin, hatin veguhastin, hatin neqilkirin l/tb 1. hatin dewrkirin, hatin veguhastin, hatin neqilkirin l/tb |
| devşirilmek | hatin berhevkirin, hatin civandin l/tb hatin berhevkirin, hatin civandin l/tb |
| devşirimli | berhevkirî rd berhevkirî rd |
| devşirimsiz | neberhevkirî rd neberhevkirî rd |
| devşirme | 1.berhevkirî. 2.berhevkirin. 1. berhevkirin, civandin, çinandin, hevkirin m 2. karê berhevkirin û niqandina zarokan ji bo "yeniçeri ocağı" yê 3. zarokê ku bi vê riyê hatiye girtin 1. berhevkirin, civandin, çinandin, hevkirin m 2. karê berhevkirin û niqandina zarokan ji bo “yeniçeri ocağı” yê 3. zarokê ku bi vê riyê hatiye girtin “yeniçeri ocağı”yê; di nav gelê me de ji bo wadewşorme tê gotin n |
| devşirmek | 1.ber hev kirin. 2.hew kirin(sebzeler için). 1. berhev kirin, civandin 2. quraftin, çirpandin, çinandin, hilçinîn, hew kirin (bi taybetî ji bo jêkirina mêweyan ji guliyê daran *kızlar gülüşe gülüşe incir devşiriyorlardı keçikan bi hiretîkê hêjîr diçinandin 3. nûrandin, qat kirin l/gh 1. berhev kirin, civandin 2. quraftin, çirpandin, çinandin, hilçinîn, hew kirin (bi taybetî ji bo jêkirina mêweyan ji guliyê daran * kızlar gülüşe gülüşe incir devşiriyorlardı keçikan bi hiretîkê hêjîr diçinandin 3. nûrandin, qat kirin l/gh |
| deyi | 1. tevahiya navgînên vegotinê, mîna ziman, mîmik, îşaret, gotin 2. logos (Îsa) fel |
| deyim | biwêj. biwêj, pêgotî, tebîr m biwêj, pêgotî, tebîr m |
| deyim edatları | biwêjên daçekî. |
| deyimleşme | biwêjîbûn m biwêjîbûn m |
| deyimleşmek | biwêjî bûn, bûn îdyom l/ngh biwêjî bûn, bûn îdyom l/ngh |
| deyip de geçmemek | mebêje ku (...) *çocuk deyip de geçmeyin! mebêjin zarok in! |
| deyiş | 1. şêwaz, uslûb (awayê gotinê 2. lavij, lawje, beyt (strana gelêrî, helbesta gelêrî) 3. derbirîn, îfade m 1. şêwaz, uslûb (awayê gotinê 2. lavij, lawje, beyt (strana gelêrî, helbesta gelêrî) 3. derbirîn, ifade m |
| deyyus | deyûs (kesê kuji fêşkên xerab êjina xwe re, an jî jina kesekî xismê xwe re, dengê xwe nake) n deyûs (kesê ku ji fêşkên xerab ê jina xwe re, an jî jina kesekî xismê xwe re, dengê xwe nake) n |
| dezavantaj | dezavantaj (rewşa astengkirinê, zerardayînê) m dezavantaj (rewşa astengkirinê, zerardayînê) m |
| dezenfektan | mîkropkuj, dezenfektan (madeya ku xwedî taybetiya mîkropkujiyê ye) nd/rd mîkropkuj, dezenfektan (madeya ku xwedî taybetiya mîkropkujiyê ye) nd/rd |
| dezenfekte | bêmîkropbûyî, dezenfekte (ji mîkroban paqijbûyî) rd bêmîkropbûyî, dezenfekte (ji mîkroban paqijbûyî)rd |
| dezenfekte etmek | dezenfekte kirin, bêmîkrop kirin dezenfekte kirin, bêmîkrop kirin |
| demir filizi | damarê hesin |
| de | rz 1. bir (sıfat veya zarf durumunda başına geldiği kelimelere kuvvet, istek, veya kesin olmayan anlamlar katar) * de baranek barî, de wisa barî qet mepirse bir yağmur yağdı, bir yağdı hiç sorma 2. haydi * de bê vir haydi buraya gelsin 3. hele bir * de bila ew roj bê hele bir o gün gelsin 4.b olur mu * de, tiştek wisa dibe! öyle bir şey olud mu! 1)peyderpey 2) yavaş yavaş, aheste ahest 3) sakın olaki! |
| de (îcar) hûn dizanin | siz bilirsiniz |
| de (te an jî we) dît | ne buyrulur? * de we kirên wî dîtin, hûnê îcar çi bibêjin? yaptıklarını gördünüz, şimdi buna ne buyuracaksınız? |
| de (te) jî | neyse (önemi yok, olan oldu) * de tu jî were neyse sende gel |
| de bavê min ha | benim babam, ha gayret |
| de bila | b 1. haydi, hadi (kabul ve onamayı belirtir) * de bila ew jî bê hayde o da gelsin 2. haydi, hadi (ihtimal belirtir) * ji niha bi şûn de ez dê deh sal emir bikim, bîst sal bikim, de bila sî sal be bundan sonra on sene mi yaşarım, yirmi mi, haydi otuz sene olsun |
| de bila bê | gelsin de…* de bila bê îcar ji nava vî karî derkeve gelsin de, bu işin içinden çıksın bakalım |
| de bixwe kero | yedin mi naneyi, gördün mü? |
| de carek bû | g neyse (önemi yok, olan oldu) * de carek bû neyse olan oldu |
| de çi bû bû | g neyse (önemi yok, olan oldu) * de çi bû bû neyse olan oldu |
| de dev jê berde lo | (an jî lê) bırak Allahını seversen |
| de dev jê biqere lo | (an jî lê) bırak Allahını seversen |
| de êdî çêbû | g neyse (önemi yok, olan oldu) * de êdî çêbû neyse olan oldu |
| de êdî çi be | g her neyse (önemi yok) |
| de êdî tu ... ... var kıyas et * de êdî tu lê bigire | var sen kiyas et |
| de ew çi ye? | sözü mü olur? |
| de haydê | b 1. haydisene, hadisene 2. hodri meydan (an jî hadê)1) haydisene, hadisene 2) hoppala (küçük çocuklar atlarken onları yüreklendirmek için söylenilir) |
| de haydê tûman li kurmoriyê bikin | olacak şey değil |
| de hema ev jî adetek e | âdet yerini bulsun diye |
| de hema ev jî bûye adet â | det yerini bulsun diye |
| de hema hûn xweş bin | siz sağ olun |
| de her (e) | b na, nah |
| de heyra | b hoş (bununla birlikte) * de heyra, dilê min jî ji zewacê re nîn e hoş, benim de evlenmeye gönlüm yok |
| de îcar | g 1. hele hele (karşısındakini söylemeye isteklendirmek) 2) gel gelelim, hele hele (sözü pekiştirmek için kullanılır) * de îcar camêr hîna jî di xewa xefletê de ne gelgelelim adamlar hâlâ gaflet uykusundalar |
| de îcar (yek) bi bîr anîn | öpüp de başına koymak |
| de îcar (yek) dan ser serê xwe | öpüp de başına koymak |
| de îcar binêre ne buyrulur? * de îcar binêre, hûnê niha çi bibêjin? | yaptıklarını gördünüz, şimdi buna ne buyuracaksınız? |
| de îcar bixwe! | öp babanın elini! |
| de îcar hûnê ji vê re çi bibêjin? | ne buyrulur? * de îcar hûnê ji van kirên wî re, çi bibêjin? yaptıklarını gördünüz, şimdi buna ne buyuracaksınız? |
| de îcar tu lê binêre! | seyret! |
| de îja | bnr de îcar |
| de îjar em werin | ille velâkin, gel gelelim, bununla birlikte |
| de ka | 1) hani nerde! 2) hele, hele bir (uyarma, korkutma veya vaat anlatır) * de ka bila nexebite hele çalışmasın * de ka bila neke! hele bir yapmasın! |
| de ka çi | neymiş * de ka çi, xwedêgiravî ez hevalên xwe tînim malê û em bi qumarê dileyîzin? neymiş, arkadaşlarımı eve getiriyor, kumar oynuyorlarmişiz? |
| de kanê | nerede (‘özlem, arayış imkanı var mı, imkansız’ anlamlarında kullanılır) * xwedêgiravî min dê ji we re pêjn û hîsên xwe binivisanda, de kanê? size sözüm ona hislerim yazacaktım, nerede? |
| de na lo | (an jî lê)1) haydi canım sende, haydi ordan (böyle şey olmaz, sanan inanmam) 2) yok canım * de na lo, ez ne alîgirê tu kesî me yok canım, ben kimsenin taraflısı değilim |
| de na tu jî ha | haydi canım sende, haydi ordan (böyle şey olmaz, sanan inanmam) |
| de nedê! | yer misin yemez misin! |
| de tu dê bibînî | 1) gör (veya görürsün) * tu dê bibînî ku ez dê çawa bidimê ben ona vereceğim, sen de gör 2) gör bak |
| de tu dê lê binêrî | 1) gör (veya görürsün) * tu dê lê binêrî ku ez dê çawa bidimê ben ona vereceğim, sen de gör 2) gör bak |
| de tu jî | ilahî, sen de ha |
| de tu jî lo | adam sen de (veya yalnız adam) * de tu jî dev jê berde adam, vazgeç |
| de tu lê | bak sen |
| de tu zanî | (an jî hûn zanin)1) sen bilirsin (veya siz bilirsiniz) 2) Allah selâmet versin (keyfin bilir) |
| de û de | aheste aheste |
| de were | gel de * de were hêrs nebe gel de şimdi kızma |
| de were ha | 1) iyi iş (doğrusu) 2) gel de seyreyle, hoppala (şaşma ile birlikte kınamayı belirtir) * de were ha, ev ji ku derket? hoppala, bu nereden çıktı? |
| de were vî kerî ji vê avê | (an jî bihurê) derbas bike!1) ayıkla pirincin taşını! 2) ona lâf anlatmak deveye hendek atlatmaktan daha zor |
| de were vî nîrî hilgire ser vî milî | ona lâf anlatmak deveye hendek atlatmaktan daha zor |
| de yelah | hoppala (küçük çocuklar atlarken onları yüreklendirmek için söylenilir) |
| debabe | lşk/m tank |
| deban | nd kılıç demiri |
| debançe | bnr demançe |
| debang | bnr debeng |
| debanik | m esneme (uyku veya sıkıntıdan dolayı) |
| debanik hatin (yekî) | esnemek |
| debar | m 1. geçim 2. dayanç 3. yem, hayvan yemi |
| debar (ebûr an jî îdare) zor e | geçim sıkıntısı (veya geçim zorluğu) |
| debar bûn | l/gh geçinmek |
| debar kirin | l/gh 1. geçinmek 2. dayanmak, idare etmek (tahamül etmek, güç bir duruma katlanmak) |
| debara (yekî) bûn | geçimini sağlayacak durumda olmak |
| debara (yekî) dabîn kirin | geçimini sağlamak |
| debara (yekî) hatin dabînkirin | geçimi temin edilmek, nafakalanmak |
| debara xwe kirin | geçinmek, geçimini sağlamak, hayatını kazanmak * Muharem tenê bi masîgiriyê debara xwe dike Muharrem yanlız balıkçılıkla geçiniyor |
| debara xwe li ser (yekî) din kirin | -den geçinmek (kendi ihtiyaçlarını başkalarından sağlamak) * mêrik pere nade titûnê nakire, li ser qutiyên her kesî debara xwe dike adam para verip tütün almıyor, herkesin tabakasından geçiniyor |
| debara xwe peyde | (an jî dabîn) kirin geçimini sağlamak (veya temin etmek) |
| debarbûn | m geçinme |
| debare | m 1. geçimlik, nafaka 2. azık |
| debarî | nafaka. m geçinim |
| debarkirin | m 1. geçinme 2. dayanma, idare etme (tahamül etme, güç bir duruma katlanma) |
| debaş kirin | l/gh bölmek, üleşmek, üleştirmek |
| debaşan | m üleştirim |
| debaşkar | nd/nt bölücü |
| debaşkarî | m bölücülük |
| debaşkirin | m bölme, üleşme, üleştirme |
| debax | sepi, tabak. m sepi |
| debax kirin | l/gh sepilemek, tabaklamak |
| debaxane | m tabakhane |
| debaxgeh | m tabakhane |
| debaxkar | nd/nt sepici |
| debaxkarî | m sepicilik |
| debaxker | nd/nt sepici |
| debaxkerî | m sepicilik |
| debaxkirî | rd sepili |
| debaxkirin | m sepileme, tabaklama |
| debaxtî | m tabaklama, tabaklık |
| debaxxane | m tabakhane |
| debdebe | debdebe, görkem. m debdebe, görkem |
| debdebeyî | rd debdebeli |
| debe (i) | m çıngar, olay, mesele |
| debe (ii) | m sıvı kabı |
| debeng | rd 1. aptal, ahmak, geri, anlayışsız 2. b aptal (küçümseme belirten seslenme) |
| debengane | h aptalca, ahmakça (ahmaka yaraşır nitelikte) |
| debengî | m aptallık, ahmaklık |
| debengî bûn | l/ngh aptallaşmak, ahmaklaşmak |
| debengî kirin | l/gh aptallaştırmak, ahmaklaştırmak aptallık etmek, ahmaklık etmek |
| debengîbûn | m aptallaşma, ahmaklaşma |
| debengîkirin | m aptallaştırma, ahmaklaştırma |
| debengokî | rd aptalca, ahmakça |
| debî | erd/m debi |
| debîr | nd/nt 1. idareci, yönetici 2. katip |
| debir | m 1. ekin * îsal baran baş barî, debir baş in bu sene iyice yağmur yağdı, ekinler iyi 2. yem (hayvan yiyeceği) |
| debir (i) | m divit |
| debir (ii) | nd/nt yazıcı, katip |
| debir û dêr | 1) ekinler 2) zahire |
| debirandin | geçindirmek. m geçindirme l/gh geçindirmek |
| debirî | m yazıcılık |
| debîrî | m 1. yöneticilik 2. katiplik |
| debirîn | m geçinme l/ngh 1. geçinmek * Azad tenê bi masîgiriyê didebire Azad yanlız balıkçılıkla geçiniyor 2. mec sığınmak |
| debîristan | m lise |
| debirvan | nd/nt ekinci |
| debirvanî | m ekincilik |
| debîş | yapışkan şeyler, ağda. m 1. yapışkan 2. ağda 3. kîm glüten |
| deboqan | m reçine |
| debor | m 1. geçim 2. dayanç, tahamül etme * ax debor nedikir toprak tahamül etmiyordu |
| debora (yekî) hatin | sıkılmamak |
| debreş | n karatahta |
| debriyaj | m debriyaj |
| debûqan | bnr deboqan |
| deburge | m polo sopası |
| debûş | m 1. yapışkan 2. rd yapışıcı, yapışkan |
| debûşî | rd yapış yapış |
| debûşkî | rd yapışkanca |
| debûşkî bûn | l/ngh yapışkanca olmak, yapış yapış olmak |
| debûşkîbûn | m yapışkanca olma, yapış yapış olma |
| debûşokî | rd yapışkanca |
| deç | m damga, bir beyaz yüzeyde tek nokta |
| decal | n Deccal |
| decal li dû | (an jî pey) yekî bûn ardından (veya arkasından) atlı kovalamak * ev çî leza te ye, tu dibêjî qey Decal li dû te ye? nedir bu telâşın, sanki arkanda atlı kovalıyor? |
| decrescendo | mzk/h decrescendo |
| dede | n dahdah, dehdeh (çocuk dilinde at, katır) |
| dede dan | l/gh arızalanmak |
| dededan | m arızalanma |
| dedek (i) | b tay tay |
| dedek (ii) | n dahdah, dehdeh (çocuk dilinde at, katır) |
| dedektîf | nd/nt detektif |
| dedektîfî | m hafiyelik |
| dedektor | m dedektör, bulucu |
| dedik | ant/m dalak |
| dedîngeh | m kaza, kasaba |
| deduksiyon | fel/m dedüksiyon, tümdengelim |
| def | m saç teli m 1. def, savma 2. itekleme * def lê xist itekledi m 1. davul 2. tef |
| def (iii) | nd 1. huzur, karşı, kat, nezdinde, ön, yan * hatibûn def me yanımıza gelmişlerdi * li def kesê hunermend sanatçı kimselerin nezdinde 2. yan (birlikte, beraber olma) * li def min sê kes hene yanımda üç kişi var |
| def (v) | m on karıka verilen ad |
| def bi adet lê dikeve | davul bile usuluna göre çalınır |
| def bûn | l/ngh defolmak, çekip gitmek, yıkılmak |
| def dan | l/gh itmek, basmak |
| def ên spî avêtin dev û riyê (yekî) | (saça, sakala) ak düşmek |
| def ên spî avêtin por û riyê (yekî) | (saça, sakala) ak düşmek |
| def eyibandin | l/gh işkillenmek |
| def jendin | 1) davul çalmak, davul dövmek 2) tef çalmak |
| def kirin | l/gh defetmek, deflemek, savmak, savuşturmak |
| def lê dan | l/bw iteklemek |
| def lê xistin | l/bw iteklemek |
| defa (yekî) ji xwe kir | (birini) başından savmak (defetmek) |
| defa (yekî) lê xist | (birini) tefe koymak (veya tefe koyup çalmak), antipropagandasını yapmak |
| defa hawarê | nd kös (büyük davul) sır saklamayan |
| defa sing | ant/m can tahtası |
| defa spî avêtin porê (yekî) | saçına ak düşmek |
| defa spî ketin porê (yekî) | saçına ak düşmek |
| defandî | rd 1. defedilmiş 2. itilmiş |
| defandin | m 1. defetme, defleme, savma, savuşturma 2. itme l/gh 1. defetmek, deflemek, savmak, savuşturmak * me bela defand belâyı savdık 2. itmek |
| defans | m defans |
| defbûn | m defloma, çekilip gitme |
| defdan | m itme, basma |
| defder | nd/nt itekleyici, itekleyen |
| defeyibandin | m işkillenme |
| defî (…) dan | -e sokmak |
| defik (i) | bnr pozmik |
| defik (ii) | m tef |
| defîle | m defile |
| definandî | rd gömük, gömülü, metfun |
| definandin | m gömme, gömüş l/gh gömmek, defnetmek (ölüyü gömmek) |
| defincan | m bir tür tef |
| defîne | m defîne, gömü |
| defîneger | nd/nt defineci |
| defînegerî | m definecilik |
| definî | rd gömük, gömülü |
| definîn | m gömülme, gömülüş, dehnolunma l/ngh gömülmek, dehnolunmak |
| definkirî | rd gömülü |
| defjen | nd/nt 1. davulcu 2. tefçi |
| defjenî | m 1. davulculuk 2. tefçilik |
| defkirin | m defetme, savma, savuşturma |
| deflasyon | ab/m deflâsyon, para darlığı |
| deflêder | nd/nt 1. davulcu 2. tefci |
| deflêderî | m 1. davulculuk 2. tefçilik |
| defn | m defin, gömme |
| defn bûn | l/ngh defnolunmak, gömülmek |
| defn kirin | l/gh 1. gömmek, defnetmek 2. gömmek (birinin cenaze törenine katılmak veya cenazeyi kaldırmak) 3. gömmek (birinden daha çok yaşamak) * ez dê hîn pir kesan defn bikim ben daha çok insan gömerim |
| defnbûn | m defnolunma, gömülme |
| defnbûyî | rd metfun, gömülü |
| defnbûyîn | m dehnolunuş, gömülüş |
| defne | defne. bot/m defne (Laurus nobilis) |
| defnî erdê kirin | toprağa vermek |
| defnkirî | rd gömük, gömülü, metfun |
| defnkirin | m defnetme, gömme |
| deforme | rd deforme |
| deforme bûn | l/ngh deforme olmak |
| deformebûn | m deforme olma |
| deformebûyîn | rd deforme oluş |
| defransiyel, dîferansiyel | m diferansiyel |
| defroster | m defroster, buzçözer |
| defter | m defter |
| defter şidandin | defterleri sarmak * çi ye dîsa tu defteran dişidînî? nedir yine defterleri sarıyorsun? |
| deftera bingehî | bz ana defter |
| deftera bîrhatiyan | (an jî bîreweriyan) hatıra defteri |
| deftera dahat û lêçûnan | bz işletme defteri |
| deftera gelaleyan | karalama defteri |
| deftera jimêryarî | bz ana defter |
| deftera jimêryariyê | nd nüfus envanter |
| deftera mezin | bz ana defter, büyük defter, defteri kebir |
| deftera qeydiyan | kayıt defteri |
| deftera qopyayan | kopya defteri |
| deftera reş | kara liste |
| deftera rojane ya hesaban | bz günlük defter |
| deftera yewmiyeyan | yevmiye defteri |
| defterdar | nd/nt defterdar, mühasip |
| defterdarî | m defterdarlık, mühasiplik |
| defterfiroş | nd/nt defterci (satan kimse) |
| defterfiroşî | m deftercilik |
| deftervan | nd/nt defterci |
| deftervanî | m deftercilik |
| defterxane | m defterhane |
| defterxitim | m nüfus cüzdanı |
| defvan | nd/nt davulcu |
| defvanî | m davulculuk |
| deg | bnr deq |
| degajman | m degajman |
| degel | ihtiyatlı. rd 1. cesur, yiğit 2. basiretli |
| degelî | ihtiyat. m 1. cesaret, yiğitlik 2. basiret |
| degenek | m deynek |
| degerû | rd sivri dilli |
| degme | rd 1. değme (her, herhangi bir) 2. h nadiren |
| degme û wezîr | bir aşık oyunu |
| degmen | rd değme |
| deh | on. n 1. on (10, X) 2. rd on (dokuzdan bir artık) b dah, deh |
| deh car | (an jî neqil) on defa (veya on kere) * ev bû deh car jê re dibêjim were on defadır söylüyorum gel diye |
| deh hezar | nd 1. on bin 2. on binlik (kâğıt para) |
| deh hezarkan | mat/nd on binler basamağı |
| deh hezarkane | mat/nd onbinler basamağı |
| deh kesên aqilmend ji heqê yekî dîn dernakevin | bir deli bir kuyuya taş atar kırk akıllı çıkaramazmış |
| deh kirin | l/gh dehlemek dah etmek |
| deh libî | rd onlu (içinde on tane bulunan) |
| deh sal ji emrê (yekî) çûn | bir yaşına daha girmek * piştî ku min bihîst diz ew e, deh sal ji emrê min çû hırsızın o olduğunu öğrenince, bir yaşıma daha girdim |
| deha | m deha, dâhilik |
| dehan (i) | mat/m onlar, onlar basamağı |
| dehan (ii) | m 1. sindirim, hazım 2. biy özümleme |
| dehanbar | rd sindirilebilir |
| dehandî | rd sindirik, sindirilmiş |
| dehandin | m 1. sindirme, sindiriş, hazmetme 2. özümlemek, özümsemek l/gh 1. sindirmek, hazmetmek * xwarina ku dixwarin bi zorê didehandin yediklerini zor sindiriyordu 2. özümlemek, özümsemek |
| dehane | nd müeşşer |
| dehanî | mat/rd 1. ondalık 2. onlar 3. dîr/m öşür |
| dehannas | nd/nt sindirim bilimci |
| dehannasî | bj/m sindirim bilimi |
| dehbe | zo/rd 1. vahşî, yabanî (evcil olmayan hayvan) 2. yaratık (korkunç hayvanlar) |
| dehbelor | rd alık, ebleh |
| dehbelorî | m alıklık, eblehlik |
| dehbelorî bûn | l/ngh alıklaşmak |
| dehbelorîbûn | m alıklaşma |
| dehê îlonê | nd yılan gibi sürüngenlerin toprak altına çekilme dönemi |
| dehedeh | rd onar onar |
| dehek | rd 1. onluk 2. ondabir |
| dehêk | mat/m 1. ondalık 2. ondabir |
| dehekî | mat/rd ondalık |
| dehem | rd onuncu |
| dehemîn | onuncu. rd onuncu |
| dehen | nd ağız ve diş |
| dehene | rd onluk |
| deherandî | rd kovulmuş |
| deherandin | m 1. kovma 2. kovma, uzaklaştırma l/gh 1. kovmak, kovalamak 2. kovmak, uzaklaştırmak |
| deherîn | m kovulma, kovuluş l/ngh kovulmak |
| dehf | m itek, itekleme, itme m 1. saç teli 2. at kılı |
| dehf (ii) | m tuzak, kapan |
| dehf dan | l/gh 1. itmek, itelemek (bir şeyi güç uygulayarak ileriye götürmek) * mase dehf dan masayı itmek 2. itmek (kapı, pencece vb. gibi; güç uygulayarak açmak veya kapatmak) * hêdîka pace dehf da pencereyi yavaşça itti 3. itmek (bulunduğu yerden aşağıya düşürmek) * ew dehf da birkê onu havuza itti 4. fiz itmek (bir cisim, belli bir yakınlıktaki başka bir cismi kendisinden uzaklaştırmaya zorlamak) * du heyberên ku bi heman elektrîkê bar in, hev dehf didin aynı cins elektrikli iki cisim birbirini iter |
| dehf ên spî avêtin porê (yekî) | saçlarına aklar düşmek |
| dehf eyibandin | 1) süt dökmüş kedi gibi olmak (veya süt dökmüş kediye dönmek) 2) kendi ayıplarından konuşulduğunu sezmek, kötü durumu sezmek |
| dehf lê dan | l/bw itiştirmek (an jî xistin) iteklemek |
| dehfandin | m iteleme, itme, itiş, itekleme l/gh 1. itmek, iteklemek (bir şeyi güç uygulayarak ileriye götürmek) * mase dehfandin masayı itmek * hêdîka pace dehfand pencereyi yavaşça itti 3. itmek (bulunduğu yerden aşağıya düşürmek) * ew dehfande birkê onu havuza itti 4. fiz itmek (bir cisim, belli bir yakınlıktaki başka bir cismi kendisinden uzaklaştırmaya zorlamak) * du heyberên ku bi heman elektrîkê bar in, hev didehfînin aynı cins elektrikli iki cisim birbirini iter |
| dehfdan | m itme, iteleme |
| dehfdayîn | m itiş, iteleyiş |
| dehfdêr | rd iteleyici, itici |
| dehfdêrî | m iteleyicilik, iticilik |
| dehfî (tiştekî) dan | itmek (bulunduğu yerden aşağıya düşürmek) * wî dehfî avê dabû onu suya itmişti * dehfî birkê dan havuza itmek |
| dehfîner | rd iteleyici |
| dehflêdan | m itekleme |
| dehgoşe | mat/m ongen |
| dehî | adak, kurban. |
| dehî (i) | m 1. adak 2. ölmüş çocuklar için verilen kurban |
| dehî (ii) | m ot yığını |
| dehiban | m çöküntü |
| dehibandî | rd 1. çökkün 2. çökkün (vücut, akıl ve ruhça gücü azalmış olan) |
| dehibandin | m 1. çöktürme 2. yıkma (mavfetme, yıkımına sebep olma) 3. sarsma 4. çürütme, çürütüş l/gh 1. çöktürmek 2. yıkmak (mavfetmek, yıkımına sebep olmak) 3. sarsmak 4. çürütmek (çöktürmek insan için) |
| dehibî | rd 1. çökkün 2. çökkün (vücut, akıl ve ruhça gücü azalmış olan) |
| dehibîbûn | m çökünlük |
| dehibîn | m 1. çökme 2. çökme (vücut, akıl, ruhça gücü azalma) 3. çürüme, çürüyüş, yıpranma 4. yıkılma (düşme) 5. sarsılma (güçsüz durumda kalma) 6. sarsılma (beklenmedik bir olaydan çok etkilenme) 7. inginlik, inhitat, çökme (güçten düşme, yaşlanma) l/ngh 1. çökmek 2. çökmek (vücut, akıl, ruhça gücü azalmak) * mêrikê belengaz êpê dehibîbû adamcağız epey çökmüştü 3. çürümek, yıpranmak * di zîndanê de dehibîbû zindanda çürüyüp gitmişti 4. yıkılmak (düşmek) 5. sarsılmak (güçsüz durumda kalmak) * ji ber nexweşînê dehibî hastalıktan dolayı sarsıldı 6. sarsılmak (beklenmedik bir olaydan çok etkilenmek) |
| dehifandin | itmek, itelemek. m itme, itekleme l/gh itmek, iteklemek |
| dehik | n 1. onluk 2. ongün süreyle yapılan |
| dehikandin | m itme, itekleme l/gh itmek, iteklemek |
| dehikê haciyan | nd hacıların hacca gittikleri zulhace ayının onu |
| dehikîn | m itilme, iteklenme l/ngh itilmek, iteklenmek |
| dehim | rd 1. ebedî 2. h ebediyen |
| dehimî | m ebedîlik, ebediyet |
| dehîn | m 1. sindirilme, hazmedilme 2. özümlenme, özümsenme l/ngh 1. sindirilmek, hazmedilmek 2. özümlenmek, özümsenmek |
| dehînç | m basamak |
| dehişandî | rd 1. basılmış, sıkıştırılarak yerleştirilmiş olan 2. dehşete düşürülmüş olan |
| dehişandin | m 1. basma (sıkıştırarak yerleştirme) 2. dehşete düşürme l/gh 1. basmak (sıkıştırarak yerleştirmek) 2. dehşete düşürmek |
| dehişîn | m 1. basılma 2. dehşete düşürülme l/ngh 1. basılmak 2. dehşete düşürülmek |
| dehiye | m adak, kurban |
| dehkan (i) | mat/nd onlar basamağı |
| dehkan (ii) | nd/nt çiftçi |
| dehkane | mat/nd onlar basamağı |
| dehkanî | m çiftçilik |
| dehke | m muhakeme, yargılama |
| dehkenar | mat/m ongen |
| dehker | m konu, mevzu |
| dehkeran | m 1. mevzu, söz konusu 2. sorun, mesele (güç iş) |
| dehkî | ondalık kesir. |
| dehkirin | m dehleme |
| dehl | m 1. koru, koruluk 2. bahçe, meyve bahçesi |
| dehl bişewite deviyeke min tê de tune | dünya yansa bir yorganım yok içinde |
| dehl dehl û dêş | 1) sık koruluk, kapuz (içine girilmeyen sık orman) 2) balta değmemiş (girmemiş veya görmemiş) wekî |
| dehl û dêş e | orman gibi (saç ve kaş için) |
| dehl û dêşa dîn | deli orman (çok sık ve gür orman) |
| dehla lihevqelabtî | deli orman (çok sık ve gür orman) |
| dehlik | m 1. küçük koruluk 2. küçük meyve bahçesi |
| dehlîz | m dehliz, koridor |
| dehm (i) | m hazım, sindirim |
| dehm (ii) | m hiza |
| dehm (iii) | rd bengi, ebedî |
| dehmen | m 1. etek 2. dipnot |
| dehmend | rd onlu (on işaretli şey) |
| dehn (i) | n öğün |
| dehn (ii) | m hiza, semt |
| dehodeho | rd onar onar |
| dehqan | nd/nt çiftçi |
| dehre | m tahra |
| dehrî | bnr dêre |
| dehş | n sıpa |
| dehş anîn | l/gh yavrulamak (eşek için) yavrulamak (eşek için) |
| dehşanîn | m yavrulama (eşek için) |
| dehşê kerê | eşek sıpası |
| dehşet | m dehşet, yılgı |
| dehşik | n sıpa |
| dehşika mehînî | dişi katır sıpası |
| dehşikê destê gavanan | ipi kırık (serseri, sorumsuz) |
| dehşikê kerê | eşek sıpası |
| dehşikên mirov hebin bar li erdê namîne | insanın iş yapabilen çoluk çocuğu oldu mu başkasını pek muhtaç olmaz |
| dehul | bnr dahol |
| dehyek | m 1. ondalık 2. öşür |
| dej | m kale |
| dejenere | rd dejenere, soysuz, yoz |
| dejenere bûn | l/ngh 1. dejenereleşmek, soysuzlaşmak 2. yozlaşmak dejenere olmak |
| dejenere kirin | l/gh 1. dejenereleştirmek, soysuzlaştırmak 2. yozlaştırmak dejenere etmek |
| dejenerebûn | m 1. dejenereleşme, soysuzlaşma 2. yozlaşma |
| dejenerebûyî | rd 1. dejenere olmuş, soysuzlaşmış 2. yozlaşmış |
| dejenerebûyîn | m 1. dejereleniş, soysuzlama 2. yozlaşma |
| dejenerekirî | rd 1. dejenereleştirilmiş, soysuzlaştırılmış 2. yozlaştırılmış olan |
| dejenerekirin | m 1. dejenereleştirme, soysuzlaştırma 2. yozlaştırma |
| dejeneretî | m 1. dejenerelik, soysuzluk 2. yozluk |
| dek | m 1. oyun, düzen, entrika, desise, fen, hile 2. komplo, dolap 3. mec tuz(birini güç veya tehlikeli bir duruma düşürmek için kurulan düzen) |
| dek anîn serê (yekî) | (birine) oyun etmek, oyun oynama(birinin) başına çorap örmek (birine) madik atmak (etmek veya oynamak) |
| dek gerandin | dümen çevirmek |
| dek lê çêbûn | deke düşmek, oyuna gelmek |
| dek lê çêkirin | oyuna düşürmek, deke düşürmek, dümen yapmak |
| dek lê kir | (birine) oyun etmek, oyun oynamak |
| dek li ser serê (yekî) gerandin | oyuna düşürmek, deke düşürmek |
| dek û dolab | nd 1. hile, oyun, üçkâğıt 2. katakuli, alevere dalevere 1) düzen, hile, tonga, tuzak 2) yalan dolan |
| dek û dolab anîn serê (yekî) | birine komplo kurmak |
| dek û dolab kirin | hile yapmak |
| dek û dolab li serê (yekî) çêkir | (birinin) başına çorap örmek bi |
| dek û dolaban (...) anîn ziftê | kapana sıkıştırm(birini düzenle ele geçirmek) bi |
| dek û dolaban (tiştek) zift kirin | külah kapmak |
| dek û dolap gerandin | 1) dümen çevirmek, komplo kurmak 2) dalavere çevirmek (veya döndürmek), fırıldak çevirmek (veya döndürmek), ığrıp çevirmek |
| dek û dolap lê gerandin | (an jî çêkiri(birine) komplo kurmak, kumpas kurmak |
| dek û dolap li (yekî) gerandin | (an jî kirin) ayak yapmak |
| dek û fenda mezin | Ali Cengiz oyunu |
| dek û pîk | m hile hurda, desise hile hurda, desise |
| dek û pîkan nizane | hile hurda bilmez hile hurda bilmez |
| dekadan | nd/nt dekadan (natüralistlere karşı çıkan sembolistlere verilen ad) |
| dekadanî | m dekadanlık |
| dekagram | mat/m dekagram (kısaltması dag) |
| dekalître | mat/m dekalitre (kısaltması dal) |
| dekametre | mat/m dekametre (kısaltması dam) |
| dekan | nd/nt dekan nd/nt dekan |
| dekantî | m dekanlık |
| dekar | mat/m dekar * dekar ji dehan yekê hektarê ye dekar hektarın onda biri değerindedir |
| dekarî | m siyaset |
| dekatlon | sp/m dekatlon |
| dekbaz | nd/nt 1. oyunbaz, düzenbaz, düzenci, entrikacı, komplocu 2. sp oyuncu (çok oyun yapan, oyundan oyuna geçen kimse) * pêlewanê dekbaz oyuncu pehlivan |
| dekbazî | m 1. oyunbazlık, düzenbazlık, düzencilik, entrikacılık, komploculuk 2. sp oyunbazlık |
| dekbûz | m takla, taklak |
| dekedar | nd/rd dolandırıcı |
| dekedarî | m dolandırıcılık |
| dekedarî kirin | dolandırıcılık yapmak |
| dekenar | bnr derkenar |
| deklanşor | m deklânşör * pêlî denklaşora wênekêşê kir fotograf makinesinin deklânşörüne bastı |
| deklare | rd deklare, biildirilmiş |
| deklerasyon | m deklârasyon, bildirme, duyurma |
| dekmehal | rd 1. birebir (etkisi kesin olan) * nivişta ku çêdike dekmehal e yaptığı muskalar birebir 2. çok zor * ew dekmehal tê rê onun yola gelmesi çok zor |
| dekolte | rd 1. dekolte (açık kadın elbisesi) 2. dekolte (açık) |
| dekont | m 1. dekont (ödenecek veya ödenmiş hesapların dükümü) 2. dekont (kapatılacak bir hesapta yapılacak indirim) 3. dekont (bütün indirimler yapıldıktan sonra borçlu tarafından ödenecek olan miktar) m |
| dekor | m dekor (sinema, tiyatro ve tv.de sayneye konulacak esirin yazıldığı yerin, çağın özelliklerini belirleyen çeşitli öğelerin, perde, aksesuar vb. tümü) 2. dekor (bir yere süsleme amacıyla verilen düzen) |
| dekorasyon | m dekorasyon |
| dekoratîf | rd/nd dekoratif, süsleyici |
| dekorator | nd/nt 1. dekoratör, bezeyeci 2. iç mimar |
| dekoratorî | m 1. dekoratörlük 2. iç mimarlık |
| dekorker | nd/nt dekorcu |
| dekorkerî | m dekorculuk |
| dekorsaz | nd/nt dekoratör |
| dekorsazî | m dekoratörlük |
| dekzan | nd/nt oyunbaz, düzenbaz, düzenci |
| dekzanî | m oyunbazlık, düzenbazlık, düzencilik |
| delak | nd/nt berber |
| delakî | m berberlik |
| delal | sevgili, aziz. rd tellâl, çığırtkan, çağırtmaç rd 1. güzel (biçimdeki uyum ve ölçülerindeki aheng ile hoşa giderek hayranlık uyandıran) 2. m güzel (güzel kız veya kadın) 3. aziz (sevgide üstün tutulan) 4. nazlı (üstüne titrenilen, değer verilen) 5.m gözde (önemli bir kimsenin beğendiği kadın) 6. cici |
| delal bûn | l/ngh güzelleşmek |
| delal dan gazîkirin | tellâl çağırtmak |
| delala | (an jî ê) min güzelim (samimi konuşmalarda) |
| delala berdilan | nd göz dikeği |
| delalbûn | m güzelleşme |
| delalê ber dilê (yek) | (birinin) azizi |
| delalê ber dilê (yekî) bûn | (birinin) azizi olmak |
| delalê malê | evin sevgilisi |
| delalê siwaran | nd ovalık bölgede söylenen savaş türküleri |
| delalet | m delalet |
| delalî | m 1. güzellik (biçimdeki uyum ve ölçülerindeki aheng ile hoşa giderek hayranlık uyandırma) 2. güzelllik (kız veya kadın için) 3. azizlik (sevgide üstün tutulma) 4.rd nazlı, baylan (üstüne titrenilen, değer verilen) 5. gözdelik 6. cicilik 7.rd el bebek gül bebek, süt kuzusu, beyzade (nazlı, özenle büyütülmüş olan) |
| delalî (ii) | m tellâllık, çağırtmaçlık, çığırtkanlık |
| delalî kirin | l/gh nazlanmak, isteksiz görünmek |
| delalî yê dê anasının | körpe kuzusu |
| delalî yê dê û bavan | ana baba yavrusu |
| delalî yê malê | hanım evlâdı |
| delalîk | rd 1. nazlı 2. gözde 3. azizlik (sevgide üstün tutulan) 4. el bebek gül bebek, süt kuzusu, beyzade (nazlı, özenle büyütülmüş olan) |
| delalîkê ber dilê dayikê | anasının körpe kuzusu (sıkıntıya, güç işlere alışmamış, nazlı büyütülmüş çocuk) |
| delalîkirin | m nazlanma, isteksiz görünme |
| delaliya malê | nd küçük hanım |
| delaliye | m tellâliye, tellâllık |
| delaliyê | m cicim (bayanlar için alaylı yolla seslenme) |
| delaliyê malê | nd 1. küçük bey (evin küçük erkek çocuğu) 2. küçük bey, evin nazlı çocuğu (çıtkırıldım, şımarık genç, el bebek gül bebek büyütülmüş olan |
| delaliyo | n cicim (baylar için alaylı yolla seslenme) |
| delalok | rd 1. nazlı 2. gözde 3. azizlik (sevgide üstün tutulan) 4. el bebek gül bebek, süt kuzusu, beyzade (nazlı, özenle büyütülmüş olan) |
| delalokê ber dilê dayikê | anasının körpe kuzusu |
| delalokê dê û bavê | muhallebi çocuğu |
| delalokî | rd 1. nazlıca 2. oya gibi, güzel * zarokên wê yê delalokî hene oya gibi çocukarı var |
| delaltî | m nazlılık |
| delam | m tortu, çökelti |
| delamet | m görev, vazife |
| delandî | rd kamıştırılmış (göz için) |
| delandin | m kamıştırma (göz için) l/gh kamıştırmak (göz için) |
| delaq | nd/nt berber |
| delaqî | m berberlik |
| delaş | zo/m kuzu kuşu |
| delav | 1.su kenarı. 2.yalak. n 1. yalak, suvat 2. su tevzi hatı 3. su geçidi |
| delav (i) | n 1. durum, hal * ketin delavê jinan kadın durumuna düşmek 2. durum, koşul * delavê li hevhatinê anlaşma koşulu |
| delav (ii) | m yemlik |
| delavê (yekî) qam kir | (birini) denemek |
| delavkî | rd/h gelîşi gözel sulamak |
| delavşok | m hamam |
| delax | m dişi katır |
| delê kirin | l/gh başlamak |
| deledizî | m çalıp çırpma |
| delegasyon | m delegasyon |
| delege | nd/nt delege, murahhas |
| delegetî | m delegelik, murahhaslık |
| delek | zo/n kunduz (Castor fiber) |
| delêkirin | m başlama |
| deleme | m 1. bar (cam kaplarda oluşan tortu) 2. bj pas, bar (genellikle midenin bozulmasından ötürü dilin üzerinde oluşan beyaz tabaka) |
| deleme (ii) | m 1. tortu, çökelti 2. rd yarı pişmiş |
| deleme (iii) | m topaç |
| deleme girtin | bar bağlamak |
| delemezek | m kolostrum (gebe kadının veya memeli hayvanların meme salgısı) |
| delew | kova burcu, 21.Ocak-19 Şubat. |
| delewan | m kalak (tezek yığını) |
| delex | bot/nd bir ot türü |
| delfîn | yunus balığı. zo/n yunus balığı (Delphinus) |
| delgur | bnr dêlegur |
| delhî | Delhi (paytextê Hindê). |
| deliandin | m saçmalama l/gh saçmalamak |
| delik | m sıva |
| delikandî (i) | rd sıvalı (sıvalanmış olan) |
| delikandî (ii) | rd defedilmiş |
| delikandin (i) | m sıvama (sıva ile kaplama) l/gh sıvamak (sıva ile kaplamak) |
| delikandin (ii) | m defetme, savma, savuşturma l/gh defetmek, deflemek, savmak, savuşturmak |
| delikîn (i) | m sıvanma l/ngh sıvanmak |
| delikîn (ii) | m defolma l/ngh defolmak |
| delîkosefal | ant/m dolikosefal |
| delîl | yakışıklı n 1 delil, kanıt 2.hiq delil, kanıt 3. man kanıt, delil |
| delîlê mirinê ta ne, yê baranê ba | ne ölümün belirtileri sekerat yağmurun ki ise rüzgârdır |
| delîlê vî tiştî ye . | ..nin resmidir * delîlê xizaniyê ye yoksulluğun resmidir |
| delîlet | bnr delîl |
| delîlo | m delilo halayı |
| delîn | m 1. kamışma, karıkma 2. çatal görme (bir şeyi net görmeme) l/ngh 1. kamışmak, karıkmak (göz için) * ez nikarim li rojê binêrim, çavên min deliyan güneşe bakamıyorum, gözlerim kamıştı 2. çatal görmek (bir şeyi net görmemek) 3. takattan düşmek |
| delînbar | rd 1. geçirgen 2. jeo geçirimli |
| delînbarî | m 1. geçirgenlik 2. geçirimlilik |
| delindêz | m 1. tören, merasim 2. dinî ayin 3. Kürt hiristiyanların 14 şubatta ateş yakarak kutladıkları bir bayram |
| deling | m 1. don, tuman, çintiyan, kadın tumanı 2. paça (pantolon, don, şalvar gibi giyeceklerde bacakların çıktığı aşağı bölüm) |
| delinga jinan | kadın tümanı |
| delingdirêj | rd uzun bacaklı |
| deliqandin | m şımartma l/gh şımartmak |
| deliqîn (i) | m şımarma l/ngh şımarmak |
| deliqîn (ii) | m eniklenme l/ngh 1. eniklenmek 2. utanmamak |
| deliv | erd/n geçit (iki dağ arasında dar ve uzun yol) |
| delîv | bnr delîve |
| delîve | m 1. fırsat 2. imkan, olanak 3. mec belirti |
| delîvegir | nd/nt oportünist |
| delîvegirî | m oportünizm |
| delk (i) | m oyun, dolap, hile, düzen desise |
| delk (ii) | fîz/m sürtünme |
| delk (iii) | m itme |
| delk dan | l/gh 1. itmek (bir şeyi güç uygulayarak ileriye götürmek) * mase delk dan masayı itmek 2. itmek (kapı, pencece vb. gibi; güç uygulayarak açmak veya kapatmak) * hêdîka pace delk da pencereyi yavaşça itti 3. itmek (bulunduğu yerden aşağıya düşürmek) * ew delk da birkê onu havuza itti |
| delkandin | m 1. itme, itekleme 2. defetme l/gh 1. itmek, iteklemek 2. defetmek |
| delkbaz | nd/nt 1. düzenbaz, düzenci, hilebaz, hileci 2. dolandırıcı 3. hokkabaz (yalanla, dolanla iş gören kimse) |
| delkbazî | m 1. düzenbazlık, düzencilik, hilebazlık 2. dolandırıcılık 3. hokabazlık (yalanla, dolanla iş görme) |
| delkbazî kirin | 1) düzenbazlık yapmak 2) dolandırıcılık yapmak 3) hokabazlık yapmak |
| delkdan | m 1. itme (bir şeyi güç uygulayarak ileriye götürme) 2. itme (kapı, pencece vb. gibi; güç uygulayarak açma veya kapatma) 3. itme (bulunduğu yerden aşağıya düşürme) |
| delme (i) | m tortu, çökelti, telve |
| delme (ii) | m don, tuman |
| delme (iii) | m topaç |
| delo | nd beştaş |
| delodîn | rd delidolu, delişmen |
| delodînî | m delidoluluk, delişmenlik |
| delov | m kova (genellikle içinde su taşımaya veya kuyudan su çekmeye yarayan kap) |
| delq | m hırka |
| delqek | nd/nt komediyen |
| delta | erd/m delta |
| delû | m rakkase |
| delûv | bnr |
| delwe | m kova |
| delxer | m rengi yeşile çalan inek |
| dem | 1.an, zaman, esna, çağ, dönem, lahza, müddet, süre, mühlet, vakit. 2.dem, kıvamına gelmek. m 1. zaman, vak(bir iş veya oluşun içinde geçtiği, geçeceği veya geçmekte olduğu süre) * tê bîra te dema ku me nedigot havîn e, nedigot zivistan e û me ji vî girî baz dida ser girê din yaz kış demeden, tepelerden tepelere koştuğumuz zamanları lıyor musun? 2. zaman, vakit (belirlenmiş an) 3. çağ, mevsim * dema gulan gül zamanı 4. zaman (işe ayrılmış veya bir iş için alışılmış saatler) * dema xewê hat uyku zamanı geldi 5. saat (zaman, vakit; bir işin yapıldığı belli bir zaman) * dema xwarinê yemek saatı 6. dönem, devir * dema împeratoriyê imparatorluk dönemi 7.rz zaman * dema borî geçmiş zaman 8. mzk zaman (ölçü bölümü) * pîvanga sêdemî üç zamanlı ölçü 9. ast zaman 10. zamane (yakınma ve hafifseme yoluyla) * zarokê demê zamane çocuğu m 1. dem (çay harmanı ) 2. dem (hazırlanan çayın reng ve koku bakımında istenilen durumu) * dema çayê baş e çayın demi iyi |
| dem bihartin | l/gh 1. zaman geçirmek 2. sohbet etmek |
| dem dan | l/gh demlenmek, dem vermek (çay için) |
| dem dirêj kirin | süreyi uzatmak |
| dem girtin | l/gh demlenmek (çay için) dem tutmak |
| dem kirin | demlemek. l/gh demlemek, demlendirmek * te çay xweş dem kiriye çayı güzel demlemişsin |
| dem û demistan | zaman |
| dem û dewran a wan e | yıl uğursuzundur |
| dem û dezgeh | n 1. kurum, müessese 2. işletme (tarım, sanayi, ticaret, bankacılık gibi iş alanlarında kâr amacıyla bir sermaya yatırılarak kurulan kurum) |
| dem û dezgeh û dezgehê bazirganî | ticarî işletme |
| dem û dezgeh û dezgehê bazirganiyê | (an jî ticaretê) ticaret işletmesi |
| dema ba tê her kes kimê xwe li serê xwe digire | herkes kendisini düşünür |
| dema bê | rz/nd gelecek zaman |
| dema bê (dahatû an jî mandê) | rz gelecek zaman |
| dema bê ya nêzik | yakın gelecek zaman |
| dema borî | rz/m geçmiş zaman (an jî raborî)rz geçmiş zaman |
| dema boriya berdest | rz/nd şimdiki zamanın hikayesi |
| dema boriya diyar | rz/nd mişli geçmiş zaman di’li geçmiş zaman |
| dema boriya dûdar | rz/nd miş’li geçmiş zaman |
| dema boriya nediyar | rz/nd belirsiz geçmiş, naklî mazi |
| dema boriya nediyar m | işli geçmiş zaman |
| dema boriya niyetî | rz/nd sanal geçmiş zaman |
| dema boriya têdeyî | rz/nd di’li geçmiş zaman (an jî diyar) rz/nd di’li geçmiş zaman |
| dema çolê | bot/nd yaban çayı (15 cm boyunda ufak yapraklı ve dağlık alanlarda yetişir) |
| dema dahatû | rz/nd gelecek zaman |
| dema dawî | son zaman |
| dema fireh | rz geniş zaman |
| dema ga bikevin kêr zehf in | leş oldu mu başına üşüşen çok olur |
| dema ga ket kêr pir in | leş oldu mu başına üşüşen çok olur |
| dema hevedudanî | rz/nd rz birleşik zaman |
| dema ku | g vaktaki |
| dema niha | rz/nd şimdiki zaman (an jî niho)rz şimdiki zaman |
| dema paş | rz gelecek zaman |
| dema pêşîn | ilk çağ. |
| dema raborî | rz/nd geçmiş zaman |
| dema sade | rz yalın zaman |
| dema vebirî | rz/nd belirtilmiş zaman |
| dema we | (an jî te) xweş (an jî bixêr) be iyi günler, vakitler hayırlı olsun |
| demadem | rd sürekli |
| demagog | nd/nt demagog, halkavcısı |
| demagogî | m demagogluk |
| demagogtî | m demagogluk |
| demagojî | m demagojî, halkavcılığı |
| demagojî kirin | demagoji yapmak |
| demajo | m süreç |
| demajoyî | rd süreçsel |
| demakar | bnr temahkar |
| demamik | m tülbent (kadın baş örtüsü) |
| deman | rd/h götürü m 1. ödün 2. imtiyaz |
| deman (i) | m 1. icar, kiralama 2. ağanın icare ettiği toprak 3. kıraç toprak |
| deman (iv) | m bahşiş * ka demana min? hani bahşişim? |
| deman dan | l/gh ödünlemek 1) ödün vermek 2) imtiyaz vermek |
| deman girtin | götürü almak |
| deman kirin | kiralamak. l/gh icar etmek, kiralamak |
| demançe | tabanca. m 1. tabanca (silâh) 2. tabanca (boyacılıkta kullanılan, basınçlı hava yardımıyla boya püskürtmeye yarayan araç) |
| demançeya mîrî | nd beylik tabancası |
| demançeya otomatîk | otomotik tabanca, makineli tabanca |
| demançeya pêşbirkê | (an jî pêşbaziyê) sp yarış tabancası |
| demandan | m ödünleme |
| demandar (i) | rd 1. icareli, kiralık 2. kira sahibi |
| demandar (ii) | rd 1. ödünlü (ödün vererek yapılan, ödün niteliğinde olan) 2. ödünlü (ödün veren kimse) 3. imtiyazlı |
| demande | rd ebedî |
| demande kirin | l/gh ebedîleştirmek |
| demandebûn | m ebedîleşme l/ngh ebedîleşmek |
| demandekirin | m ebedîleştirme |
| demandêr | kiralayan. |
| demandî | rd 1. daimi 2. devam edilmiş, sürdürülmüş |
| demandin | m devam etme, sürdürme l/gh devam etmek, sürdürmek |
| demane | rd icareli, kiralık (toprak) |
| demangeh | m kiralık arazi |
| demanker | nd/nt kiraci, kiralayan |
| demankerî | m kiracılık |
| demankirî | rd icareli, kiralı, kiralanmış |
| demankirin | m icar etmek, kiralama |
| demarabor | geçmiş zaman. |
| demax | m dimağ, beyin |
| demaxî | m bir şeyi aşırı derecede isteme, ağzın sulanması, arama |
| demaxî bûn | l/ngh 1. bir şeyi aşırı derecede istemek, aramak 2. yiyeceği fazla bekleyememek, fazla istek duymak |
| demaxî kirin | l/gh bir şeyi aşırı derecede istemesine neden olmak |
| demaxîbûn | m 1. bir şeyi aşırı derecede isteme, arama 2. yiyeceği fazla bekleyememe, fazla istek duyma |
| demaxîkirin | m bir şeyi aşırı derecede istemesine neden olma |
| dembest | m balaban enstrümanının bir parçası |
| dembihartin | m 1. zaman geçirme 2. sohbet, hasbıhal |
| dembihêrk | m 1. sohbet, hasbıhal 2. süreç |
| dembihurî | rd anakronik |
| dembihurk | m 1. zaman geçirme 2. sohbet, hasbıhal |
| demborî | rd 1. geçici (çok sürmeyen) * ji bo maweyeke demborî ez hatim geçici bir süre için geldim 2. geçici (kısa ve belli bir süre için olan) 3. m eğlenti 4. m zaman aşımı, süre aşımı müruruzaman |
| demboriya berdest | rz şimdiki zamanın hikayesi |
| dembuhêrk | bnr dembihêrk |
| dembûl | bot/m 1. erik (Prunus domestica) 1. erik (bu ağacın meyvesi) |
| demdamk | m bilmece, muamma |
| demdan | m demlenme, dem verme (çay için) |
| demdank | m demlik |
| demdar (i) | rd demli (çay için) |
| demdar (ii) | rd 1. devamlı, sürekli (kesintisiz omlarak) 2. süreli 3. geçici (kısa ve belli bir süre için olan) |
| demdayî | rd demli (dem vermiş olan) * çaya demdayî demli çay |
| demdemî | rd 1. geçici, muvakkat (kısa ve belli bir süre için olan) 2. geçici, eğreti * heta ku pira berahîn temam bibe wê rêwî di pira demdemî re derbas bibin asıl köprü bitinceye kadar eğreti köprüden geçilecek |
| demdemîtî | m 1. geçicilik 2. eğretilik |
| demder | rd çağdışı |
| demderî | m çağdışılık |
| demdest | h hemen, dosdoğru |
| demdirêj | rd uzun vadeli, uzun süreli, uzun erimli |
| demdirêj kirin | l/gh süre uzatmak |
| demdirêjkirin | m süre uzatma |
| demdiyar | rd belli süreli, süresi belli olan |
| demdûr | rd uzun erimli, uzun vadeli |
| deme | m 1. zaman 2. saat |
| demedor | m etraf, çevre |
| demek | bir süre. |
| demekê | 1) bir ara, bir aralık (kısa bir süre) 2) bir ara (geçmişte bir zaman) |
| demekî | rd geçici (kısa ve belli bir süre için olan) |
| demekîtî | m geçicilik |
| demên berê | evvelleri, evvelce |
| demên hevedudanî | rz/nd bileşik zamanlar |
| demên hevgritî | rz/nd birleşik zamanlar |
| demepaş | m gelecek |
| demepêş | m geçmiş |
| demgir | m süreölçer, koronometre |
| demgirêdayî | rd geçici (kısa ve belli bir süre için olan) |
| demgirêdayîtî | m geçicilik |
| demgirtî | rd 1. demlenmiş (çay için) 2. demli |
| demgirtin | m demlenme (çay için) |
| demî | rd 1. zamansal 2. zamanlı * pîvanga sêdemî üç zamanlı ölçü 3. geçici (çok sürmeyen) * min got qey yê wê heweseke demî ye onunkini geçici heves zanettim |
| demik (i) | m an |
| demik (ii) | n çatal, dirgen |
| demikandî | rd soluk, solgun |
| demikandin | m soldurma l/gh soldurmak |
| demikdest | h anında, hemen |
| demikî | rd soluk, soluklaşmış |
| demikî bûn | l/ngh soluklaşmak |
| demikîbûn | m soluklaşma |
| demikîbûyî | rd soluklaşmış |
| demikîbûyîn | rd soluklaşma, soluklayış |
| demikîn | m 1. azma (çamaşır artık ağartılmaz duruma gelme) 2.solma, solup sararma l/ngh 1. azmak (çamaşır artık ağartılmaz duruma gelmek) 2. solmak, solup sararmak |
| demîlok | m sorun |
| demîn | m 1. alışkı, şartlanma, huy edinme 2. adapte |
| demîn (ii) | l/ngh devam edilmek, sürdürülmek |
| demîn girtin | l/gh şartlanmak, koşullanmak, huy edinmek |
| demîn pê dan girtin | l/lb şartlandırmak, koşullandırmak şartlandırmak |
| demîna xwe girtin | şartlanmak |
| demîngirtî | rd alışkın, şartlı, koşullu (şartlanmış, koşullanmış, huy edinmiş olan) |
| demîngirtin | m şartlanma, koşullanma, huy edinme |
| demirqe | mzk/m darbuka |
| demirqejen | nd/nt darbukacı |
| demirqejenî | m darbukacılık |
| demisandin | m bastırma l/gh bastırmak |
| demisîn | m bastırılma l/ngh bastırılmak |
| demîtî | m geçicilik |
| demjimêr | m 1. saat (günün hangi saatı olduğunu gösteren âlet) 2. süreölçer, kronometre |
| demjimêra biqûqû | guguklu saat |
| demjimêra lêder | nd çalar saat |
| demjimêrçêker | nd/nt saatçı (saat imalatçısı) |
| demjimêrçêkerî | m saatçilik |
| demjimêrkî | h saatçe |
| demjiyan | m yaşantı, dönem (yaşanılan bir an, hayatın bir bölümü) |
| demjmêr çend e | saat kaç? |
| demkêş | m demlik |
| demkî | rd 1. zamansal, dönemsel 2. geçici (kısa ve belli bir süre için olan) |
| demkîbûn | m 1. zamansallık, dönemsellik 2.geçici olma, geçicilik |
| demkin | rd kısa süreli, kısa vadeli |
| demkirî | rd demlenmiş, demlendirilmiş (çay) |
| demkirin | m demleme, demlendirme |
| demkurt | rd kısa süreli, kısa vadeli |
| demkurte | m kısa dönem |
| demle | m felç, inme |
| demnas | nd/nt zaman bilimci, kronolojist |
| demnasî | m zaman bilimi, kronoloji |
| demnasiyî | rd zaman bilimsel |
| demnavîn | rd orta vadeli |
| demode | rd demode |
| demograf | nd/nt demograf, nüfus bilimci |
| demografî | m demografi, nüfus bilimi |
| demografîk | rd demografik, nüfus bilimsel |
| demokrasî | m demokrasi |
| demokrasîxwaz | nd/nt demokrasi isteyen, demokrasi taraftarı |
| demokrasîxwazî | m demokrasi isteme, demokrası taraftarlığı |
| demokrasîya azadîxwaz | özgürlükçü demokrasi |
| demokrasîya civakî | (an jî sosyal) sosyal demokrasi |
| demokrasîya piranîparêz | (an jî pluralîst) çoğulcu demokrasi |
| demokrat | rd demokrat |
| demokrat bûn | l/ngh demokratlaşmak |
| demokratbûn | m demokratlaşma |
| demokratbûyî | rd demokratlaşmış olan kimse |
| demokratbûyîn | m demokratlaşma |
| demokratê civakî | (an jî sosyal) sosyal demokrat |
| demokratî | m demokratlık |
| demokratîk | rd demokratik |
| demokratîk bûn | l/ngh demokratikleşmek |
| demokratîk kirin | l/gh demokratikleştirmek |
| demokratîkbûn | m demokratikleşme |
| demokratîkbûyî | rd demokratikleşmiş olan |
| demokratîkbûyîn | m demokratikleşme |
| demokratîkkirî | rd demokratikleştirilmiş olan |
| demokratîkkirin | m demokratikleştirme |
| demokratiyane | h demokratça |
| dempêşî | m gelecek zaman |
| dempîv | m süreyazar, kronograf |
| demsal | mevsim, sezon, sömestr. m mevsim |
| demsalî | h 1. mevsimlik 2. rd mevsimlik (ilkbahar ve sonbaharda giyilen) |
| demsaz | nd/nt arkadaş, muhip, sırdaş |
| demsazî | m arkadaşlık, muhiplik, sırdaşlık |
| demşûr | m meyve ya da sebzenin ele yapışan suyu |
| demûrû | n yüz, surat, çehre |
| demûş | m 1. yapışkan (bitkilerin yapışkan maddesi) 2. yapışkan (tatlı şeylerin yapışıcı maddesi) |
| demûşe | rd yapışıcı, yapışkan |
| demûşkî | rd yapışkanca |
| demûşkî bûn | l/ngh yapışkanca olmak |
| demûşkîbûn | myapışkanca olma |
| demxe | m 1. dam(bir şeyin üzerine işaret, nişan basmaya yarayan alet) 2. dam(bir araçla basılan işaret, nişan) 3. mec dam(bir kimsenin adını kötüye çıkaran yüz kızartıcı durum) * heta ku ew demxe lê be, nikane bi vir de bê bu damgayı taşıdığı müddetçe, buraya gelemez |
| demxe kirin | l/gh damgalamak |
| demxe lê dan | (an jî xistin)1) damga vurmak (damgalamak) 2) damga vurmak (iz bırakmak) * demxeya ku Rojen Barnas li helbesta Kurdî daye Rojen Barnas’ın Kürt şiirine vurduğu damga 3) mec damgalamak (yapmadığı bir işi birine yüklemek) |
| demxe lê ket | (bir kimse) damga yemek |
| demxe xwar | (bir kimse) damga yemek |
| demxedar | rd damgalı |
| demxeker | nd/nt damgacı |
| demxekerî | m damgacılık |
| demxekirî | rd 1. damgalı 2. mec damgalı (kendisine yüz kızartıcı bir suç yüklenmiş olan) |
| demxekirin | m damgalama |
| demxenekirî | rd damgasız |
| demxeya (tiştekî) lê dan | (an jî xisti(birine) ... damgasını vurmak * demxeya dizektiyê jî li me xistin bize hırsızlık damgasını bile vurdular |
| demxweşî | m güzel anlar * demxweşiya jiyanê hayatın güzel anları |
| demzan | nd/nt süre bilimci, kronolojist |
| demzanî | m süredizin, kronoloji |
| demzaniyî | rd süre bilimsel, kronolojik |
| den | m renk, boya * te rîsê xwe den kiriye? iplerini boyadın mı? m küp, büyükçe küp |
| den dan | l/gh 1. renklemek, boyamak 2. renk vermek * kim den daye take renk vermiş 1) renlemek, boyamak 2) drenk vermek |
| dena | d bari, hiç değilse (veya olmazsa) |
| dena heşê pelaştin | bir çuval inciri berbat etmek |
| dena xwe tije kirin | küpünü doldurmak |
| dend | m karasabanın yatay gövdesi |
| dendan | m 1. renkleme, boyama 2. drenk verme |
| dendene | rd iri yarı, iri kıyım |
| dendenetî | m iri yarılık, iri kıyımlık |
| dendî | n parça, tane |
| dendik | m 1. çekirdek (etli meyvelerin içinde bir veya birden fazla bulunan, çoğu sert bir kabukla kaplı tohum) 2. çekirdek (yemek içih satılan kabuk çekirdeği) * dendikên kundiran kabak çekirdeği 3. tane (bazı bitkilerin tohumu) * dendikên hinarê nar tanesi 4. çiğit (pamuk çekirdeği) 5. biy çekird(bir hücrenin merkezini oluşturan cisimcik) 6. fiz çekirdek * dendika atomê atom çekirdeği 7. diş (sarımsak dilimi gibi dişe benzetilen şeyler için) * dendikek sîr bir diş sarımsak 8. diş, baş, parça * dendikek şekir bir baş şeker |
| dendik ji hev qetandin | tanelemek |
| dendik ketin (tiştekî) | çekirdeklenmek |
| dendika atomê | atom çekirdeği |
| dendika hinarê | nd deve dişi (iri taneli buğday) |
| dendika kulîlkê | nd bal özü |
| dendika niftikê | kibrit çöpü |
| dendikdar | rd çekirdekli |
| dendikek neavêtin | çift sürmemek, tohum ekmemek |
| dendikên cencerê | döğme makinasının kesme dişleri |
| dendikên dirnixê | tırmık dişleri |
| dendikên gulan | nd ay çekirdeği |
| dendikên mangêrê | tırmık dişleri |
| dendikfiroş | nd/nt çekirdekçi (satan kimse) |
| dendikfiroşî | m çekirdekçilik |
| dendikhûr | rd ufak çekirdekli * tiriyekî xweş û dendikhûr bû çekirdeği ufak güzel bir üzümdü |
| dendikî | fiz/rd çekirdeksel, nükleer |
| dendikik | rd birazcık |
| dendûreşk | bot/m 1. böğürtlen 2. böğürtlen (bu bitkinin yemişi) |
| dene | n küp, büyük küp |
| denê zik | nd/argo iri göbek |
| deng | ses, oy (deng dan=oy vermek) n 1. ses (kulağın duyabildiği titreşim) 2. ses (ciğerlerden gelen havanın yaptığı titreşim) 3. ses (güzel ve etkileyici ses) 4. mec ses (duygu ve düşünce) * em guh bidin dengê ciwanan gençliğin sesine kulak verelim 5. mec ses (herhangi bir davranış, tutum karşısında uyanan ruhî tepki) 6. mzk ses (aralarında uyum bulunan titreşimler) 7. ün, şan şöhret *deng dan ün almak (kazanmak, salmak veya yapmak) 8. haber n 1. oy, rey * di hilbijartinên dawî de ji sedî pazdeh deng stendiye son seçimlerde yüzde on beş oyalmış 2. oy (bu tercihi belirten, söz, yazı veya yazı) |
| deng (i) | m denge |
| deng (iii) | bnr ding |
| deng berdan | irticalen şarkı söylemek * dengbêj hat deng berda ozan gelip şarkı söyledi |
| deng bi (yekî) ve çûn | (biri) duyum almak, duymak |
| deng bi ser (yekî) xist | (birine) sesini duyurmak |
| deng bi xwe xistin | 1) sesini duyurmak 2) ün kazanmak |
| deng birîn | l/gh susmak (konuşmayı kesmek veya konuşmaktan kaçınmak) |
| deng birin xwe | 1) söz dinlemek (veya tutmak) 2) işitmek |
| deng çûn (yekî) | söz anlamak, anlayışlı olmak |
| deng dan | 1.ses vermek. 2.oy vermek. oy vermek, rey vermek 1) ses vermek 2) ün almak (kazanmak, salmak veya yapmak) |
| deng dan (i) | l/gh oylamak, oy vermek |
| deng dan (ii) | l/gh 1. ses çıkarmak 2. yankı uyandırmak, yankı yapmak (bir olgunun çevrede uyandırdığı duygu, düşünce, dedikodu gibi etki yapmak) 3. ötmek (üflemeli çalgılar için) * fîrfîrk deng nade düdük ötmüyor 4. ünü yayılmak, nam salmak, ün salmak 5. seslendirmek |
| deng dan vedan | (sese) yankılatmak |
| deng derxistin | (an jî dernexistin)1) ses çıkarmak (veya çıkarmamak) 2) ses vermek (veya vermemek) |
| deng ek jê derneketin | 1) ses seda çıkmamak (birinden) haber almamak, sesi soluğu çıkmamak, sesi etrafı doldurmak |
| deng ek lê kirin | yardım çağrısında bulunmak |
| deng giran çûn (yek) | (biri) ağır işitmek (veya duymak) |
| deng hatin dan | l/tb oylanmak |
| deng hilanîn | birinin söylediği şarkıya katılıp tekrarlamak |
| deng jê birandin | l/bw susturmak -i susturmak |
| deng jê çûn | sesini çıkarmak, tepkide bulunmak |
| deng jê derketin | sesini çıkarmak, karşılık vermek (karşı gelmek) |
| deng jê derneketin | ses çıkmamak |
| deng jê hat | (bir şeyden) ses gelmek (veya çıkmak) |
| deng jê hatin birîn | susturulmak |
| deng jê nehatin | --den ses çıkmamak |
| deng ji xwe dernexistin | suspus olmak |
| deng ji xwe neanîn | sesini çıkarmamak, suspus olmak |
| deng ketin | l/ngh kısılmak (ses için) |
| deng kirin | l/gh 1. konuşmak, sesini çıkarmak 2. seslenmek (cevap vermek, bir şey söylemek için sesini çıkarmak) * min gazî kir deng nekir çağırdım seslenmedi 3. göz yummamak, hoş görmemek (an jî nekirin)1) ses etmek (veya etmemek) 2) ses vermek (veya vermemek) |
| deng lê hild | (birini) paylamak |
| deng lê kir | (birine) seslenmek (birine) ses etmek |
| deng lê kirin | l/bw 1. seslenmek, çağırmak, çığırmak, ünlemek 2. seslenmek (sözü birine veya birilerine yöneltmek) 3. hitap etmek |
| deng nebirin xwe | hiç oralı olmamak |
| deng neçûn (yekî) | (biri) ağır işitmek (veya duymak) 2) mec anlayışsız olmak |
| deng nekirin | l/ngh 1. sesini kesmek 2. susmak * li cihê ku edalet dengê xwe nake neheqî dest pê dike adaletin sustuğu yerde haksızlık başlar 1) ses çıkarmamak (veya etmemek) 2) göz yummak (kusurlarını görmezlikten gelmek, hoş görmek) |
| deng pê ketin | l/bw 1. ses yapmak 2. yankı uyandırmak, yankı yapmak (bir olgunun çevrede uyandırdığı duygu, düşünce, dedikodu gibi etki yapmak) 3. adı duyulurolmak, ünlenmek nam salmak 4. adlanmak, adı çıkmak, adı kötüye çıkmak, kötü bir ün kazanmak, dile (veya dillere) düşmek 1) ünlenmek 2) dile (veya dillere) düşmek (hakında dedikodu yapılmak) |
| deng pê ve çûn | duyarolma(bir şeyleri duymak; olumsuz anlamda) |
| deng pê xistin | l/bw 1. nam salmasını sağlamak, ünlendirmek 2. yankı uyandırmak 3. (birini) karalamak |
| deng rikibandin hev | (başka bir çalgıya veya sese) sesle eşlik etmek |
| deng û beng | ses seda, ses soluk |
| deng û beng jê nehat | (birinden veya bir şeyden) ses seda çıkmamak |
| deng û benga (yekî) birîn | ses seda kesilmek (veya kalmamak) |
| deng û meng | ses soluk |
| deng vedan | akis, yankı, aksetmek. l/gh 1. yankılamak, yankılanmak, aksetmek, ötmek * qube deng vedide dide kube ötüyor 2. yankı uyandırmak, yankı yapmak (bir olgunun çevrede uyandırdığı duygu, düşünce, dedikodu gibi etki yapmak) 3. nam salmak, ünlenmek 4. çavlanmak 1) yankı yapmak 2) ün almak (kazanmak, salmak veya yapmak) |
| dengan | m yankı |
| dengandî | rd seslendirilmiş olan |
| dengandin | m seslendirmek l/gh seslendirmek |
| denganî | rz/m 1. ses bilgisi 2. rd fonetik, sesçil (sesleri bütün özellikleri, ayrıntılarıyla gösteren) |
| dengave | nd naşide |
| dengayî | bnr denganî |
| dengbej | şarkıcı. |
| dengbêj | nd/nt 1. ozan, halk ozanı, halk aşığı 2. ses sanatkârı |
| dengbêjî | m 1. ozanlık, aşıklık 2. ses sanatkârlık |
| dengbêjkî | h ozanvari |
| dengbela | rd sesi, ünün yayılmış olan, ünlü |
| dengbilind | rd tok ve yüksek sesli |
| dengbir | susturucu. rd (r kalın okunur) 1. susturucu * bersîva dengbir susturucu cevap 2. susturucu, egzoz 3. susturucu (silâhlarda) |
| dengbirîn | m susma (konuşmayı kesme veya konuşmaktan kaçınma) |
| dengda | m korna, klâkson |
| dengdan | m oylama, oy verme |
| dengdan (ii) | m 1. ses çıkarma 2. yankı, yankı uyandırma, yankı yapma (bir olgunun çevrede uyandırdığı duygu, düşünce, dedikodu gibi etki akis) 3. ötme (üflemeli çalgılar için) 4. ünü yayılma, nam salma, ün salma |
| dengdana bi îşaretan | işarî oy |
| dengdana ewlekî | nd güven oylaması |
| dengdana gelî | nd halk oylaması, plebisit |
| dengdana nependî | (an jî nepenî) gizli oy |
| dengdana pêewlebûnê | nd güven oylaması |
| dengdana pêewlehiyê | (an jî pêbaweriyê) güven oylaması |
| dengdanî | m oylama, oy verme |
| dengdanîya gel | halk oylaması, referandum |
| dengdar | rd 1. sesli 2.rz sessiz, ünsüz, konsonant ünsüzü |
| dengdara arikî | (an jî esmandevî)rz damak ünsüzü |
| dengdara difinî | rz geniz ünsüzü |
| dengdara diran-esmandevî | rz diş damak ünsüzü |
| dengdara diran-lêvî | rz diş dudak ünsüzü |
| dengdara diranî | rz diş ünsüzü |
| dengdara dirêj | rz uzun ünlü |
| dengdara fîzek | rz sızıcı ünsüz, patlayıcı ünsüz |
| dengdara hişk | rz sert ünsüz |
| dengdara kurt | rz kısa ünlü |
| dengdara lêvî | rz dudak ünsüzü |
| dengdara nerm | rz yumuşak ünsüz |
| dengdara paş-esmandevî | rz art avurt ünsüzü |
| dengdara pêş -esmandevî | rz ön damak ünsüzü |
| dengdara pêş gepê | rz ön avurt ünsüzü |
| dengdara pidî-esmandevî | rz diş eti damak ünsüzürz diş eti ünsüzü |
| dengdara pidî-lêvî | rz diş eti dudak ünsüzü |
| dengdara pidiyî | rz diş eti ünsüzü |
| dengdara qirikî | rz geniz ünsüzü, gırtlak ünsüzü |
| dengdayî (i) | rd oy kullanmış olan |
| dengdayî (ii) | rd 1. yankılanmış 2. ün salmış, nam salmış olan |
| dengdayîn | m oylayış, oy veriş |
| dengdayîn (ii) | m 1. ses çıkarma 2. yankı uyandırma, yankı yapma (bir olgunun çevrede uyandırdığı duygu, düşünce, dedikodu gibi etki yapma) 3. ötüş, ötme (üflemeli çalgılar için) 4. ünü yayılma, nam salış 5. seslendirme |
| dengdayîna ewlekî | güven oyu |
| dengdayîna gelî | halk oylaması, referandum |
| dengdêr | sesli, ünlü. rz/m sesli, ünlü, vokal, ağız ünlüsü |
| dengder | nd/nt seçmen |
| dengdêr (ii) | bnr dengder |
| dengdêra difinî | rz geniz ünlüsü |
| dengdêra dirêj | rz uzun ünlü |
| dengdêra fireh | rz geniş ünlü |
| dengdêra gilover | rz yuvarlak ünlü |
| dengdêra hişk | rz sert ünlü |
| dengdêra kurt | rz kısa ünlü |
| dengdêra nerm | rz yumuşak ünlü |
| dengdêra qirikî | rz geniz ünlüsü |
| dengdêra stûr | rz kalın ünlü |
| dengdêra teng | rz dar ünlü |
| dengdêra zirav | ince ünlü |
| dengderî | m seçmenlik |
| denge | m denge |
| dengê (...) ku mirov ji guhan dikir | kulakları sağır edercesine |
| dengê (kesî) neçûn (kesî) | birbirini dinlemez olmak |
| dengê (wî) bi guhê (yekî din) ve hatin | haberini almak (olumsuz olarak) |
| dengê (yekî û …) hatin | 1) tartışmak 2) kapışmak, kavga etmek, kavgaya tutuşmak (bi) |
| dengê (yekî) birin xwe | söz dinlemek |
| dengê (yekî) cihek hilanîn | sesi ayuka çıkmak |
| dengê (yekî) dan birandin | susturmak * mirovekî zana bû, dengê tevan da birandin bilgili adamdı hepsini susturdu |
| dengê (yekî) ketin s | esi kısılmak |
| dengê (yekî) kirin | 1) birini) duymak * dengê wî kir sesini duymak (birini) dinlemek |
| dengê (yekî) nekir | (birinin) sesini işitmemek |
| dengê (yekî) winda kirin | boğmak (silik bir duruma getirmek) * bi hemû hêza xwe lê dixebitî ku dengê min winda bike var gücüyle sesimi boğmaya çalışıyordu |
| dengê bilind | yüksek ses |
| dengê bişewat | yanık ses |
| dengê borîk | çok kaba ses |
| dengê dawî | rz son ses |
| dengê defê ji dûr ve xweş e | davulun sesi uzaktan hoş gelir |
| dengê dewixî | boğuk ses |
| dengê diranî | rz dişsel ses |
| dengê dureng | çift tonlu ses |
| dengê ewlekî | nd güven oyu |
| dengê ewlekî dan | güven oyu vermek |
| dengê ewlekî stendin | güven oyu almak |
| dengê hindrû gazî kirin | sesi ayuka çıkmak |
| dengê ir | kalın ses |
| dengê irê stûr | sıtma görmemiş (ses) |
| dengê kelijandinê | rz kaynaştırma sesi |
| dengê mêrkanî | tok ve yiğitçe bir sesle |
| dengê navîn | rz/nd iç ses |
| dengê nerm | 1) yumuşak ses 2) alçak ses |
| dengê nizm | alçak ses |
| dengê pêewletiyê | nd güven oyu |
| dengê pêwendiyê | rz kaynaştırma sesi |
| dengê qedîfe | kadife gibi ses |
| dengê radyofonîk | nd radyofonik ses |
| dengê sefirî | hışıltılı ses |
| dengê serî | kafa sesi |
| dengê sing | mzk göğüs sesi |
| dengê stûr | mzk kalın ses |
| dengê tûj | keskin ses |
| dengê wîlwîlok | çok tiz ve keskin ses |
| dengê xîzxîzok | çatlak ses |
| dengê xwe avêtin | oyunu kullanmak |
| dengê xwe bi ser xelkê xistin | el alem duyarolmak, rezil olmak |
| dengê xwe bilind kirin | sesini yükseltmek |
| dengê xwe birîn | 1) susmak (konuşmayı kesmek veya konuşmaktan kaçınmak) * jinik vê carê bi temamî dengê xwe dibire kadın bu defa büsbütün susuyor 2) sesini kesmek |
| dengê xwe dernexistin | 1) sesini çıkarmamak, konuşmamak 2) hiç ses çıkarmadan, kuzu kuzu 3) kendini sesizliğe vermek |
| dengê xwe jê re derxist | (birine) çıkışmak, paylamak, üstüne gitmek |
| dengê xwe jê re kirin | karışmak, üstüne gitmek |
| dengê xwe kêm kirin | sesini kısmak |
| dengê xwe kirin | l/bw tınmak, ses çıkarmak |
| dengê xwe nekirin | 1) sesini çıkarmamak (veya etmemek), tınmamak 2) gözünü yummak (kusurlarını görmezlikten gelmek, hoş görmek) |
| dengê xwe nizm kirin | sesini kısmak |
| dengê xwe ragihandin | sesini duyurmak |
| dengê xweş | güzel ses |
| dengê zirav | mzk yüksek ses, ince ses |
| dengedeng | m ses seda |
| dengegaz | ketum. rd sessiz, suskun, ketum |
| dengegaz bûn | l/ngh susmak (konuşmayı kesmek veya konuşmaktan kaçınmak) |
| dengegazbûn | m susma (konuşmayı kesme veya konuşmaktan kaçınma) |
| dengegazî | m sessizlik, susku, suskunluk |
| dengegazîtî | m suskunluk |
| dengewaz | rd ağzı pek |
| dengewazî | m ağzı peklik |
| denggir | m ses kaydedici, ses alıcı, ses kayit cihazı |
| dengguhêz | m 1. ses aktarıcı 2. telefon |
| dengî (i) | mzk/m Botan bölgesine özgü olup iftihar, sevgi, aşk, övgü, yiğitlik gibi temalar işleyen şarkı türü |
| dengî (ii) | rd 1. sesli 2. şaşaa |
| dengî bûn | l/gh sızmak duyulurolmak (gizli tutulan haber, sır gibi şeyler duyulmak) |
| dengîbûn | m sızma, sızış (gizli tutulan haber, sır gibi şeyler duyulma) |
| dengik | zo/m kursak (kümes hayvanı için) |
| dengîn (i) | n değirmen taşı (çakmak taşı türünde sert bir taş) |
| dengîn (ii) | rd 1. sesli 2. rz sesli 3. namlı, ünlü * Meleyê Cizîrî bi nav û dengîn e Meleyê Cizîrî ünlüdür |
| dengînî | m seslilik |
| dengir | bnr denggir |
| dengiyan | rd 1. sesli 2. şaşaa |
| dengjê | m hancere, ses kirişleri (veya telleri) |
| dengjêbirandî | rd susturulmuş olan |
| dengjêbirandin | m susturma |
| dengketî | rd kısık, kısık sesli (sesi kısılmış olan) |
| dengketîbûn | m kısıklık |
| dengketin | m kısılma (ses için) |
| dengkî | rd/h seslice |
| dengkirin | m 1. konuşma, sesini çıkarma 2. seslenme, sesleniş (cevap verme, bir şey söylemek için sesini çıkarma) 3. göz yummama, hoş görmeme |
| dengkuj | rd/nd susturucu |
| denglêkirin | m 1. seslenme, sesleniş, çağırma, çığırma, ünleme 2. seslenme (sözü birine veya birilerine yöneltme) 3. hitap, hitap etme |
| dengnas | nd/nt ses bilimci, fonolog |
| dengnasî | rz/m ses bilimi, fonoloji |
| dengnasiyî | rd ses bilimsel, fonolojik |
| dengnekir | rd 1. sessiz, suskun, ağızsız, susan 2. sakin, sessiz (kimseyi rahatsız etmeyen, kızgınlık göstermeyen) * mirovekî dengnekir e sakin bir adam 3. uysal, uslu, iyi huylu, mülâyim, tınmaz melâike |
| dengnekirî | m 1. sessizlik, suskunluk, ağızsızlık 2. sakinlik, sessizlik (kimseyi rahatsız etmeme, kızgınlık göstermeme durumu) 3. uysallık, usluluk, iyi huyluluk, mülâyimlik |
| dengnekirî bûn | l/ngh kuzulaşmak (kuzu gibi uysallaşma, sessiz duruma gelmek) |
| dengnekirîbûn | m kuzulaşma (kuzu gibi uysallaşma, sessiz duruma gelme) |
| dengnekirin | m 1. sesini kesme, sessizlik 2. susma, susuş |
| dengneman | m ses yitimi |
| dengnerm | rd 1. yumuşak sesli 2. pes sesli |
| dengnermî | m 1. yumuşak seslilik 2. pes seslilik |
| dengnivîs | m sesyazar, fonograf |
| dengnixêm | rd 1. susturucu 2. susturucu (silâhlarda) |
| dengnuma | m ses göstergesi |
| dengpêketî | rd 1. yankı uyandırmış, yankı yapmış olan 2. ünlenmiş, nam salmış olan 3. adlanmış, adı çıkmış, kötü ün kazanmış, dile (veya dillere) düşmüş olan |
| dengpêketin | m 1. ses yapma 2. yankı uyandırma, yankı yapma (bir olgunun çevrede uyandırdığı duygu, düşünce, dedikodu gibi etki yapma) 3. adı duyulurolma, ünlenme, nam salma 4. adlanma, adı çıkma, adı kötüye çıkma, kötü bir ün kazanma, dile (veya dillere) düşme |
| dengpêxistî | rd 1. nam salmasını sağlanmış, ünlendirilmiş olan 2. yankı uyandırılmış 3. (biri) karalanmış |
| dengpêxistin | m 1. nam salmasını sağlama, ünlendirme 2. yankı uyandırma 3. (birini) karalamak |
| dengpîv | m ses ölçen |
| dengqalind | rd kalın sesli |
| dengşalûr | rd güzel sesli (ötücü kuşlar gibi şakıyan güzel sesli kimse) |
| dengsaz | nd/nt sesçi |
| dengsazî | m fonetik |
| dengşîrîn | rd hoş sesli, güzel sesli |
| dengstûr | rd kalın sesli |
| dengtûj | rd keskin sesli |
| dengtûjî | m keskin seslilik |
| dengûbehs | m haber, havadis (iletişim veya yayın organlarıyla verilen bilgi) * ji televizyonê guhdarî li dengûbehsên cîhanê kirin televizyondan dünya haberlerini izledi |
| dengvedan | m 1. yankı 2. yankılama, yankılanma, aksetme, ötme 3. yankı, yankı uyandırma, yankı yapma (bir olgunun çevrede uyandırdığı duygu, düşünce, dedikodu gibi etki, akis) 4. nam salma, ünlenme 5. çavlanma |
| dengvedanî | rd akustik, yankısal |
| dengvedayî | rd 1. yankılanmış olan 2. nam salmış, ün kazanmış olan |
| dengvedayîn | m 1. yankılayış, yankılanış, aksediş 3. yankı uyandırış (bir olgunun çevrede uyandırdığı duygu, düşünce, dedikodu gibi etki yapma) 4. nam salış, ünleniş 5. çavlanış |
| dengveder | rd 1. yankılayıcı 2. ses getirici * çalakiyeke dengvedêr |
| dengvegêrk | m höperlör |
| dengweş | mikrofon, ahize. m oparlör, hoperlör |
| dengweşdar | rd hoperlörlü |
| dengxane | m ses arşivi |
| dengxwên | m ses okuyucu, fonograf |
| dengxweş | rd güzel sesli |
| dengzan | nd/nt ses bilimci, fonolog |
| dengzanî | m 1. fonoloji 2. fonetik (ses bilgisi) |
| dengzaniyî | rd ses bilimsel, fonolojik |
| dengzêrîn | rd altın sesli, güzel sesli |
| dengzirav | rd ince sesli |
| denî | rd pis |
| denik | bnr dendik |
| denîk | m ağzı kapalı sepet |
| denîmarkî | Danimarkalı. |
| denkandin | m lekeleme l/gh lekelemek |
| denke | m 1. den(bir nesnenin veya insanın devrilmeden durma hali) 2. denk (yük hayvanların sağ ve soluna konulan iki yük parçasından her biri) * denkeyeke bar fasûlye û yek jî nok e yükün bir dengi fasulye, bir dengi nohut 3. denge (siyasî güçlerin, yetkilerini birbirini sınırlayacak şekilde dağıtmaları) |
| denkêş | m mikrofon |
| denkeya civakî | sos toplumsal (veya sosyal) denge |
| denkîn | m lekelenme l/ngh lekelenmek |
| deodorant | m deodoran |
| deontolojî | m deontoloji, ödev bilgisi |
| dep | tahta, kereste. m 1. tahta 2. tahta (tahtadan oluşmuş yüzey) 3.rd tahta (tahtadan yapılmış) |
| dep (i) | m evlek (tarlanın tohum ekmek için saban iziyle bölünen bölümlerinden her biri) |
| dep kirin | l/gh evleklemek |
| depa sing | ant/m can tahtası, iman tahtası ant 1) göğüs kemiği, köğüs tahtası 2) bağır |
| depa singê (yekî) vekirî ye | göğüs bağır açık |
| depar | m depar, çıkış |
| depik (i) | m tahta, tahtacık m evlek, maşala |
| depîn | ahşap, doğrama. rd tahta, ahşap (tahtadan yapılmış) |
| depînî | rd tahtadan, ahşaptan |
| depkirin | m evlekleme |
| deplasman | sp/m deplasman |
| depo | m 1. depo (korunmak, saklanmak veya gerektiğinde kullanmak üzere bir şeyin konulduğu yer) 2. de(bir malın toptan satıldığı ve çokça bulunduğu yer) 3.lşk depo (ordu mallarının saklandığı, bakımlarının yapıldığı yer) |
| depo (i) | m teneke |
| depo kirin | l/gh depolamak depo etmek |
| depokirî | rd depolanmış |
| depokirin | m depolama |
| depovan | nd/nt depocu |
| depovanî | m depoculuk |
| depozît | m depozit, depozito |
| deprasyon | psî/m depresyon, çöküntü |
| depreş | n kara tahta |
| depur | nd yünü veya kılı kötü olan mal davar |
| deq | n 1. kaflik (misket vb. oyunlarında) 2. değme, seçkin * deqê mêran yiğitlerin en değmesi m 1. benek, nokta 2. ben 3. puan kumaşlardaki benek, nokta) 4. akıtma, isale 5. alaca (meyvelere daha çok üzüme düşen ben) 6. ben (en çok üzümde görülen olgunlaşma belirtisi) 7.bj kabarcık 8. ast gözenek (güneş yüzeyinde görülen küçük, yuvarlak kara lekelerden her biri) 9. mec damga |
| deq (ii) | m dövme (vücut derisi üzerine iğne, gibi sivri bir araçla çizilerek yapılan çıkmaz yazı veya şekil) * deqa li lêva wê dudağındaki dövme |
| deq (iv) | m 1. madde (yasa, sözleşme, antlaşma gibi metinlerde, her biri başlı başına bir yargı getirenve çoğu kez rakamla belirtilen bölüm) 2. metin, tekst |
| deq (v) | n kozalak (meşe veya pelit kozalağı) |
| deq dan | l/gh aşılamak |
| deq ên li rûyê rojê | güneş lekeleri |
| deq ên zer avêtin (…) | ala sulu olmak (kavunlar için) |
| deq kirin | l/gh dövme yapmak |
| deq lê ketin | l/bw beneklenmek |
| deq û deq | bizzat |
| deqandî (i) | rd dövmeli |
| deqandî (ii) | rd aşılı (bitki) |
| deqandin (i) | m dövme (vücut derisi üzerine iğne, gibi sivri bir araçla çizilerek yapılan çıkmaz yazı veya şekil) 2. yumurtayı dişlerine vurarak deneme l/gh 1. dövme yapmak 2. yumurtayı dişlerine vurarak denemek * hêka hev û din deqandin birbirini bilmek, tanımak |
| deqandin (ii) | m aşılama l/gh aşılamak (bitki aşılamak) |
| deqaq | ütü. m ütü |
| deqdan | m aşılama (bitki aşılama) |
| deqdar | rd 1. benekli, puanlı 2. ast gözenekli |
| deqdayî | rd aşılı (bitki) |
| deqdayîn | m aşılayış (bitki aşılama) |
| deqdeq | m benek |
| deqdeqî | rd 1. abraş (alaca benekli) * hespê deqdeqkî abraş at 2. abraş (bitki yapraklarında klorofil azlığından dolayı açık renkte lekeleri olan) 3. benekli, beneklice 4. kabarcıklı 5. püskürme (sık ve tek tek benek durumunda) 6. paralı, puanlı * qumaşê deqdeqî paralı kumaş * cilê deqdeqî puanlı elbise |
| deqdeqî bûn | l/ngh 1. alacalanmak 2. beneklenmek |
| deqdeqî kirin | l/gh alacalamak |
| deqdeqîbûn | m 1. alacalanma 2. beneklenme |
| deqdeqîkirin | m alacalama |
| deqdeqkî | rd 1. abraş, abraşça, alaca benekli 2. abraş (bitki yapraklarında) 3. puanlı, noktalı * qumaşê deqdeqkî noktalı kumaş |
| deqdeqok | m 1. benek 2. puan, nokta 3. ben (en çok üzümde görülen olgunlaşma belirtisi) 4. çil (tüyünde küçük benekler bulunan hayvan) |
| deqdeqokî | rd 1. abraş, abraşça (alaca benekli) 2. abraş (bitki yapraklarında klorofil azlığından dolayı açık renkte lekeleri olan) 3. benekli, beneklice 4. puanlı, puanlıca, noktalı * cilê deqdeqokî puanlı elbise 5. çilli (çilli hayvan) 6. kumlu (çok ufak ve sık benekli kumaş) |
| deqdeqokî bûn | l/ngh beneklenmek |
| deqdeqokîbûn | m beneklenme |
| deqdeqonk | m benek |
| deqdeqonkî | rd benekli, beneklice |
| deqe | m 1. dakika (bir saatlik zamanın altmışta biri) 2. mat dakika (bir derecenin altmışta biri) 3. dakika (an, zaman) * ji niha û pê de ez dê her deqe li we bigerim bundan sonra sizi her dakika arayacağım |
| deqê xwe li deqê (yekî) xist | (biriyle) aşık atmak, meydan okumak |
| deqedeq | 1. başa baş * her du pêlewan deqedeq derketin iki güreşçi başa baş güreştiler 2. burun buruna 3. karşı karşıya, göğüs göğüse |
| deqedeq di hev de derketin | 1) burun buruna gelmek 2) karşı karşıya gelm(birden karşılaşmak) |
| deqedeq hatin | başa baş gelmek |
| deqel | m sert toprak |
| deqelûz | m 1. atlama, sıçrama 2. takla, taklak |
| deqerû | rd açık sözlü, açık fikirli, dobra, tok sözlü, kör kadı (doğru bildiğini herkesin yüzüne söyleyen), sözünü budaktan esirgemeyen |
| deqerûtî | m açık sözlülük, açık fikirlik, dobralık, tok sözlülük |
| deqezer | m alaca (meyvelere düşen ben) |
| deqezer avêtin (...) | alaca düşmek * deqezer avêtiye qeysiyan kaysıya alaca düşmüş |
| deqezerik | m alaca (meyvelere düşen ben) |
| deqezerik avêtin (..) | ala sulu olmak (kavun için) |
| deqîqe | m 1. dakika (bir saatlik zamanın altmışta biri) 2. mat dakika (bir derecenin altmışta biri) 3. dakika (an, zaman) * ji niha û pê de ez dê her deqîkeqe li we bigerim bundan sonra sizi her dakika arayacağım |
| deqker | nd/nt dövmeci (vücuda dövme yapan) |
| deqkerî | m dövmecilik |
| deqkî | rd metince |
| deqkirin | m dövme yapma |
| deqlêketin | m beneklenme |
| deqlok | m sepicilikte kullanılan bir meşe ürünü |
| deqlûk | m mazı |
| deqlûs | bnr deqelûz |
| deqnivîs | nd/nt metin yazarı |
| deqnivîsî | m metin yazarlığı |
| deqnûs | m imza |
| deqsor | zo/m ala balık |
| der | nd1. dış, dışarı (iç karşıtı) * ji der deng tên dışarıdan sesler geliyor 2. dı(bir konunun kapsamına girmeyen şey) 3. dış (görülen, içte bulunmayan yüzey) 4.rd dış (somut kavramlarda; iki veya ikiden çok şeyden merkeze daha uzak olan) * deriyê der dış kapı 5. dış (yabancı ülkelerle ilgili) * dinyaya der dış dünya 6. açık hava (yapı dışı olan yer) 7. sn dış (açık havada geçen sahneleri içine alan çekim) 8. dış, dışında, -e yakın * şerê der biharê bahara yakın savaş 9. dış, hariç n kapı m etek (giysinin belden aşağı kalan bölümü) * ba lê xist der û dawa wê rakir rüzgâr savurdu eteklerini kaldırdı m 1. yer (bulunulan, yaşanılan, oturulan şehir, kasaba, mahalle) 2. y(bir olayın geçtiği veya geçeceği bölüm, alan) * dera ku civîn lê çêbe ev e toplantın yapılacağı yer bura 3. yer * derekî wî şikestiye bir yeri kırılmış 4. yer, mahal, mevki (bazı ulaşım araçlarında yolculara veya sinama, tiyatro gibi yerlerde seyircilere sağlanan konfora ve bilet ücretlerine göre düzenlenmiş yer) 5. yöre |
| der û malê hev | birbiriyle hısım akraba |
| der û malê hev bûn | birbiriyle hısım akraba olmak |
| der (iv) | nd sıkıntı, acizlik, rahatsızlık * ez jî wî pir der im ondan çok rahatsızım |
| der (v) | rz kelimenin başına gelerek ’da’ anlamını verir * der bihar baharda |
| der bar | d/h 1. hakkında 2. ilişkin, ilişik, ilgili, üstüne, üzerine, değin * der barê evîn û zewacê de peyivîn aşk ve evlilik üstüne konuştular 3. dair, konusunda, üzerinde, ile ilgili * axaftinek der barê hunerê de kir sanata dair bir konuşma yaptı |
| der barê | rd ilişkin, ilişikli |
| der barê (...) de axiftin (peyîvîn an jî xeber dan) | 1) hakkında konuşmak 2) -e söz konusu etmek |
| der barê (tiştekî) de bûn | bahsetmek, değinmek * nivîsarek e ku der barê mijara hêvotinê de bû eğitim konusuna değinen bir yazı |
| der barê (…) de | (bir kimsenin veya şey) hakkında * hez dike der barê vê ferhengê de bipeyîve bu sözlük hakkında konuşmak istiyor 2) (herhangi bir) zeminde, hakkında * der bare vê yekê de axaftinek pêk aniye bu zeminde bir konuşma yapmış |
| der cîran | n konu komşu |
| der ek bûn rêçika (yek) | (bir yer birinin) uğrağı yeri olmak |
| der ek kirin rêçika (yek) | (bir yeri birinin) uğrak yeri haline getirmek |
| der ek kirin rêçika x | (bir yeri) kendi uğrak yeri haline getirmek |
| der ekî te pê neêşe | afiyet olsun (yemek yemiş misafirine veya herhangi birine söylenir) |
| der hal | h 1. derhal, hemen, hemencecik, çabucak, şipşak 2. bu günden tezi yok, vakit kaybetmeden |
| der heq | d/h 1. hakkında 2. rd ilişkin, ilişik * qanûnê der barê bikarhênana navgînên ragihanê de kitle iletişim araçlarını kulanımına ilişkin kanun |
| der heqê (...) de | (bir kimsenin veya şey) hakkında * hez dike der heqê vê ferhengê de bipeyîve bu sözlük hakkında konuşmak istiyor 2) (herhangi bir) zeminde, hakkında * der heqê vê yekê de axaftinek pêk aniye bu zeminde bir konuşma yapmış 3) dair, üzerinde, ile ilgili 4) konusunda, üstüne, üzerine, ilgili, ilişkin * der heqê evîn û zewacê de peyivîn aşk ve evlilik üstüne konuştular |
| der kirin | çıkartmak, kovmak. l/gh 1. çıkarmak (birinin veya bir şeyin çıkmasını sağlamak, çıkmasına sebep olmak) 2. çıkarmak (sindirim yolundan dışarı atmak) 3. boşaltmak 4. deşmek, açmak, patlatmak (içini açmak, yara açmak, yarayı, çıbanı vb. içindeki iltıhabı dışarı çıkarmak) * kînor derkirin çıbanı açtılar * birîn derkir yarayı patlatmak 5. dışa vurmak 6. çıkarmak, çıkartmak 7. dışarı atmak, çıkarmak, kovmak, sürmek 8. sürmek, sürgün etmek 9. dışlaştırmak |
| der maf | d/h hakkında |
| der mafê (tiştekî) | (bir şey) hakkında * hez dike der mafê vê ferhengê de bipeyîve bu sözlük hakkında konuşmak istiyor |
| der û ber | n çevre, etraf * ez li der û berê xanî geriyam evin çevresini dolaştım |
| der û cîran | nd konu komşu |
| der û daw | etek |
| der û daw lê qetandin | 1) el etek öpmek (bir işi yaptırmak için çok yalvarmak) 2) eline eteğine sarılmak |
| der û daw li navê pêçayî | eteği belinde |
| der û dawa wê di nav dest û piyên wê de | ne eteği düşük (pasaklı kadın) |
| der û dertûl | nd sokaklar, ortalık yerler sokaklar, el kapısı (bi) |
| der û dertûlan xistin | sokakğa atmak (kovmak) |
| der û dor | m 1. çevre, etraf, dolay 2. çevre (eş dost) 3. ortalık, ortam * li der û dorê kes nîn bûn ortalıkta kimseler yoktu |
| der û dor dan hev | (ortalığa) çeki düzen vermek |
| der û dor hêşîn bûn | ortalık yeşermek |
| der û dor tev | yedi mahalle |
| der û poxan | nd sığınılacak, barınacak yer * em çima man bêder û poxan? niye biz sığınılacak, barınacak yersiz kaldık? |
| dera han | parça * ew şivanekî dera hanê ye o bir çoban parçasıdır |
| dera xwe hildan | paçalarını sıvamak |
| dera xwe li nava xwe hildan | işe koyulmak |
| derab | m ilinti, teyel |
| derab (i) | n hat (vücut biçimi) * derbên wê li hev in hatları düzgün |
| derab dan | l/gh ilgilemek, ilintilemek, teyellemek teyel yapmak (veya atmak) |
| derabdan | m ilgileme, teyelleme |
| derabdayî | rd teyelli, teyellenmiş, ilgilenmiş |
| derabdayîn | m ilgileyiş, teyelleyiş |
| derabe | m 1. kepenk (dükkan kepengi) 2. evleri ayırmak için kullanılan tahta perde |
| derabên xwarik | nd kaz ayağ (dikiş türü) |
| derabzûn | m eşik (kapı eşiği) |
| deraçe | m taraça |
| derak | m belâ |
| deramet | yeşillik, sebze. m 1. gelir (bir kimseye veya topluluga belli zamanlarda, belli yerlerden gelen para, varidat) 2. gelir (bir ekonomik birimin belli bir süre içinde kazandığı para vb., varidat, irat) 3. verim, bereket |
| derametdar | rd 1. gelirli 2. verimli, bereketli |
| derametdarî | m verimlilik, bereketlilik |
| deran | m 1. çıkarma 2. çıkış 3. çıkarım 4. mat çıkarma * ez ji kirariyên hesêb pirtir ji deranê hez dikim bu dört işlemden çıkarmayı seviyorum 5. man çıkarım, istidlal |
| derande | rd maksut, istenen, niyet edilen, maksat edinilen |
| derander | nd/nt kaşif |
| deranderî | m keşif |
| derandî (i) | rd çıkarılmış olan |
| derandî (ii) | rd keşfedilmiş olan |
| derandin (i) | m çıkarma l/gh çıkarmak |
| derandin (ii) | m keşfetme l/gh keşfetmek |
| derane | m 1. çıkarma 2. mat çıkarma |
| deranî (i) | m deyim, idyom |
| deranî (ii) | rd 1. dışlaştırılmış 2. mec zavallı |
| deranîn | m 1. çıkarma, çıkarış (birinin veya bir şeyin çıkmasını sağlama, çıkmasına sebep olma) 2. çıkarma (bulma, ortaya koyma) 3. mec çıkarma (söyleme) 4. çıkarma (döküntülü hastalığa tutulma) 5. çıkarma (sağlama, elde etme) 6. çıkarma, ıtrah etme (sindirim yolundan dışarı atma) 7. çıkarma (giysi, ayakkabı gibi şeyleri vücuttan ayırma, soyma) 8. çıkarma (yayımlama) 9. mat çıkarma * ez ji kirariyên hesêb pirtir ji deranînê hez dikim bu dört işlemden çıkarmayı seviyorum 10. çıkarsama, çıkarma 11. dışarı çıkarma, itiraf etme 12. dışlaştırma l/gh 1. çıkarmak (birinin veya bir şeyin çıkmasını sağlamak, çıkmasına sebep olmak) * min hesp ji axurê deranî atı ahırdan çıkardım 2. çıkarmak (bulmak, ortaya koymak) * ez dê vira wî derînim yalanını çıkaracağım 3. mec çıkarmak (söylemek) * tu çi di hizirî, derîne ku tu rihet bibî! ne düşünüyorsun, çıkar da rahatla! 4. çıkarmak (döküntülü hastalığa tutulmak) * zarok sorik deranîne çocuk kızamık çıkarmış 5. çıkarmak (sağlamak, elde etmek) * nanê xwe ji kevir dertîne ekmeğini taştan çıkarıyor 6. çıkarmak, ıtrah etmek (sindirim yolundan dışarı atmak) 7. çıkarmak (giysi, ayakkabı gibi şeyleri vücuttan ayırmak, soymak) * sola xwe derîne ayakkabısını çıkar 8. çıkarmak (yayımlamak) * dê kovareke nû derînin yeni bir dergi çıkaracaklar 9. mat çıkarmak * pêncan ji dehan derîne beşi ondan çıkar 10. çıkarsamak, çıkarmak 11. dışarı çıkarmak, itiraf etmek 12. dışlaştırmak |
| deraqil | rd akıl dışı, irrasyonel |
| deraqilî | rd akıl dışı, gayri aklî, irrasyonel |
| deraqilîtî | m irrasyonalizm |
| derasa | rd 1. olağan dışı, olağanüstü 2. m tansık, mucize |
| derasayî | rd 1. olağanüstü (benzerlerinden farklı olan) 2. olağanüstü (beklenmedik bir zamanda yapılan, fevkalâde) * civîna derasayî olağanüstü toplantı 3. olağanüstü ile ilgili |
| derasayîtî | m 1. olağanüstülük 2. fevkalâdelik, olağanüstülük |
| derav | su tevzi yeri. m ilinti, teyel |
| derav (i) | m 1. akak, yatak, mecra 2. su tevzi kanalı 3. erd boğaz, suyun inceldiği yer |
| derav (ii) | m çamaşır yıkama |
| derav (iv) | m 1. bakım, taraf (görüş açısı, değerlendirme, -e göre) * di her kar û deravî de her bakımda 2. durum * di her derava teng de her durumda |
| derav (v) | m duvarlarda meydana gelen çatlak |
| derav (vi) | bnr delav (I) |
| derav kirin | teyellemek |
| deravî | m tüm arazinin enlenmesine birden sulanması, gelişigüzel sulama |
| deravkî | rd tüm arazinin enlenmesine birden sulanma şekli |
| derawa | m 1. konum, durum 2. erd konum 3. koşul |
| derax (i) | m 1. süreç 2. zaman, vakit |
| derax (ii) | m seviye |
| deraxe | m 1. üstüste istif edilmiş biçili tahıl demetleri 2. yaz işinin bitirilişi, yazın yapılacak işleri bitirme |
| deraxî | rd süreçsel |
| derazîng | m eşik (kapı eşiği) * li ser derazînga derî rûniştibû rêpana rê dikir kapının eşiğine oturmuş yolu gözlüyordu |
| derazînk | bnr derazîng |
| derazû | bnr derazûnk |
| derazûnk | m eşik (kapı eşiği) |
| derb | m 1. darp, darbe (vurma, vuruş, çarpış) * derbek li serê wê da başına bir darbe vurdu 2. mec dar(birini kötü duruma düşüren, sarsan olay) * vê derbê bi tevayî ew ji jiyanê sar kir bu son darbe onu büsbütün hayattan soğuttu 3. bere, ezik (herhangi bir şeyde görülen çizik) |
| derb (i) | n defa, kez, kere |
| derb (ii) | m fişek, kurşun |
| derb (iii) | m tek ellen uzağa atılabilen taş |
| derb dan | l/gh vurgu yapmak |
| derb daweşandin (yekî) | darbe vurmak (veya indirmek) |
| derb dîtin neşter daweşandin | nabze göre şerbet vermek |
| derb ekê li nal dixe yekê li bizmar | hem nalına hem mıhına (vurmak) |
| derb ji destê (yekî) çêbûn | elinden kaza çıkmak |
| derb lê dan | l/bw 1. darbelemek, darbe vurmak (veya indirmek) 2. rz vurgu yapmak, vurgulayış (an jî xistin) darbe vurmak (veya indirmek) |
| derb lê ketin | l/bw darbelenmek |
| derb lê xistin | l/bw darbelemek, darbe vurmak (veya indirmek) |
| derb lêdan | darbe vurmak. |
| derb taze kirin | darbesini tekrarlamak |
| derb û wesle rastî hev hatin | tesadüf etmek, tesadüf olmak |
| derb xwarin | l/gh darbelenmek, darbe yemek darbe yemek |
| derba bêkeys lê dan | (an jî xistin) fena yerine vurmak |
| derba bicih lê dan | (an jî xistin) fena yerine vurmak |
| derba golê | gollük, gollük durum |
| derba hêvişandî ne ya xwedî ye | (an jî barê xwediyan e) kavgada ilk önce davranmayan kaybeder, anlamında bir deyim |
| derba nişterê dibîne û çelp û diweşîne | kan alacak damarı bilmek |
| derba nişterê dîtin û çeq û lê xistin | bal alacak çiçeği bilmek (veya bulmak) (filan kes) |
| derba nişterê ye | arı bal alacak çiçeği bilir |
| derba xerab lê dan | (an jî xistin) fena yerine vurmak |
| derba xwe hilanîn | darbeyi kapmak |
| derba xwe lê danîn | fırsatını kollamak |
| derbajar | n taşra, varoş |
| derbar | hakkında. |
| derbas | m geçme, geçiş |
| derbas aliyê | (an jî hêla) rastê yê rê bûn sağa geçmek, sağlamak |
| derbas bûn | l/ngh 1. geçmek *çend kes bi lez û bez di ber derî re derbas bûn kapının önünden birkaç kişi aceleyle geçtiler 2. geçmek (bir yandan girip öte yandan çıkmak) 3. geçmek (yol olarak kullanmak) * di vir re derbas nebe burdan geçmek 4. geçmek (bir yeri açmak, öbür yana ulaşmak) 5. geçmek (zaman için; aşmak, geride bırakmak) * saet ji dehan derbas dibe saat onu geçiyor 6. geçmek (yürürlükte bulunmak, geçerli olmak) * ev pere êdî derbas nabe bu para artık geçmiyor 7. geçmek (okulda, sınavda başarı göstermek) * bi awayekî têr baş ji ezmûnê derbas bû sınavı iyi bir şekilde geçti 8. geçmek, sökmek * forsa te li vir derbas nabe forsun burda sökmez 9. sökmek (geçmek, etki yapmak) * hikmê te li vir derbas nabe hükmün burada sökmez 10. akmak, ilerlemek (zaman için; çabucak geçmek) * wext çawa derbas dibe zaman nasıl da akıyor 11. sürmek, devam etmek (zaman geçmek) * pir derbas nabe dê her tişt derkeve rastê çok sürmez her şey ortaya çıkar 12. çıkmak (ay, mevsim geçmek) * zivistan derbas bû kış çıktı 13. geçmek, yürümek * jiyan derbas bûye çûye hayat yürümüş gitmiş |
| derbas dibû | geçe (saat için) * gava ku saet ji heştan pênc derbas dibû, li wê derê bû saat sekizi beş geçe ordaydı |
| derbas kirin | l/gh 1. geçirmek (geçme işini yaptırmak, geçmesini sağlamak) * tu wê derbas bike ez tiştekî din ji te naxwazim onu geçir senden başka bir şey istemem 2. geçirmek (bir şeyi bir yandan öbür yana götürmek) 3. geçirmek (bir süre yaşamak, oturmak, kalmak) * tu şevê li der derbas bikî dê baş be geceyi dışarda geçirsen iyi olur eger 4. geçirmek (herhangi bir durumu yaşamış olmak) * rojên xweş derbas kirin iyi günler geçirmek * nexweşîn derbas kirin hastalık geçirmek 5. geçirmek, sürmek (herhangi bir durum içinde olmak) * di nava çar dîwaran de jiyana fermanberî derbas dikir dört duvar arasında memur hayatı sürüyordu 6. geçmek (yaşamak) * emrekî xweş derbas dike güzel bir yaşam geçiriyor 7. savmak, savuşturmak, atlatmak (sıkıcı bir durumu geçirmek) 8. geçinmek (anlaşmak, uzlaşmak) * jin û mêr xweş bi hev re derbas dikin karı koca iyi geçiniyorlar 9. geçinmek (zar zor hayatını idame etmek) |
| derbas mehaniyê | (an jî meaş) bûn maaşa geçmek |
| derbasang | m 1. geçiş (resimde iki ara rengi birbirine bağlayan ara ton) 2. mzk geçiş (bir parça süresince bir tondan başka bir tona atlama) |
| derbasbar | rd geçer, geçerli (geçerliği olan) |
| derbasbarî | m geçerlik, geçerlilik |
| derbasbûn | m 1. geçme, geçiş 2. geç(bir yandan girip öte yandan çıkma) 3. geçme (yol olarak kullanma) 4. geç(bir yeri açma, öbür yana ulaşma) 5. geçme (zaman için; aşma, geride bırakma) 6. geçme (yürürlükte bulunma, geçerli olma) 7. geçme (okulda, sınavda başarı gösterme) 8. geçme, sökme 9. sökme (geçme, etki yapma) 10. akma, ilerleme (zaman için; çabucak geçme) 11. sürme, devam etme (zaman geçme) 12. çıkma (ay, mevsim geçme) 13. geçme, yürüme |
| derbasbûna fermî | geçit töreni, resmi tören |
| derbasbûnî | m 1. geçiş, intikal * dewra derbasbûniyê geçiş dönemi 2. psî/m geçişim |
| derbasbûyî | rd 1. geçmiş (geçme işini yapmış olan) 2. geçmiş (zaman bakımında geride kalmış olan) * bûyerên derbasbûyî geçmiş olaylar |
| derbasbûyî be | geçmiş olsun |
| derbasbûyîn | m 1. geçiş 2. geçme, geçiş (bir yandan girip öte yandan çıkma) 3. geçiş, geçme (yol olarak kullanma) 4. geçiş (bir yeri açma, öbür yana ulaşma) 5. geçme (zaman için; aşma, geride bırakma) 6. geçme (yürürlükte bulunma, geçerli olma) 7. geçiş, geçme (okulda, sınavda başarı gösterme) 8. geçme, söküş 9. sökuş (geçme, etki yapma) 10. akış, akma, ilerleyiş (zaman için; çabucak geçme) 11. sürüş, devam etme (zaman geçme) 12. çıkma (ay, mevsim geçme) 13. geçme, yürüme |
| derbasdar | rd 1. geçerli 2. yürürlükte olan, mer’î |
| derbasdar bûn | l/ngh 1. geçerli olmak 2. yürürlükte olmak |
| derbasdarbûn | m 1. geçerli olma 2. yürürlükte olma |
| derbasdarî | m 1. geçerlilik 2. yürürlülük, mer’iye |
| derbase | m 1. geçiş, geçme 2. geçiş, intikal 3. giriş, methal, antre (bir yapıda girip geçilen yer) * derbaseya xanî gelek teng e evin girişi pek dar 4. geçiş (resimde iki ara rengi birbirine bağlayan ara ton) 5. mzk geçiş (bir parça süresince bir tondan başka bir tona atlama) |
| derbasgeh | m 1. geçit, geçiş yeri 2. geçek, güzergâh (çok geçilen yer) |
| derbasî | m 1. geçiş 2. geçim (anlaşma, uyuşma) * derbasiya ku me bi hev re kir, kes nake bizim birbirimizle yaptğımız geçimi kimse yapmaz 3.rz geçiş (ses organlarının bir durumdan başka bir duruma geçmesi) 4. rz/rd geçişli * lêkera derbasî geçişli fiil |
| derbasî (...) bûn | l/bw 1. (hastalık) geçmek, bulaşmak, sirayet etmek 2. geçmek (herhangi bir durum soya çekimi yoluyla birinde görünmek) * nexweşîna bavê wî derbasî wê jî bûye babasının hastalığı ona da geçmiş 3. geçmek (yerini bırakıp başka bir yer almak) * derbasî vê palkursiyê bibin şu koltuğa geçin 4. geçmek, intikal etmek * seltenat ji bavê derbasî kur dibe saltanat babadan oğula geçer |
| derbasî (...) kirin | 1) geçirm(bir şeyi bir yerden başka bir yere taşımak, nakletmek) * ez dixwazim eşyayê odeyê derbasî odeya din bikim odanın eşyalarını öbür odaya geçirmek istiyorum 2) geçirm(bir şeyi bir yandan öbür yana götürmek) * zarok derbasî wî aliyê rê kirin çocuğu yolun öbür yanına geçirdi 3) -e aktarma yapmak * ji butçeyê pere derbasî tehsîsata me kirin bütçeden ödeneğimize aktarma yaptılar 4) aktarm(bir yerden, bir kaptan başka bir kaba veya geçirmek) * me têkberên odeya rûniştinê derbasî odeya mêvanan kirin oturma odasının eşyalarını misafir odasına aktardık 5) almak (içeri götürmek) * em derbasî odeyeke mezin kirin bizi genişçe bir odaya aldılar 6) geçirmek, bulaştırmak (hastalık vb. şeyler için; kapmasını sağlamak) |
| derbasî (…) bûn | 1) -e geçmek 2) geçmek (herhangi bir durum soya çekimi yoluyla birinde görünmek) * nexweşîna bavê wî derbasî wê jî bûye babasının hastalığı ona da geçmiş 3. geçmek (yerini bırakıp başka bir yer almak) * derbasî vê palkursiyê bibin şu koltuğa geçin 4. geçmek, intikal etmek * seltenat ji bavê derbasî kur dibe saltanat babadan oğula geçer 5) bulaşmak, sirayet etmek (hastalık geçmek) 6) atlamak (sınıf okumadan geçmek) * ji poleya yekemîn derbasî ya duyemîn bû birinci sınıftan ikinci sınıfa atladı |
| derbasî aliyê din bûn | öbür tarafa geçmek |
| derbasî be | geçmiş olsun |
| derbasî dîrokê (mêjûyê an jî tarîxê) bûn | tarihe geçmek |
| derbasî hesab kirin | hesaba geçirmek |
| derbasî hev bûn | l/bw çitişmek (birbirine geçip pekişmek) |
| derbasî hev kirin | l/bw kilitlemek (karşılıklı çıkıntıları olan şeyleri birbirine geçirmek) |
| derbasî hundir kirin | 1) içeri almak 2) sokmak (yasak bir malı gizlice getirmek veya götürmek) * malê qaçax derbasî hundirê welêt kirine ülkeye kaçak mal sokmuşlar |
| derbasî kirin | l/gh geçinmek (anlaşmak, uzlaşmak) * hinekî bi hev re derbasî bikin birbirinizle biraz geçinin |
| derbasî nivîsê kirin | yazıya geçirmek, zaptetmek |
| derbasî peyirkê kirin | sicile geçirmek |
| derbasîkirî | rz/h geçişli hale getirilmiş olan |
| derbasîkirin | m geçinme (uzlaşma, anlaşma) |
| derbasker | bj/rd geçiştirici |
| derbaskirî | rd geçirmiş |
| derbaskirin | m 1. geçirme (geçme işini yaptırma, geçmesini sağlama) 2. geçirme (bir şeyi bir yandan öbür yana götürme) 3. geçirme (bir süre yaşama, oturma, kalma) 4. geçirme (herhangi bir durumu yaşamış olma) 5. geçirme, sürme (herhangi bir durum içinde olma) 6. geçme (yaşama) 7. savma, savuşturma, atlatma (sıkıcı bir durumu geçirme) 8. geçinme (anlaşma, uzlaşma) 9. geçinme (zar zor hayatını idame etme) |
| derbasname | m geçiş belgesi |
| derbasok | m 1. geçit (geçecek yer) 2. giriş, girizgâh 3. giriş (bir kitabın giriş bölümü gibi) 4. geçek, güzergâh (çok geçilen yer) |
| derbasokî | rd geçici |
| derbasonek | m atlama taşı |
| derbat | rd direngen, direnebilen |
| derbaz be | geçmiş olsun! |
| derbaz kirin | aşırtmak, geçirmek. |
| derbazbûnî | geçiş. |
| derbazbûyî | geçen. |
| derbazî | geçiş. |
| derbdan | rz/m vurgu |
| derbdanî | rz/rd vurgulu |
| derbdayîn | rz/m vurgu |
| derbe | m 1. darbe 2. dar(bir ülkede zor kullanarak yönetimi devirme işi) * derbeya leşkerî askeri darbe |
| derbe avêtin (yekî) | darbelemek |
| derbe daweşandin (...) | darbelemek, darbe vurmak |
| derbe lê dan | l/bw 1. darbelemek, darbe vurmak (veya indirmek) 2. mec darbelemek (yıkıma uğratmak) |
| derbe lê ketin | l/bw darbelenmek |
| derbe lê xistin | l/bw 1. darbelemek, darbe vurmak (veya indirmek) 2. mec darbelemek (yıkıma uğratmak) |
| derbe teze kirin | darbeyi tekrarlamak (yenilemek) |
| derbe xwarin | l/gh darbe yemek darbe yemek |
| derbeder | rd derbeder |
| derbeder bûn | derbeder olmak |
| derbeder kirin | l/gh derbeder etmek derbeder etmek |
| derbederî | m derbederlik |
| derbederkirin | m derbeder etme |
| derbejêr | nd/m 1. iniş 2. rd iniş, bayır aşağı, yokuş aşağı 3. baş aşağı 4.aşağı (aşağıya, yere doğru) |
| derbejêr bûn | l/ngh 1. inişli olmak, bayır aşağı olmak 2) baş aşağı olmak 1) bayır aşağı inmek, aşağıya doğru gitmek 2) baş aşağı olmak |
| derbejêr kirin | 1) bayır aşağı indirmek 2) baş aşağı etmek |
| derbejêr û derbejor | dağ bayır, iniş yokuş, inişli yokuşlu (inişli çıkışlı yer) |
| derbejêr û hevraz ji ziman re tune | dilin kemiği yok |
| derbejêrbûn | m 1. inişli olma, bayır aşağı olma 2) baş aşağı olma |
| derbejêrkî | rd 1. yokuş aşağıya doğru 2. düşey |
| derbejor | rd yokuş, yokuş yukarı, bayır yukarı |
| derbejor bûn | l/ngh diklenmek, dikleşmek (yokuş bir duruma gelmek) * rê ji nişka ve bayır yukarı olmak |
| derbejor kirin | bayır yukarı çıkmak |
| derbejorbûn | m diklenme, dikleşme |
| derbekar | nd/nt darbeci |
| derbekarî | m darbecilik |
| derbeker | nd/nt darbeci |
| derbekerî | m darbecilik |
| derbelêdan | m 1. darbeleme, darbe vurma (veya indirme) 2. mec darbeleme (yıkıma uğratma) |
| derbelêdayî | rd darbeli, darbe vurulmuş veya indirilmiş olan |
| derbelêketî | rd darbeli, darbelenmiş olan |
| derbelêketin | m darbelenme |
| derbelêxistî | rd darbeli, darbe vurulmuş veya indirilmiş olan |
| derbelêxistin | m 1. darbeleme, darbe vurma (veya indirme) 2. mec darbeleme (yıkıma uğratma) |
| derben | n 1. elbise askısı 2. yayık ağız bağı 3. çuval vb. nin ağzının bağlama bağı |
| derbend | derbent, iki dağ arasındaki dar geçit. |
| derbend (i) | erd/m 1. boğaz, darboğaz, geçit 2. derbent (sınırlarda bulunan küçük kale) 3. belen, bel (dağ sırtlarındaki çukur yer) |
| derbend (ii) | m liman. |
| derbend (iii) | m set, baraj |
| derbend (iv) | m 1. elbise askısı 2. yayık ağız bağı 3. çuval vb. nin ağzının bağlama bağı |
| derbeparêz | nd/nt darbe savunucusu |
| derbeparêzî | m darbe savunuculuğu |
| derbêr | m süt sağma yeri |
| derberjêr | nd bayır aşağı |
| derberjêrbûn | m bayır aşağı inme l/ngh bayır aşağı inmek |
| derberjêrkirin | m bayır aşağı indirme l/gh bayır aşağı indirmek |
| derberjor | nd bayır yukarı |
| derberjor bûn | l/ngh bayır yukarı çıkmak |
| derberjorbûn | m bayır yukarı çıkma |
| derberjorkirin | m bayır yukarı çıkarma l/gh bayır yukarı çıkarmak |
| derberz | rd harika |
| derberzî | m harikalık |
| derbest | kapalı, mahfuz. rd ciddi, önemli * gavên derbest neavêtine ciddi adımlar atmamışlar |
| derbexwarî | rd darbeli, darbe yemiş olan |
| derbexwarin | m darbe yeme |
| derbexwaz | rd darbe yanlısı, darbe taraftarı |
| derbexwazî | m darbe yanlılığı |
| derbeya xwe teze kirin | darbesini tekrarlamak (yenilemek) |
| derbider | derbeder, hırpani. rd derbeder |
| derbider bûn | l/ngh derbeder olmak |
| derbider kirin | l/gh derbeder etmek |
| derbiderbûn | m derbeder olma |
| derbiderî | m derbederlik |
| derbiderkirin | m derbeder etme |
| derbihar | nd bahar, baharın ilk dönemleri |
| derbik | m kibrit |
| derbik (i) | m fişek |
| derbik (ii) | m darbuka |
| derbik pê xistin | kibrit çakmak |
| derbikdank | m kibritlik |
| derbikfiroş | nd/nt kibritçi (satan kimse) |
| derbikfiroşî | m kibritçilik |
| derbikjen | nd/nt darbukacı |
| derbikjenî | m darbukacılık |
| derbir | rd ifade edici |
| derbiran | m 1. ifade, ifade etme 2. dışa vurma 2. fel dışa vurum, ifade |
| derbiran kirin | ifade etmek |
| derbirî | rd 1. ifade edilmiş 2. dışa vurulmuş olan |
| derbirin | bnr derbirîn |
| derbirîn | m 1. ifade etme 2. anlatım 3. dışa vurma 4. fel dışa vurum, ifade l/gh 1. ifade etmek 2. dışa vurmak (bir şeyi) açığa vurmak (gizli bir durumu ortaya çıkarmak) (tiştek) (bir şeyi) açığa vurmak |
| derbirîner | nd/nt 1. ifade edici 2. dışa vurumcu, ekspresyonist |
| derbirînerî | m dışa vurumculuk, ekspresyonizm |
| derbirînî | m ekspersiyonizm |
| derbirînkar | nd/nt dışa vurumcu |
| derbirînkarî | m dışa vurumculuk |
| derbkanî | m kuş lastiği |
| derblêdan | m 1. darbeleme, darbe vurma (veya indirme) 2.rz vurgu |
| derblêdana esil | rz asıl vurgu |
| derblêdana peyvê | rz sözcük vurgusu |
| derblêdana sivik | rz gevşek vurgu |
| derblêdanî | rz/m vurgulama, titremleme |
| derblêdayî | rd darbeli, darbe vurulmuş veya indirilmiş olan |
| derblêdayîn | m 1. darbeleyişe, darbe vuruş (veya indiriş) 2. rz vurgulayış |
| derblêketî | rd darbelenmiş |
| derblêketin | m darbelenme |
| derblêxistî | rd darbeli, darbe vurulmuş veya indirilmiş olan |
| derblêxistin | m darbeleme, darbe vurma (veya indirme) m darbeleme, darbe vurma (veya indirme) |
| derbnas | rd bilen, keskin (görevini iyi yapan) |
| derboqe | m darbuka |
| derbûn | m 1. kaynama (yerden çıkma) 2. patlama (yara, çıban vb. nin ağzının açılmasıyla irin, iltihab vesaire ortaya çıkma) 3. patlama, infilak etme (birden bire şiddetle ortaya çıkma) 4. mec esme 5. çıkma l/ngh 1. kaynamak (yerden çıkmak) * li zozanan kaniyek derbûye ava wê pir xweş e yaylada bir pınar kaynıyor suyu çok güzel 2. patlamak (yara, çıban vb. nin ağzının açılmasıyla irin, iltihab vesaire ortaya çıkmak) * birîn derbû yara patladı 3. patlamak, infilak etmek (birden bire şiddetle ortaya çıkmak) 4. mec esmek * ev rê ji te re ji ku de derbû? bu yolculuk nereden esti 5. çıkmak |
| derbûna xwînê | nd kanama (kanama olma) |
| derbûqejen | nd/nt darbukacı (bu aleti çalan) |
| derbûqejenî | m darbukacılık |
| derbûyîn | m 1. kaynayış (yerden çıkma) 2. patlayış (yara, çıban vb. nin ağzının açılmasıyla irin, iltihab vesaire ortaya çıkma) 3. patlayış, infilak ediş (birden bire şiddetle ortaya çıkma) 4. mec esiş 5. çıkma, çıkış |
| derbxane | m darphane |
| derbxwarî | rd darbeli, darbe yemiş olan |
| derbxwarin | m darbelenme, darbe yeme |
| derc | m 1. derç, alma, toplama 2. derç, kaydetme |
| derc kirin | l/gh 1. derç etmek, almak, toplamak 2. kaydetmek |
| dercaw | n 1. havlu 2. el bezi 3. yumuşak tüylü mendil |
| derçe | ant/m 1. kapakçık 2. vana |
| derçeya êrya | güvenlik vanası |
| dercî | m yerinde olma |
| dercî bûn | l/ngh yerinden olmak |
| dercî kirin | l/gh yerinden kovmak, atmak, çıkarmak |
| dercîbûn | m yerinden olma |
| derçik | m kapı eşiği |
| dercîkirin | m yerinden kovma, atma, çıkarma |
| derçûn | m 1. çıkma, çıkış 2. çıkma, mezun olma 3. çıkma, yayımlanma, intişar etme l/ngh 1. çıkmak 2. çıkmak, mezun olmak 3. çıkmak, yayımlanmak, intişar etmek (gazete, dergi gibi) * ferhenga ku nû derçûye yeni çıkmış sözlük |
| derçûnî | m 1. çıkma, çıkış 2. mezuniyet |
| derçûyî | rd 1. çıkmış 2. mezun, çıkışlı (bir okulu birtirerek diploma almış kimse) 3. çıkmış, yaymlanmış |
| derçûyîn | m 1. çıkma, çıkış 2. çıkma, mezun oluş 3. çıkma, yayımlanış |
| derd | n 1. dert 2. mec dert, acı (keder, elem) * derdê wan heye, li wan megirin acıları var, hoşgörün 3. dert (hastalık, ağrı) * ez nexweş im, ji derdê min re êşa zirav dibêjin hastayım derdime verem diyorlar 4. mec dert (sorun, kaygı) * di jiyana min de derdekî minî welê mezin nîn e ku ez jê gazincan bikim hayatta şikayet edeceğim öyle büyük bir derdim yok |
| derd berî nava xwe dan | kanı içine akmak |
| derd daqurtandin | dert çekmek (sorun çıkarmamak) |
| derd derman kirin | 1) sorunlara çözüm bulmak 2) yaraları sarmak |
| derd di dilê (yekî) de şax dan | yüreğinin yağı (veya yağları) erimek (çok üzülmek) |
| derd girtin | dertlenmek. |
| derd însan datîne | ağacı kurt, insanı dert yer |
| derd kişandin | dert çekmek |
| derd li ser derd | kambur üstüne kambur (veya kambur kambur üstüne) |
| derd nîn e! | dert değil! |
| derd û kul | 1) dert, sorun 2) gaile, baş belâsı |
| derd û kula (yek) | (birinin) derdi günü * derd û kula wî ew e ku romanan bixwîne onun derdi günü roman okumak |
| derd û xem | kahir, derin acı |
| derdan | m 1. kap (içi gaz, sıvı veya katı herhangi bir maddeyi alabilen içi oyuk nesne) 2. kap (türlü şeylerin taşınması veya saklanması için kullanılan torba, kılıf, çanta, sept vb.) |
| derdan (i) | l/gh 1. dışarı vermek 2. dışa vurmak |
| derdan (ii) | m 1. dışarı verme 2. dışa vurmak l/gh çuvallanmak, kaybetmek |
| derdan (iii) | m çuvallanma, kaybetme |
| derdana ezmûnê | kîm/nd deney kabı |
| derdana kelandinê | kaynatma kabı |
| derdana tûkê | tükürük hokkası |
| derdana ziwakirinê | kurutma kabı |
| derdanê avê | su kabı |
| derdanfiroş | nd/nt kap kacak satan kimse |
| derdanfiroşî | m kap kacak satma işi |
| derdanik (i) | m kap, kapçık |
| derdanik (ii) | m süzek (yoğurt veya peynirin süzülmesinde kullanılan bez) |
| derdanok | m kapçık |
| derdanşo | nd/nt bulaşıkçı |
| derdanşotî | m bulaşıkçılık |
| derdaw | m 1. elbise eteğinin uc kısmı 2. çakıldak (koyunların kuyrukarı altınadaki kıllara yapışıp kuruyan pislik) |
| derdbihêr | rd 1. geçimli, çilekeş (dert çekebilen) 2. tasasız (hiç bir şeyi kendine dert etmeyen) |
| derdbihêr bûn | 1) geçimli olmak 2) tasasız olmak |
| derdbihêrî | m 1. geçimlilik, çilekeşlik 2. tasasızlık |
| derdbihêrî kirin | l/gh katlanmak |
| derdbihêrîkirin | m katlanmak |
| derdbihur | nd/rd çilekeş, cefakeş |
| derdbihurî | m çilekeşlik, cefakeşlik |
| derddar | rd dertli |
| derddarî | m dertlilik |
| derdê (tiştekî) kişandin | acısını çekmek |
| derdê (yekî) berî nava xwe dan | acısını bağrına basmak |
| derdê (yekî) çi ye ku belaya xwe di (we) dide? | ne alıp veremiyor? * a niha derdê wî çi ye ku belaya xwe di we daye bu herif sizden ne alıp veremiyor |
| derdê (yekî) dan ser derdê (…) | bir acı yetmeşmiş bir de …nin acısı * derdê te jî da ser derdê kezebê ciğer acısı yetmezmiş bir de senin acın |
| derdê (yekî) derman kirin | 1) yaralarını sarmak 2) yaraya merhem olmak 3) mec isteklerini karşılamak, isteğini yerine getirmek |
| derdê (yekî) dîtin | acısını görmek |
| derdê (yekî) kişandin | 1) derdini çekme(birinin) kahrını çekmek) 2) acısını çekmek (bir kimsenin) ağız kokusu çekme(birinin) ağzının kokusunu çekmek |
| derdê (yekî) lê nû kirin | yarasını deşmek |
| derdê (yekî) nayê kişandin | kahrı çekilmez |
| derdê (yekî) nekişandin | kahir (veya kahrını çekememek) |
| derdê (yekî) pê dan windakirin | acısını almak (kederini azaltmak) |
| derdê (yekî) rakir | (bir kimse birinin) derdini deşmek (veya depreştirmek), yarasını deşmek |
| derdê bêderman | amansız dert |
| derdê debarê | (an jî ebûrê) geçim derdi, geçim sıkıntısı |
| derdê dil kiri | n karasevda çekmek, dilyarası çekmek |
| derdê dilan | ndkara sevda dil yarası, gönül yarası |
| derdê dilan pê girtin | kara sevdaya tutulmak |
| derdê hebo gebol e | herkes kendi derdinde, , herkes kendini düşünür |
| derdê ser derdan | derdi kendisine yetmezmiş bir de üstüne başka bir bela ekleme, katmerli dert |
| derdê sotî | çekilmez dert |
| derdê te çi ye | derdin ne, zorun ne? |
| derdê xwarinê | boğaz derdi (yemek pişirme, hazırlama sıkıntıları) * ez ketime derdê xwarinê, ez nizanim êvarê ez dê çi çêbikim boğaz derdine düşmüşüm, akşama ne yapacağım ben |
| derdê xwe berî nava xwe dan | kanını içine akıtmak |
| derdê xwe bibêje kela xwe birêje | derdini söylemeyen derman bulamaz di |
| derdê xwe de bûn | kendi derdine düşmek |
| derdê xwe gilî kirin | derdini dökmek, dert anlatmak |
| derdê xwe gotin | derdini anlatmak (veya meramını anlatmak) |
| derdê xwe hêdî kirin | refaha ermek |
| derdê xwe ji hev re gotin | dertleşmek |
| derdê xwe ji nav dilê xwe dernexistin | kanı içine akmak |
| derdê xwe rêtin | derdini dökmek, dert anlatmak |
| derdê zik | boğaz derdi (geçim için uğraşma) |
| derdedar | bnr derddar |
| derdegoştî | rd etsamış, et yemeği özlemiş kimse |
| derdegoştî bûn | l/ngh etsamak, et yemeği özlemek |
| derdegoştîbûn | m etsama, et yemeği özleme |
| derdeguzîn | rd çilekeş, cefakeş |
| derdeguzînî | m çilekeşlik, cefakeşlik |
| derdemend | rd dertli |
| derdemend bûn | l/ngh dertlenmek |
| derdemendbûn | m dertlenme |
| derdemendî | m dertlilik |
| derdenexûn | m darı bitkisine dadanan ve tanelerini çürüten bir hastalık |
| derderkî | rd dalgalı, dalga dalga (renkler için; açıklı koyulu) * ev boyax derderkî çêbûye bu boya dalga dalga olmuş |
| derderkî bûn | l/ngh m 1. dalgalılaşma, dalgalı olma 2. pıhtılanmak |
| derderkî kirin | l/gh 1. dalgalılaştırmak 2. dalgalanmak (renk için ton değiştirmek) |
| derderkîbûn | m 1. dalgalılaşma, dalgalı olma 2. pıhtılanma |
| derderkîbûyîn | m m 1. dalgalılaşma, dalgalı oluş 2. pıhtılanış |
| derderkîkirin | m 1. dalgalılaştırma 2. dalgalanma (renk için ton değiştirme) |
| derdese | bj/m kuduz |
| derdeser | rd baş belâsı |
| derdeserî | nd dert, başta bulunan dert, sorun |
| derdesetî | m kuduzluk |
| derdest | m derdest, ele geçirme, yakalama, tutma |
| derdest (i) | h hemen |
| derdest bûn | l/ngh derdest olma, elegeçirilme, yakalanmak |
| derdest kirin | l/gh 1. teslim almak (tutsak almak) 2. teslim etmek 3. ele geçirmek, yakalamak, derdest etmek (kaçan kimseyi ele geçirmek) ele geçirmek, yakalamak, tutmak, derdest etmek |
| derdestbûn | m derdest olma, elegeçirilme, yakalanma |
| derdestî | görülmekte olma, incelenmekte olan, yapılmakta olma, hemen yakalama, tutuklama. |
| derdestkirî | rd 1. teslim alınmış (tutsak alınmış) 2. teslim edilmiş 3. ele geçirilmiş, yakalanmış, derdest edilmiş olan |
| derdestkirin | m 1. teslim alma (tutsak alma) 2. teslim etme 3. ele geçirme, yakalama, derdest etme (kaçan kimseyi ele geçirme) |
| derdexwêyî | rd tuzsamış, tuz yemeyi özlemiş küçük baş hayvan |
| derdexwêyî bûn | l/ngh tuzsamak (küçük baş hayvan tuz yemeyi özlemek) |
| derdexwêyîbûn | m tuzsama (küçük baş hayvan tuz yemeyi özleme) |
| derdîmend | rd dertli |
| derdkêş | nd/rd çilekeş, cefakeş |
| derdkêşî | m çilekeşlik, cefakeşlik |
| derdmend | rd dertli |
| derdmend bûn | l/ngh dertlenmek |
| derdmendbûn | m dertlenme |
| derdmendî | m dertlilik |
| derdnak | rd 1. dertli 2. acılı, kederli (acısı olan kimse) |
| derdnak bûn | l/ngh dertlenmek |
| derdnakbûn | m dertlenme |
| derdnakî | m 1. dertlilik 2. acılı olma, kederli olma |
| derdname | m dert ve acıların yazıldığı eser |
| derdnebihêr | rd geçimsiz (dert, çile çekmeyen) |
| derdnebihêrî | m geçimsizlik |
| derdor | m 1. çevre, etraf, dolay, dolayı * ez li derdora xanî geriyam evin çevresini dolaştım e 2. ortalık li derdorê kes tune bûn ortalıkta kimseler yoktu 3. ortalık (çevre, etraf) * li derdorê tav tune bû ortalıkta güneş yoktu 4. mec çev(bir kimse ile ilişkisi bulunanlar, muhit) * derdora wî fireh e onun çevresi geniştir 5. mec çevre (aynı konu ile ilgilibulunan kimselerin tümü) * derdorên siyasî siyasi çevreler 6. mec çevre (kişinin içinde bulunduğu toplumu oluşturan ortam) * ketiye derdoreke guherde değişik bir çevreye girmiş 7. sos/psî çevre, ort(bir kimsenin veya insan toplulğunun yaşayışını etkileyen ruhsal, toplumsal ve kültürel etkilerin bütünü) derdora civakî sosyal çevre * derdora hunerî sanat ortamı |
| derdor bi keys kirin | (ortalığa) eki düzen vermek |
| derdor bi rêk û pêk kirin | (ortalığa) eki düzen vermek |
| derdor hêşîn bûn | ortalık yeşermek |
| derdor ronî bûn | ortalık ağarmak |
| derdorî | rd çevresel |
| derdoş | m süt sağma yeri |
| derdowî | rd dertli |
| derdoyî | rd dertli |
| derdoyîtî | m dertlilik |
| derdşekir | bj/m diyabet |
| derê (yekî) dan girtin | ocağını sündürtmek |
| derê (yekî) girtin | ocağını sündürmek |
| derê (yekî) vekir | (birine) gidip gelmek |
| derê duqane | nd çift kapı |
| derê fireh | iyi gün |
| derê malê jê mor bûyo | ocağı kör olasıca |
| derê pêşiyê | nd cümle kapısı |
| derê rehmê lê vebûn | şifa bulmak |
| derê rehmê lê vekirin | şifa vermek |
| derê teng | dar gün |
| derê xelkê | el kapısı |
| derê xêrê lê vebûn | 1) şifa bulmak 2) dardan kurtulmak |
| dereaqil | rd akıl dışı, us dışı |
| dereaqilî | fel/m akıl dışılık, us dışılık |
| dereasayî | rd olağanüstü |
| dereasayîtî | m olağanüstülük |
| derebe | n kepenk |
| derebe daxistin | kepenleri indirmek |
| derebeg | nd/nt derebeyi |
| derebegî | dîr/m derebeylik |
| derebegîtî | m derebeylik |
| derebûn | m terebentin |
| dereçaxî | rd çağ dışı |
| dereçaxîtî | m çağ dışılık |
| derece | m 1. derece * di dereceya tewrî mezin de dibistan kuta kir en iyi dereceden okulu bitirdi 2. fiz derece (ölçü aletlerin ölçeğinde belirtilmiş bulunan başlıca bölümlerden her biri) * dereceya germpîvê sıcakölçerin derecesi 3. kîm dere(bir çözeltinin yoğunluğunu ölçmede kullanılan birim) 4. mat dere(bir çemberin 360’ta birine eşit olan açı birimi) 5. derece (termometre) 6. sp derece (spor musabakalarında) |
| derece bi derece | derece derece |
| derece kirin | l/gh derecelemek |
| derecedar | rd dereceli |
| derecekirî | rd dereceli, derecelenmiş olan |
| derecekirin | m dereceleme |
| derecewat | m dış evlilik, egzogami |
| dereceyek jê biçûktir | bir derece daha küçüğü |
| derecivakî | rd toplum dışı |
| derecivakîtî | m toplum dışılık |
| deredemî | rd 1. çağ dışı 2. anakronik |
| deredemîtî | m 1. çağ dışılık 2. anakronizm |
| deredîn | rd din dışı |
| deredînî | m dindışılık |
| dereestetîk | fel/nd yad estetik |
| dereferdî | fel/rd birey üstü |
| derefizîk | fel/m fizik ötesi, metafizik |
| deregerdîşî | rd töre dışı |
| deregerdîşîtî | fel/m töre dışıcılık |
| deregiyanî | psî nd/rd ruh ötesi |
| derehêza mirov | nd insanüstü |
| derehî | rd deşifre |
| derehişî | psî/m 1. bilinç dışı 2. rd us dışı |
| derehişîn | rd bilinç dışı ile ilgili |
| derehişîtî | m 1. bilinç dışılık 2. fel us dışılık |
| dereînsan | nd insan dışı |
| dereînsanî | m insan dışılık |
| derek (i) | m belâ * gerek meriv xwe neke dereka wan onların belasına bulaşmamak gerekir |
| derek (ii) | m yer, mahal |
| derek (iii) | rd belirsiz |
| dereke (i) | rd 1. belirli bir aileye mensüp olmayan 2. sığıntı kimse (başka yerden gelip bir yere yerleşme, yerlisi olmama) 3. aynı cins buğdaydan olmayan başak |
| dereke (ii) | nd 1. yad eller 2. bilinmeyen, tanınmayan yer 3. yabancı * merivê dereke yabancı kimse 4. diğer |
| derem | m dirhem |
| derem (i) | n küskü * erda derem küskü toprak 2. kayan (yassı, düz, kat kat oluşmuş taş) 3. yaprak (kat kat ayrılabilen şeylerde kat) |
| derem derem | dirhem dirhem |
| deremantiqî | rd mantık dışı |
| deremantiqîtî | m mantık dışılık |
| deremek | bir dirhem * deremek aqilê wê nîn e bir dirhem aklı yok |
| deremeriv | bnr deremirov |
| deremerivî | bnr deremirovî |
| deremirov | nd insan dışı |
| deremirovî | nd 1. insanlık dışı 2. rd insan üstü, fevkalbeşer |
| derenca darîn | ağaç merdiven |
| derencam | sonuç, netice (bir gelişim veya girişimden elde edilen şey) |
| derence (i) | m derece * em di eynî derenceyekê de ne biz aynı derecedeyiz |
| derence (ii) | m merdiven |
| derencek | m merdiven |
| derencik | m küçük merdiven |
| derencok | m küçük merdiven |
| dereng | geç. h/rd 1. geç (erken karşıtı) 2. geç (belirli zamandan sonra olan) * li qehweyê heya dereng sohbet dikin kahvede geç saatlere kadar sohbet ediyorlar |
| dereng deng çûn (yek) | (biri) kulağı ağır işitmek |
| dereng ketin | l/ngh gecikmek |
| dereng man | l/ngh gecikmek geç kalmak |
| dereng pê hisîn | geç duymak, geç haberi olmak |
| dereng xistin | geciktirmek, tehir etmek, sürüncemede bırakmak. |
| derenghel | rd sindirimi zor olan yiyecek |
| derengî | rd/h geç |
| derengî kirin | l/gh geciktirmek |
| derengî man | l/ngh gecikmek geç kalmak |
| derengî xistin | l/gh geciktirmek |
| derengîkirî | rd geciktirilmiş olan |
| derengîkirin | m geciktirme |
| derengîman | m gecikme |
| derengîmanî | rd gecikmeli |
| derengîxîner | rd geciktirici |
| derengîxistin | m geciktirme |
| derengketî | rd gecikmiş, geç kalmış olan |
| derengketin | m gecikme |
| derengkirî | rd geciktirilmiş |
| derengkirin | m geciktirme l/gh geciktirmek |
| derengman | gecikmek, geç kalmak. m gecikme |
| derengmayî | rd 1. gecikmiş, geç kalmış olan 2. gecikmeli |
| derengmayîn | m gecikiş, gecikme |
| derengxist | rd geciktirici |
| derengxistî | rd geciktirilmiş |
| derengxistin | m geciktirme l/gh geciktirmek |
| derepîroz | fel/m dış kutsal |
| dereqanûn | rd kanun dışı, yasa dışı |
| dereqanûnî | m kanun dışılık, yasa dışılık |
| dererastî | m gerçek dışı, sürrealite |
| dererastîbûn | m gerçek dışılık |
| dererastîparêz | nd/rd gerçek üstücü, sürrealist |
| dererastîparêzî | m gerçek üstücülük, sürrealizm |
| dererastîtî | m sürrealizm |
| dererêje | mat/m oran dışı |
| dererû | m dış yüz |
| deresinc | fel/m ahlâk dışı |
| deresincîtî | m ahlâk dışılık |
| deresirûştî | rd doğa dışı, doğa üstü, tabiat üstü |
| deresirûştîparêz | nd/rd doğa üstücü |
| deresirûştîparêzî | m doğa üstücülük |
| deresirûştîtî | m doğa üstücülük, tabiat üstücülük, sürnatüralizm |
| deretoreyî | rd töre dışı |
| dereve kirin | l/gh 1. dışa vurmak, açıklamak 2. soymak (birinin üstünde, yanında veya bir yerde bulunan şeylerini alıp götürmek |
| derevekirî | rd 1. dışa vurulmuş, açıklanmış olan 2. soyulmuş kimse |
| derevekirin | m 1. dışa vurmak, açıklamak 2. soyma (birinin üstünde, yanında veya bir yerde bulunan şeylerini alıp götürme) |
| derevînî | rd irade dışı |
| derevînîtî | m irade dışılık |
| derew | yalan, palavra, martaval. m 1. yalan (aldatmak amacıyla bilerek ve gerçeğe aykırı olarak söylenen söz) 2. rd yalan (uydurma, gerçeği olmayan) |
| derew derketin | yalan çıkmak |
| derew kirin | yalan söylemek. l/gh yalan söylemek (veya atmak) yalan atmak (veya kıvırmak) |
| derew lê kir | (birine) iftirada bulunmak |
| derew sêwî ne | yalanın sonu yoktur |
| derewa bêxwê | kuyruklu yalan |
| derewa biqemçik | kuyruklu yalan |
| derewandî | rd yalanlanmış, tekzip edilmiş olan |
| derewandin | m yalanlamak, tekzip, tekzip etme l/gh yalanlamak, tekzip etmek |
| derewbêj | rd/nd yalancı |
| derewbêj derketin y | alancı çıkmak |
| derewbêjî | m yalancılık |
| derewçîn | nd/nt 1. yalancı 2. kıtırcı (çok yalan söyleyen kimse) |
| derewçîn derketin | yalancı çıkmak (yek) |
| derewçîn derxist | (birini) yalancı çıkarmak |
| derewçînî | m yalancılık |
| derewçîntî | m yalancılık |
| derewelat | nd yurt dışı |
| derewên (yekî) derketin | yalanı çıkmak |
| derewgo | rd/nd 1. yalancı 2. uydurukçu |
| derewgo derketin | yalancı çıkmak |
| derewgotî | m yalancılık |
| derewîn | nd/nt 1. yalancı 2. rd yalancı (hakiki olmayan, gerçek olmayan, esah olmayan) * almasta derewîn yalancı elmas 3.rd eğreti (gerçek olmayan) * diranê derewîn eğreti diş 4. bot/rd yaban, yabanî, yabanıl (bitkiler için, yemiş vermeyen) * mêwa derewîn yaban asması 5. yalancı göze, çeşme (herzaman suyu olmayan göze) |
| derewîn derketin | yalancı çıkmak (yek) |
| derewîn derxist | (birini) yalancı çıkarmak |
| derewînî | m 1. yalancılık 2. eğretilik h yalancıktan |
| derewkar | nd/nt yalancı |
| derewkarî | m yalancılık |
| derewker | rd/nd yalancı |
| derewker derketin | yalancı çıkmak |
| derewkerî | m yalancılık |
| derewkirî | rd yalan söylemiş olan |
| derewkirin | m yalan söyleme |
| derewzank | m yalan makinası |
| derewzînî | m fend, desise |
| derêx | m çıkarım |
| derêxer | rd 1. çıkarıcı 2. nd/nt yaratıcı, eser sahibi |
| derêxistî | rd 1. çıkarılmış 2. kovulmuş (bir yerden sürüp çıkarılmış olan) |
| derêxistin | m 1. çıkarma, çıkarış (birinin veya bir şeyin çıkmasını sağlama, çıkmasına sebep olma) 2. çıkarma (bulma, ortaya koyma) 3. mec çıkarma (söyleme) 4. çıkarma (döküntülü hastalığa tutulma) 5. çıkarma (sağlama, elde etme) 6. çıkarma (... gibi gösterme, bir davranışı yükleme) 7. çıkarma (sindirim yolundan dışarı atma) 8. çıkarma (ilgisini kesme, uzaklaştırma) 9. çıkarma (giysi, ayakkabı gibi şeyleri vücuttan ayırma, soyma) 10. çıkarma (yayımlama) 11. çıkarma (giderme) 12. çıkarma (sebep olma, yol açma) 13. çıkarma (yapma, üretme) 14. çıkarma (sunma) 15. çıkarma (gösterme) 16. mat çıkarma 17. kovma (bir yerden sürüp çıkarma) l/gh 1. çıkarmak (birinin veya bir şeyin çıkmasını sağlamak, çıkmasına sebep olmak) * min hesp ji axurê derêxist atı ahırdan çıkardım 2. çıkarmak (bulmak, ortaya koymak) * ez dê vira wî derêxim yalanını çıkaracağım 3. mec çıkarmak (söylemek) * tu çi di hizirî, derêxe ku tu rihet bibî! ne düşünüyorsun, çıkar da rahatla! 4. çıkarmak (döküntülü hastalığa tutulmak) * zarok sorik derêxistine çocuk kızamık çıkarmış 5. çıkarmak (sağlamak, elde etmek) * nanê xwe ji kevir derdiêxe ekmeğini taştan çıkarıyor 6. çıkarmak (... gibi göstermek, bir davranışı yüklemek) * axirê ew sûcdar jî derêxistin sonunda onu suçlu da çıkardı 7. çıkarmak (sindirim yolundan dışarı atmak) 8. çıkarmak (ilgisini kesmek, uzaklaştırmak) 9. çıkarmak (giysi, ayakkabı gibi şeyleri vücuttan ayırmak, soymak) * sola xwe derêxe were hundir ayakkabını çıkar içeri gel 10. çıkarmak (yayımlamak) * hûn dê kovareke nû derêxin? yeni bir dergi mi çıkaracaksınız? 11. çıkarmak (gidermek) * têr baş leke derêxistiye lekeyi iyice çıkarmış 12. çıkarmak (sebep olmak, yol açmak) * wisa dixuyê ku tê dîsa bûyerekê derêxî anlaşılan sen yine olay çıkaracaksın 13. çıkarmak (yapmak, üretmek) * rojê karibûye deh cilan derêxe günde on elbise çıkarabiliyormuş 14. çıkarmak (sunmak) * ji mêvanan re kakilên gûzan derêxistin konuklara ceviz içi çıkardı 15. çıkarmak (göstermek) * tu dê vî wekî mêrê xwe derêxî ser sehneyê te got erê? bunu kocam diye sahneye çıkaracaksın, tamam mı? 16. mat çıkarmak * pêncan ji dehan derêxe beşi ondan çıkar 17. kovmak (bir yerden sürüp çıkarmak) |
| derexlaq | fel/m ahlâk dışı |
| derexlaqîtî | m ahlâk dışılık, amoralizm |
| derexwezayî | rd doğa üstü |
| derezanistî | rd bilim dışı |
| derezanistî bûn | bilim dışı olmak |
| derezewac | rd evlilik dışı * zarokê derezewacê evlilik dışı çocuk |
| derezewacî | sos/m dış evlilik, egzogami |
| derf | m şişme tulum (sal ve keleklerin altına kunulan |
| derfehatî | rd küstah |
| derfehatî bûn | l/ngh küstahlaşmak |
| derfehatîbûn | m küstahlaşma |
| derfehatîtî | m küstahlık |
| derfehatîtî kirin | küstahlık etmek |
| derfet | olanak, imkân. m olanak, imkan |
| derfet dan | l/gh 1. imkan vermek 2. fırsat vermek 1) imkan vermek 2) fırsat vermek |
| derfet dan (yekî) | (birine) imkan tanımak (birine) şans tanımak |
| derfet û îmkan dan (yekî) | olanak sağlamak |
| derfetdan | m 1. imkan verme 2. fırsat verme |
| derg | m ufak çatlak (tahtada) |
| dergah | n 1. kapı 2. ol dergâh |
| dergane | m girmelik, giriş ücreti |
| derge | n kapı |
| dergeban | bnr dergevan |
| dergeh | n 1. giriş kapısı 2. ol dergâh |
| dergehê şêxulîslam | nd fetvahane |
| dergehên bibarû | nd kapıkule |
| dergel | n parçacık |
| dergevan | kapıcı. nd/nt kapıcı |
| dergevanî | m kapıcılık |
| dergeyê gumrikê | gümrük kapısı |
| dergeyê servîsê | servis kapısı |
| dergeyê xwedê | Allahın huzurunda |
| dergîl | m 1. ağaçtan örülen kapı 2. ağıl kapısı |
| dergîlk | m 1. ağıl kapısı 2. su ve taş taşımada kullanmak için yük hayvanlarının sırtına vurulan bir alet |
| dergistî | rd nişanlı, sözlü (evlenmek için söz verip yüzük takmış olan) |
| dergistî bûn | l/ngh nişanlanmak |
| dergistîbûn | m nişanlanma |
| dergistîtî | m nişanlılık |
| dergûş | m 1. beşik * dergûşa zarokan çocuk beşiği 2. nd/nt bebek (meme veya kucak çocuğu) |
| dergûş kert kirin | beşik kertmek (yaşıt çocukları evlendirme akidesi yapmak) |
| dergûşa keçîn | kız çocuğu |
| dergûşa kurîn | erkek çocuk, erkek evlat |
| dergûşa lawîn | erkek çocuk, erkek evlat |
| dergûşa qîzîn | kız çocuğu (di) |
| dergûşan | m beşik |
| dergûşê de niqir kirin | beşik kertmek |
| dergûşên berpêsîran | emzik çocuğu |
| dergûşfiroş | nd/nt beşikçi (satan kimse) |
| dergûşfiroşî | m beşikçilik |
| dergûşker | nd/nt beşikçi (imal eden) |
| dergûşkerî | m beşikçilik |
| dergûşkî | sp/m beşik |
| dergûşkî ketin | eşit bir şekil de yere düşme, güreşte |
| derhanî | m ithalat |
| derhatî | rd çıkma, çıkmış olan |
| derhatin | m 1. çıkma, çıkış 2. çıkma (sağlanma, elde edilme) 3. çıkma (sıyrılma, ayrılma) l/ngh 1. çıkmak 2. çıkmak (sağlanmak, elde edilmek) 3. çıkmak (sıyrılmak, ayrılmak) * sola min ji piyê min derhat ayakkabım ayağımdan çıktı |
| derheblênek | bot/m sarmaşık |
| derhên kirin | l/gh yönlendirmek |
| derhênan | nd/nt 1. sahneleyen, sahneye koyan 2. me (sn/şn) reji, yönetim, yönetme |
| derhênandin | m yönetmek l/gh (sn/şn) yönetmek |
| derhêner | nd/nt yönetmen, direktör, rejisör |
| derhênerê belgewaran | nd/nt belgeci, belgesel yönetmeni |
| derhênerê fîlman | nd film yönetmeni |
| derhênerê zarevekirinê | nd seslendirme yönetmeni |
| derhênerî | m yönetmenlik, direktörlük, rejisörlük |
| derhênkirî | rd yönlendirilmiş |
| derhênkirin | m yönlendirme |
| derhest | rd soyut |
| derhestî | m soyutluk |
| derhiçik | n kol ağzı |
| derhişî | rd 1. bilinç dışı 2. gayri aklî |
| derhoşî | bnr derhişî |
| derhoze | m mucize |
| derhozedar | rd mucizeli |
| derhûd | kefil. nd/nt kefil |
| derhûd nîşan dan | kefil göstermek |
| derhûdî | kefillik. m kefalet, kefillik |
| derhûdî dan | kefalet vermek |
| derhûdname | m kefaletname |
| derî | kapı. m eski bir İranî dil (kimine göre eski farsça!?) n 1. kap(bir yere girip çıkarken geçilen ve açılıp kapanma düzeni olan duvar veya bölme açıklığı) 2. kapı (bu açıklıktaki açılıp kapanan kanat) 3. kapı (gelir, geçim, kısmet sağlanan yer) 4. kapı (tavla oyununda) 5. kapı (çok yakın zaman) * deriyê zivistanê kış kapısı |
| derî (i) | h hariç, -den gayri * ji derî wê, em dê tev bimînin o hariç hepimiz kalacağız |
| derî adet | rd 1. âdet dışı 2. olağan dışı, olağan üstü |
| derî adetî | m 1. âdet dışılık 2. olağan dışılık, olağanüstülük |
| derî alfabeyê | rz/nd alfabe dışı ( bir miletin alfabesinde bulunmayan ses) |
| derî aqil | rd akıl dışı, gayri aklî, akla aykırı |
| derî aqilbûn | fel/m akıl dışılık, akla aykırılık |
| derî aqilî | m akıl dışılık, gayri aklîlik |
| derî dadan | kapıyı kapamak, kilitlemek |
| derî dadayî | (an jî radayî) ye kapı baca kilitli |
| derî dan berê | kapıyı örtmek |
| derî de | 1) kapı karşı 2) komşu kapısı |
| derî derûnî | psî/rd metapsişik |
| derî di hev de | kapı karşı |
| derî dîn | rd din dışı |
| derî dînî | m din dışılık |
| derî exlaq | rd ahlâk dışı |
| derî exlaqî | m ahlâk dışılık |
| derî gerîn | kapı kapı aramak |
| derî girtî ye | kapı baca kilitli |
| derî girtî ye, his û pis lê tune | kapı duvar (gibi) |
| derî girtin | 1) kapıyı kapamak, kapıyı örtmek 2) kapı almak, kapı yapmak (tavla oyununda) |
| derî hiş | psî/rd bilinç dışı |
| derî hişîtî | psî/m bilinç dışılık |
| derî jê stendin | kapıyı birine kapatmak |
| derî kesatî | rd gayri şahsî |
| derî kesatîbûn | m gayri şahsîlik |
| derî kirin cih | kapıyı örtmek |
| derî lê girtin | 1) kapıyı yüzüne kapamak 2) m(birini) sormamak, halını hatırını sormamak |
| derî lê hatin girtin | kapılar yüzüne (üzerine, üstüne) kapanmak |
| derî lê vekirin | halını hatırını sormak |
| derî li hev negirtin | kapıları açık tutmak |
| derî li ser piştê ne | kapı baca açık |
| derî mantiq | rd mantık dışı |
| derî mantiqîtî | m mantık dışılık |
| derî mirov | rd 1. insan dışı 2. insan üstü, fevkalbeşer * min bi hêzeke derî mirovan destê xwe kire tînika wî fevkalbeşer bir kuvvetle boğazına sarıldım |
| derî mirovî | m 1. insan dışılık 2. insan üstülük |
| derî mor kirin | kapıyı mühürlemek |
| derî ol | rd din dışı |
| derî olî | m din dışılık |
| derî pir mezin vekirin | kapıyı büyük açmak (çok masraflı bir işe girişmek) |
| derî plan | rd plân dışı |
| derî planî | m plân dışılık |
| derî qanûn | rd yasa dışı, kanun dışı, gayri kanunî |
| derî qanûnîtî | m yasa dışılık, kanun dışılık |
| derî qayde | rd kural dışı |
| derî qaydebûn | m kural dışılık |
| derî qefil kirin | kapısına kilit vurmak |
| derî qeweta (yekî) bûn | el ermez, güç yetmez |
| derî radan | kapıyı kapamak, kilitlemek |
| derî radayî ye | kapı baca kilitli |
| derî rastî | rd gerçek dışı |
| derî rastîbûn | m gerçek dışılık |
| derî rêzik | rd kural dışı |
| derî rêzikbûn | m kural dışılık |
| derî rojevê | rd gündem dışı |
| derî sinc | fel/rd ahlâk dışı |
| derî sincî | fel/m ahlâk dışılık |
| derî sirûştî | rd doğa üstü |
| derî û pace lê asêkirî ne | kapı baca kilitli |
| derî û pace vekirî ne | kapı baca açık |
| derî ve | kapı karşı |
| derî vekirin | 1) kapı açmak 2) mec kapı yapmak (ev gezmesi yapmak) 3) kapıyı açm(bir işte başkalarına örnek olmak) |
| derî vînî | rd gayri iradî |
| derî xêvê | bilinç dışı. |
| derî zagon | rd kanun dışı |
| derî zanistî | rd bilim dışı, gayri ilmî |
| derî zewacê | rd evlilik dışı * zarokê derî zewacê evlilik dışı çocuk |
| deribandî (i) | rd teyelli, teyellenmiş |
| deribandî (ii) | rd diriliğini yitirmiş bitki (fazla sulamadan dolayı) |
| deribandin | m 1. ilgileme, ilintileme, teyelleme 2. köpüleme, sırıma (yorgan, şilte yastık vb. aralıklı dikme) |
| deribandin (i) | l/gh 1. ilgilemek, ilintilemek, teyellemek 2. köpülemek, sırımak (yorgan, şilte yastık vb. aralıklı dikmek) |
| deribandin (ii) | l/gh fazla sulamadan dolayı diriliğini yitirmesine neden olmak |
| deribîn | l/ngh diriliğini yitirmek (bitkiler için, fazla sulamadan dolayı) |
| dericandî (i) | rd denenmiş, sınanmış |
| dericandî (ii) | rd sokuşturulmuş (belli etmeden kötü bir mal verilmiş olma) |
| dericandî (iii) | rd 1. yenik, mağlûp 2. dağılmış olan |
| dericandin (i) | m 1. deneme, sınama 2. deneme (bir işi başarmak için girişimde bulunma, teşebüs etme) l/gh 1. denemek, sınamak 2. denemek (bir işi başarmak için girişimde bulunmak, teşebüs etmek) |
| dericandin (ii) | m kakalama, sokuşturma (birine belli etmeden kötü bir malı verme veya satma) l/gh kakalamak, sokuşturmak (birine belli etmeden kötü bir malı vermek veya satmak) * malê xwe dericandê malını ona kakaladı |
| dericandin (iii) | m 1. yenme, mağlûp etme 2. dağılma l/gh 1. yenmek, mağlûp etmek 2. dağılmak * hivdef dericî qîzên me nexericîn murat şenliği dağıldı kızlarımız kızlarımız koca bulamadı |
| derîçe | m 1. kapı, ağıl kapısı 2. ant kapakçık * deriçeya dil kalp kapakçığı |
| derîçeya dil | kalp kapağı |
| derîçeya şahdamarê | ant aort kapakçığı |
| derîçeya xînbera pişikê | ant akciger atardamar kapakçığı |
| derîçeyên dil | ant kalp kulakçıkları kalp kulakçıkları |
| derîçeyên duniçik | ant ikili kapakçık ant ikilı kapakçık |
| derîçeyên sêniçik | ant üçlü kapakçık |
| derîçik | bot/n kapıcık |
| dericîn (i) | m denenme, sınanma l/ngh denenmek, sınanmak m denenme, sınanma l/ngh denenmek, sınanmak |
| dericîn (ii) | mkakalanma, sokuşturulma l/ngh kakalanmak, sokuşturulmak mkakalanma, sokuşturulma l/ngh kakalanmak, sokuşturulmak |
| dericîn (iii) | m 1. yenilme 2. dağılma l/ngh 1. yenilmek 2. dağılmak m 1. yenilme 2. dağılma l/ngh 1. yenilmek 2. dağılmak |
| deridîn | dertleşmek. |
| derîgirtî | rd karısı ölesi |
| derik | n küçük kapı n küçük kapı |
| derîk | n 1. kapıcık, küçük kapı 2. giriş (bir yapıda girip geçilen yer, methal) 3. sundurma 4. bot kapıcık |
| derikîn | m 1. dışarı verme 2. çatlama 3. doğurma (kedi gibi hayvanlar için) l/ngh 1. dışarı vermek 2. çatlamak 3. doğurmak (kedi gibi hayvanlar için) * pisîk derikî kedi doğurdu l/ngh doğurmak (kedi gibi hayvanlar için) * pisîk derikî kedi doğurdu |
| derîkok | n kapıcık, küçük kapı |
| derîkutek | m kapı tokmağı |
| derîmor | rd soyu sopu kurumuş olan |
| derîn | m 1. çıkma, çıkış 2. fel çıkarım, istidlâl 3. çıkış, depar * xêza derînê depar çizgisi |
| derînamî | m ihraç (üretilen malları yurt dışına satma) |
| derînamî bûn | l/ngh ihraç olmak |
| derînamî kirin | l/gh ihraç etmek |
| derînamîbûn | m ihraç olma |
| derînamîkirin | m ihraç etme |
| derînce | bnr derence |
| derindêz | merasim. bnr dêlindêz |
| derîner | rd/nd 1. çıkarıcı 2. nd/nt yaratıcı, eser sahibi |
| deripandirn | bnr deribandin (I) |
| deristan | m dergâh |
| derîyê (yekî) dan girtin | ocağını sündürmek |
| derîyê (yekî) girtin | ocağını söndürmek |
| derîyê (yekî) lê dadan | evini yıkmak, mahfetmek |
| derîyê (yekî) mor bûn | soyu kurumak |
| derîyê (yekî) vekir | (birine) gidip gelmek, kapsını çalmak, semtine uğramak |
| derîyê (yekî) vekirî | (birinin) kapısı açık, konuksever |
| derîyê (yekî) xistin | 1) kapı aramak (ev ziyareti yapmak istemek) (birinin) kapısını çalm(birine baş vurmak) |
| derîyê dadweriyê (dadiyê an jî edaletê) | adalet kapısı |
| derîyê derketinê | çıkış kapısı |
| deriyê derve | nd 1. dış kapı 2. çıkış kapısı |
| deriyê duqanat | nd çift kapı |
| derîyê edaletê | adalet kapısı |
| derîyê gerok (zivirok) | dönerli kapı |
| derîyê hilîsok | sürme kapı |
| derîyê kelê | kale kapısı |
| derîyê kuçeyê | sokak kapısı |
| derîyê malê jê mor bûyo | ocağı kör olasıca |
| derîyê mezin | ana kapı |
| derîyê navberê | ara kapı |
| derîyê nîzamiyeyê | nizamiye kapısı |
| deriyê pêşiyê | nd cümle kapısı |
| derîyê qismet û nisîban | kısmet kapısı |
| derîyê rehmê lê vebûn | şifa bulmak |
| derîyê rehmê lê vekirin | şifa vermek |
| derîyê têketanê | giriş kapısı |
| derîyê teng | dar gün (maddi anlamda) |
| derîyê xêrê | 1) şifa, onma 2) ümit kapısı |
| derîyê xwe bigire | (an jî kilît) bike, (gundî û) cîranê xwe diz dernexe (an jî neke) herşeyden önce insan kendi önlemini alıp ondan sonra tevekül teala demeli |
| derîyê zivirek | (an jî zivirok) döner kapı, dönerli kapı |
| deriyê zivirok | nd döner kapı |
| derîyo tu dar bî serê min tu sitar bî | her bana dua edin, bana dua edin ki! |
| deriyok | bot/n kapıcık |
| derizan | m eşik (kapı eşiği) |
| derîzan | m eşik, kapı eşiği |
| derizandî | rd çatlak (sert cisimler için) * piyana derizandî çatlak bardak |
| derizandîbûn | m çatlaklık |
| derizandin | çatlatmak. m çatlatma l/gh çatlatmak * dîwar derizand duvarı çatlattı |
| derizgeh | m eşik (kapı eşiği) |
| derîzgeh | n bahçe kapısı |
| derizî | rd 1. çatlak 2. yarık |
| derizîn | çatlamak. m 1. çatlama 2. yarılma l/ngh çatlamak * gava mermer dihate traştin derizî mermer yontulurken çatladı 2. yarılmak (cam gibi şeyler için) |
| derjê | m çıkarım, sonuç |
| derkandin | m anlama l/gh anlamak |
| derke ketin | l/gh somut bir şeyin farkına varmak |
| derkenar | m 1. çıkma, derkenar, hamiş 2. dışarıda tutma, dışarı atma 3. taşra, dışarlık |
| derkenarî | rd dışarılı, taşralı, dışarılıklı |
| derker | rd 1. çıkarıcı, çıkarmacı 2. bj çıkartıcı (müleyyin) |
| derkesanî | rd gayri şahsî |
| derketî | rd 1. çıkma, çıkmış olan 2. çıkmış 3. sürgün kimse 4. sığıntı (başka köye, aşiretin içine yerleşmiş olan) |
| derketin | çıkış, çıkmak, zuhur etmek. m 1. çıkma, çıkış (içeriden dışarıya varma, gitme) 2. sp çıkış, start 3. çıkma (sağlanma, elde edilme) 4. çıkma, mezun olma 5. çıkma (ayrılma, ilgisini kesme) 6. çıkma (süresi dolunca ayrılma) 7. çıkma (yapılma, yürünme) 8. çıkma (yetecek ölçüde olma) 9. çıkma (eksilme) 10. çıkma (sonuca ulaşma) 11. çıkma (sıyrılma, ayrılma) 12. çıkma (herhangi bir durumda olduğu anlaşılma) 13. çık(bir durumdan başka bir duruma geçme, bir durumla ilgili niteliklerini yitirme) 14. çık(bir şeyin yukarısına varma veya yükselme) 15. çık(bir inceleme, bir araştırma sonucu bulma) 16. çıkma, vurma (isabet etme, talihine veya payına düşme) 17. çıkma (gitme, koyulma) 18. çık(bir konu yetkililerce karara bağlanma) 19. çık(birden bire görünme) 20. çıkma (mal olma) 21. çık(bir yere ulaşma, varma) 22. çıkma (karaya ayak basma) 23. çıkma (söylenti, haber yayılma, duyulma) 24. çık(bir iddia ile ortalıkta görünme) 25. çıkma (yayılma) 26. çık(bir yere taşınma) 27. çık(bir sebeple bulunan yerden ayrılma) 28. çıkma (niteliği anlaşılma) 29. çıkma (davranışta herhangi bir niteliği bulunma) 30. çıkma (yerinden oynama) 31. çıkma (görünüm veya belli bir durumda olma) 32. çıkma (olma, oluşma) 33. çıkma (piyasaya sürülme) 34. çıkma (bitme, büyüme) 35. olma (olgunlaşma) 36. çıkma (verilme) 37. çıkma (yeni yetişip satışa sunulma) 38. çıkma (büyük aptest bozma) 39. çıkma (giderilme, yok olma) 40. çıkma (akıl, iç, hatır gibi kelimelerle; unutma) 41. çıkma (ay ve güneş doğma) 42. çıkma (yayımlanma) 43. çıkma (gelme) 44. çıkma (gerçekleşme) 45. çıkma (bulunduğu yerden ayrılma, fırlama, kopma) 46. çıkma (düzeni bozulma, eskisinden daha kötü bir duruma girme) 47. çıkma, dökülme (ortaya konulma) 48. çıkarma, çıkarış 49. doğma (ortaya çıkma, sonucu olma) 50. çıkılma 51. gelme (sonuç çıkma) 52. türeme 53. yükselme, çıkma, boylama l/ngh 1. çıkmak (içeriden dışarıya varmak, gitmek) * ez ligel hevalekî xwe ji malê derketim bir arkadaşımla beraber evden çıktık 2. çıkmak (sağlanmak, elde edilmek) * ji şîr rûn dertê sütten yağ çıkar 3. çıkmak, mezun olmak * ew ji fakulteya hiqûqê derketiye hukuk fakültesinden çıkmış biri 4. çıkmak (ayrılmak, ilgisini kesmek) * ez vê sibehê ji kar derketim bu sabah işten çıktım 5. çıkmak (süresi dolunca ayrılmak) * ji hepsê derketin hapisten çıkmak 6. çıkmak (yapılmak, yürünmek) * ji vê daîreyê kar bi hêsanî dernakevin bu daireden işler kolay çıkmaz 7. çıkmak (yetecek ölçüde olmak) * ji vî qumaşî paltoyek derdikeve? bu kumaştan bir palto çıkar mı? 8. çıkmak (eksilmek) * ji çaran dudo derkeve dörten iki çıkarsa 9. çıkmak (sonuca ulaşmak) * pevçûn ji ber vê yekê derketiye olay bundan dolayı çıkmıştır 10. çıkmak (sıyrılmak, ayrılmak) * sola min ji piyê min derket ayakkabım ayağımdan çıktı 11. çıkmak (herhangi bir durumda olduğu anlaşılmak) * ez deyndar derketim borçlu çıktım 12. çıkm(bir durumdan başka bir duruma geçmek, bir durumla ilgili niteliklerini yitirmek) * ji dema zaroktiyê derketin çocukluktan çıkmak 13. çıkm(bir şeyin yukarısına varmak veya yükselmek) * derketin çiyê dağa çıkmak 14. çıkm(bir inceleme, bir araştırma sonucu bulmak) * di avê de bakterî derket suda bakteri çıktı 15. çıkmak, vurmak (isabet etmek, talihine veya payına düşmek) * jê re îsal piyango derketiye ona bu sene piyango çıkmış * jê re piyango derketiye ona piyango vurmuş 16. çıkmak (gitmek, koyulmak) * beriya ku ez derkevim rê ez hinekî razam yola çıkmadan evvel biraz uyudum 17. çıkm(bir konu yetkililerce karara bağlanmak) * qerar derketin karar çıkmak 18. çıkm(birden bire görünmek) * pê re derkete pêşberî min hemen karşıma çıktı 19. çıkmak (mal olmak) * ev mal derketiye 50 milyarî bu ev 50 milyara çıkmış 20. çıkm(bir yere ulaşmak, varmak) * ev rê derdikeve ku derê? bu yol nereye çıkar? 21. çıkmak (karaya ayak basmak) * deh roj bi şûn de em derketin bejahiyê on gün sonra karaya çıktık 22. çıkmak (söylenti, haber yayılmak, duyulmak) * der barê enstîtuyê de, di çapemeniyê de gelek nûçe derketin enstitü hakkında basında epey haber çıktı 23. çıkm(bir iddia ile ortalıkta görünmek) * tu bi îdiayeke hozanekî mezin derketî pêşberî wî büyük bir ozan iddiasıyla karşısına çıktın 24. çıkmak (yayılmak) * ji vê çalê bêhna pîs derdikeve bu çukurdan pis kokular çıkıyor 25. çıkm(bir yere taşınmak) * ez dê hemen derkevim daîreyeke apardimanê hemen bir apartmana dairesine çıkacağım 26. çıkm(bir sebeple bulunan yerden ayrılmak) * derketin kuçeyê sokağa çıkmak 27. çıkmak (niteliği anlaşılmak) * ew ji me tevan welatperwerekî hîn baştir derket o bizden daha iyi vatansever çıktı 28. çıkmak (davranışta herhangi bir niteliği bulunmak) * baş bû yekî biaqil derket, berbayî hevalê xwe neket akıllı çıktı da, arkadaşına uymadı 29. çıkmak (yerinden oynamak) * mêrik ketibû û milê wî ji cih derketibû adam düşmüş, kolu çıkmıştı 30. çıkmak (görünüm veya belli bir durumda olmak) * sifirê beroşê derketiye tencerenin bakırı çıkmış 31. çıkmak (olmak, oluşmak) * şer derketin savaş çıkmak 32. çıkmak (piyasaya sürülmek) * makîneyeke nû derket yeni bir makina çıktı 33. çıkmak (bitmek, büyümek) * serê debrê derket ekinlerin ucu çıktı 34. olmak (olgunlaşmak) * zebeş hîna derneketine karpuzlar daha olmadı 35. çıkmak (verilmek) * ferman derketin emir çıkmak 36. çıkmak (yeni yetişip satışa sunulmak) * alûce derketine erik çıkmış 37. çıkmak (büyük aptest bozmak) * derketiye derve ayak yoluna çıkmış 38. çıkmak (giderilmek, yok olmak) * leke derket leke çıktı 39. çıkmak (akıl, iç, hatır gibi kelimelerle; unutmak) * ew gotin ji bîra min derneket o söz benim hatırımdan çıkmadı 40. çıkmak (ay ve güneş doğmak) * heyv derket, şev îcar xweş bû ay çıktı, gece şimdi güzel oldu 41. çıkmak (yayımlanmak) * ferhenga ku nû derketiye yeni çıkmış sözlük 42. çıkmak (gelmek) * mêrik derket hat adam çıktı geldi 43. çıkmak (gerçekleşmek) * ma her xewn rast dernakeve! her rüya doğru çıkmaz ya! 44. çıkmak (bulunduğu yerden ayrılmak, fırlamak, kopmak) * çavê wî derket gözü çıktı 45. çıkmak (düzeni bozulmak, eskisinden daha kötü bir duruma girmek) * ev mal, ji malbûnê derket ev, ev olmaktan çıktı 46. çıkmak, dökülmek (ortaya konulmak) * ji devê wê gotinên xweş derdiketin û her kes ji xwe re heyran dihişt ağzında güzel sözler dökülüyor, herkesi kendine hayran bırakıyordu 47. çıkarmak (sonunu getirmek) * em dê bi vî pereyî derkevin serê mehê biz bu parayla ayı çıkarırız 48. doğmak (ortaya çıkmak, sonucu olmak) * piştî şer dewletên nû derketin savaştan sonra yeni devletler doğdu 49. çıkılmak * di vê hewayê de mirov dernakeve derve bu havada dışarı çıkılmaz 50. gelmek (sonuç çıkmak) * nayê zanîn ku wê çi ji van lebatê te derkevin bu davranışlarından ne gelir bilinmez 51. türemek 52. yükselmek, çıkmak, boylamak * bijîşk got ku agirê canê nexweş derketiye çil pileyî doktor hastanın ateşinin kırkı boyladığını söyledi |
| derketin bêhneke xweş gerîn | uzun bir yürüyüşe çıkmak (pê re) |
| derketin bejahiyê | karaya çıkmak |
| derketin der | l/gh dışarı çıkmak, uğramak * bi bihîstina deng re her kes ji hundirû derkete der sesle birlikte herkes dışarıya uğradı geçirmek (yola çıkan birini uğurlamaya gitmek) * ez bi hevalê xwe re derketim der arkadaşımı geçirmeye gittim |
| derketin derve | l/gh 1. dışarı çıkmak 2. dışarı çıkmak, tuvalete çıkmak 1) dışarı çıkmak 2) dışarı çıkmak (büyük aptes yapmak 3) sokağa çıkmak |
| derketin deryayê | denize çıkmak |
| derketin destavê | aptes bozmak, ayak yoluna çıkmak |
| derketin destnimêjê | apdeste çıkmak |
| derketin diyarê (tiştekî an jî kesekî) | temaşaya çıkmak |
| derketin esmanan | göklere çıkmak |
| derketin firehiyê | düze çıkmak, arabasını düze çıkarmak, baltası kütükten çıkm(bir engelden, sıkıntıdan kurtulmak) |
| derketin firîqetiyê | (an jî feraqetiyê) düze çıkmak, sıkıntılardan kurtulmak, rahata kavuşmak |
| derketin gera çarşiyê | çarşı pazar dolaşmak (veya gezmek) |
| derketin gerê | 1) yürüyüşe çıkmak 2) geziye çıkmak 3) tura çıkmak |
| derketin geşt û guzarê | geziye çıkmak çıkmak |
| derketin geştê | geziye çıkmak |
| derketin hafa (...) | 1) temaşaya çıkmak 2) -e çıkmak (iş için yetkili bir makama gitmek) * derketin hafa serok başkana çıktılar |
| derketin hafê | 1) yukarı çıkmak 2) tamaşaya çıkmak |
| derketin havînê | yaza çıkmak |
| derketin ji xwe re gerîn | yürüyüşe çıkmak * were em bi hev re derkevin ji xwe re bêhneke xweş bigerin gel seninle uzun bir yürüyüşe çıkalım |
| derketin kêf û seyranê | seyrana çıkmak |
| derketin kuçe û kolanan | sokağa dökülmek |
| derketin kuçeyan | sokağa çıkmak |
| derketin mexderê | ortaya çıkmak, aşikâr olmak |
| derketin meydanê | 1) meydana çıkmak, görünmek * piştî ku berf heliya gir derkete rastê karlar eriyince tepe meydana çıktı 2) meydana çıkma (belli olmak) * derkete rastê ku nexweş e hasta olduğu meydana çıktı |
| derketin nav dost û hevalan | adam içine çıkmak |
| derketin nav merivan (mirovan an jî însanan) | insan içine çıkmak, adam içine çıkmak |
| derketin nêçîrê | (an jî seydê) avlanmak, ava çıkmak * ez her sal li vê daristanê derdikevim nêçîrê hersene bu ormanda avlanırım |
| derketin pazarê | (an jî sûkê) pazara çıkmak |
| derketin peravê | (an jî kersaxê) kıyıya çıkmak |
| derketin pêş | l/ngh kalbur üstüne gelmek (veya kalbur üstü kalmak) ileri atılmak (veya çıkmak) |
| derketin pêş çavê (yekî) | önüne çıkmak |
| derketin pêşberî (yekî) | karşısına çıkmak, önüne çıkmak |
| derketin pêşberî xwezgîniyan | görücüye çıkmak |
| derketin pêşiya (yekî) | 1) karşısına çıkmak 2) gündemine gelmek |
| derketin pêşwaziyê | karşılamaya gitmek, karşı çıkmak |
| derketin peyaseyê | 1) piyaseya çıkmak 2) tura çıkmak |
| derketin rastê | l/ngh zuhur etmek, ortaya çıkmak 1) ortaya çıkm(biri kendini göstermek) 2) ortaya çıkmak * derketiye rastê dibêje ez jî doktor um doktorum diye ortaya çıkmış (bir sorun, bir durum) gün ışığına çıkmak, su yüzüne çıkmak (açıklığa kavuşmak) 4) meydana çıkmak, görünmek * piştî ku berf heliya gir derkete rastê karlar eriyince tepe meydana çıktı 5) meydana çıkmak, yüz göstermek, bellirmek (belli olmak) * derkete rastê ku nexweş e hasta olduğu meydana çıktı |
| derketin reşahiyê | karaya çıkmak |
| derketin riya (yekî) | yoluna çıkmak |
| derketin seferê | sefere çıkmak |
| derketin sehayê | sahaya çıkmak, oyuna çıkmak |
| derketin ser | l/bw yüze çıkmak (sıvının yüze çıkması) |
| derketin ser (...) | yüzeye çıkmak |
| derketin ser dikê | (an jî sahneyê) sahneye çıkmak |
| derketin ser şanoyê | (an jî şanogehê) sahneye çıkmak |
| derketin ser serê (yek) | (birinin) başına çıkmak |
| derketin ser text | tahta çıkmak, tac giymek |
| derketin serê | 1) üstüne çıkmak 2) üstüne çıkmak (cinsel ilişkide bulunmak için) |
| derketin serê çiyayan | dağa çıkmak |
| derketin sertext | tahta çıkmak. |
| derketin seyranê | seyrana çıkmak |
| derketin sûkê | pazara çıkmak |
| derketin tadatê | lşk tadata çıkma |
| derketin zozanan | l/ngh yaylamak |
| derketina zozanan | yaylama, yaylaya çıkma |
| derkî | fel/rd dışınlı, dışlak |
| derkirde | bz/m dış satım, ihracat |
| derkirdekar | nd/nt ihracatçı |
| derkirdekarî | m ihracatçılık |
| derkirî | rd 1. çıkartılmış 2. deşilmiş 3. kovulmuş, dışarı atılmış (bir yerden sürüp çıkarılmış) 4. dışlaştırılmış |
| derkirin | m 1. çıkarma (birinin veya bir şeyin çıkmasını sağlama, çıkmasına sebep olma) 2. çıkarma (sindirim yolundan dışarı atma) 3. biy boşaltma, boşaltım 4. fizyo çıkartı 5. deşme, açma, patlatma (içini açma, yara açma, yarayı, çıbanı vb. içindeki iltıhabı dışarı çıkarma) 6. dışa vurma 7. çıkarma, çıkartma 8. dışarı atma, çıkarma, kovma, sürme 9. sürme, sürgün etme 10. dışlaştırma |
| derkirinbar | rd çıkarılabilir |
| derkîs | nd/nt casus |
| derkîsî | m casusluk |
| derkoş | bnr dergûş |
| derkutk | m kapı tokmağı |
| derling | m don, tuman, kadın donu |
| dermal | m ev yanı, evin dışı |
| dermal kirin | evin dışına atmak |
| dermale (i) | rd yakın, tanıdık |
| dermale (ii) | m 1. besi 2. rd besili (semiz hayvan) * conegayê dermale besili tosun 3. evde özel olarak yetiştirilen kavurmalık hayvan |
| dermale kirin | l/gh besiye çekmek |
| dermalekirî | rd besili |
| dermalekirin | m besiye çekme |
| dermaletî | m besicilik |
| derman | n 1. derman, ilâç, em 2. ecza (kimyasal yollarla elde edilen, ilâç yapmaya yarayan veya sanayide türlü işlerde kullanılan maddelerin genel adı) 3. mec derman (takat,mecal) 4. mec çare, deva * ji her derdî re derman e her derde deva 5. maya (yoğurt mayası gibi) |
| derman kirin | ilaçlamak, pansuman yapmak, tedavi etmek. l/gh 1. ilâçlamak, emlemek, flitlemek 2. mayalamak, damızlık çalmak * şîr derman kir sütü mayaladı 3. alık sürmek, boya sürmek, makyaj yapmak |
| derman lê hatin kirin | ilâçlanmak |
| derman lê kirin | l/bw ilâçlamak, ilâç sürmek ilâçlamak |
| derman lê reşandin | l/bw ilâçlamak, flitlemek |
| derman tê dan | l/bw ilâç sürmek, emlemek |
| derman xwarin | ilaç içmek. |
| dermanav | m maden suyu |
| dermandank | m ecza dolabı |
| dermandar | nd/nt eczacı |
| dermandarî | m eczacılık |
| dermande | rd 1. biçare, derbeder 2. hasta |
| dermandeyî | m ilâçlama |
| dermanê agirkuj | nd ateş düşürücü |
| dermanê ehmeqiyê tune ye | ahmaklığın çaresi yoktur |
| dermanê êşbir | bj nd ağrıkesen |
| dermanê gelêrî | kocakarı ilacı |
| dermanê germ | nd toz biber, pul biber |
| dermanê hazir | hazır ilâç |
| dermanê her derdî | her derde deva |
| dermanê kurmancî | kocakarı ilacı |
| dermanê mast | nd çalacak |
| dermanê sorikî | kızıllık, allık |
| dermanê xwestinê dan e | isteyenin bir yüzü vermeyenin iki yüzü kara |
| dermanên xwarinê | nd baharat |
| dermanfiroş | nd/nt 1. eczacı (hazır ilâçları satan diplomalı kimse) 2. m eczahane |
| dermanfiroşî | m eczacılık |
| dermangeh | m eczane |
| dermanger | nd/nt eczacı (ilâç yapan kimse) |
| dermangerî | m 1. eczacılık 2. eczacılık (ilâçların hazırlanmasıyla uğraşan uygulamalı bilim) |
| dermank | m ilâçlık, ilâç koyma yeri |
| dermankar | nd/nt pansumancı |
| dermankarî | m pansuman |
| dermankarî kirin | pansuman yapmak |
| dermankartî | m pansumancılık |
| dermanker | nd/nt pansumancı |
| dermankerî | m pansumancılık |
| dermankêş | nd/nt esrarkeş |
| dermankêşî | m esrarkeşlik |
| dermankirî | rd 1. ilâçlı, ilâçlanmış, eczalı 2. mayalı 3. boyalı, makyajlı (kadın için, yüzüne çok boya sürmüş olan) |
| dermankirin | m 1. ilâçlama, emleme, flitleme 2. mayalama, damızlık çalma 3. alık sürme, boya sürme, makyaj yapma |
| dermanname | m reçete |
| dermannas | bj/nd farmakolog |
| dermannasî | m farmakoloji |
| dermannekirî | rd 1. ilâçsız, ilançlanmamış, eczasız 2. mayasız 3. boyasız, makyajsız (kadın için; yüzünü boyamamış olan) |
| dermansaz | nd/nt eczacı (ilâç yapan kimse) |
| dermansazî | m eczacılık |
| dermanxane | eczahane. m eczahane |
| dermanxwarî | rd ilâç almış olan (zehirlenmek için) |
| dermanzan | nd/nt farmakolog |
| dermanzanî | m farmakoloji |
| dermatolog | nd/nt dermatolog, cildiyeci |
| dermatolojî | m dermatoloji, cildiye |
| dermedor | m çevre, etraf |
| dermirovî | rd insanlık dışı |
| dermûjen | m merhem, krem |
| derne (i) | zo/nd zayıf hayvanların derisi altına giren bir tür kene |
| derne (ii) | m yayıkta oluşan delik |
| dernexûn (i) | rd dışa eğimli |
| dernexûn (ii) | nd sürülmeden dinlenmeye bırakılmış ve ot bitmiş tarla |
| dernixûn | h yüz üstü, yüzükoyun |
| dernixwîn | m ağaçtan kapak |
| dernoj | rd sataşkan (ona buna bulaşan kimse) |
| dernojî | m sataşkanlık |
| derodero | rd derbeder |
| derodero bûn | l/ngh derbeder olmak |
| derodero kirin | l/gh derbeder etmek |
| deroderobûn | m derbeder olma |
| deroderobûyîn | m derbeder oluş |
| deroderokirin | m derbeder etme |
| derofî | rd bir dergâhtan uzaklaşmış olan |
| derofî bûn | l/ngh bir dergâhtan uzaklaşmak |
| derofî kirin | l/gh bir dergâhtan uzaklaştırmak |
| derofîbûn | m bir dergâhtan uzaklaşma |
| derofîkirin | m bir dergâhtan uzaklaştırma |
| derok | m priz (bilgisayar için) |
| derokên paralel | paralel prizler |
| derokên rêzeyî | seri prizler |
| derolî | rd dindışı |
| derolîtî | rd dindışılık |
| derpê | külot, don. n 1. don, tuman 2. iç donu |
| derpê di nav pê de bûn | uçkuruna gevşek olmak |
| derpê li ser dil şidandî | uçkuruna sağlam, namuslu |
| derpê li ser dil şidandî bûn | uçkuruna sağlam olmak |
| derpê tije kirin | 1) donuna yapmak (veya doldurmak), altını pisletmek 2) donuna yapmak, donuna doldurmak (çok korkmak) |
| derpêç | m cilt (formları veya yaprakları birbirine dikilerek veya yapıştırılarak bir kitaba geçirilen deri, bez veya kâğıt) |
| derpêç (i) | bnr dorpêç |
| derpêç kirin | ciltlemek |
| derpêçker | nd/nt ciltçi |
| derpêçkerî | m ciltçilik |
| derpêgore | külotlu çorap. |
| derpêk | m don, tuman |
| derpêqut | n külot |
| derpêş | öngörme, göz önünde tutma, aklından geçirme. m 1. sunu, sunma, arz 2. rd önde olan, göz önünde bulunan |
| derpêş kirin | l/gh 1. sunmak 2. ileri sürmek, serdetmek 3. belirtmek * min ramanên xwe derpêş kirin ben düşüncelerimi belirttim 4. yürütmek (açıklamak, öne sürmek) * raman derpêş kirin fikir yürütmek 1) sunmak, arz etmek 2) yürütmek (açıklamak, öne sürmek) * raman derpêş kirin fikir yürütmek |
| derpêşî | m 1. ileri sürme 2. öngörü |
| derpêşî (...) kirin | -e sunmak |
| derpêşkirî | rd 1. sunulmuş 2. ileri sürülmüş 3. yürütülmüş (açıklanmış, öne sürülmüş olan) 4. belirtilmiş olan |
| derpêşkirin | m 1. sunma 2. ileri sürme, serdetme 3. yürütme (açıklama, öne sürme) 4. belirtme |
| derpêyê binî | iç donu |
| derpêyê jinan | kadın tumanı |
| derpêyê qol | külot, şort |
| derpêyê qut | külot (bi) |
| derpêyê xwe de kirin | donuna etmek (bi) |
| derpêyê xwe de pîs bûn | donuna kaçırmak |
| derpî | bnr derpê |
| derpîkê dîk | nakıl otu; silene conoidea |
| derpîkedîk | bot/nd bir bitki adı |
| derpîkurtik | n şort |
| derpoş | m kapak (herhangi bir şeyin kapağı) |
| derqanûn | rd kanun dışı |
| derqanûnî | m kanunsuzluk |
| derqel (i) | m 1. semt * xwe li vê derqelê deyne bu semte in 2. konum, durum |
| derqel (ii) | m düz yüzeydeki çukurcuk (tahta gibi) |
| derqîl | m çelik çomak |
| derqîtk | m 1. deriden kup kapağı 2. topraktan kapak |
| derqutk | bnr derkutk |
| derrojevî | rd gündem dışı |
| ders | m 1. de(bir konuda öğretmenin öğrenciye sınıfta belirli bir sürede verdiği bilgi) 2. ders (bul bilginin aktarımı için ayrılan süre) * pênc deqe maye ku ders biqede dersin bitmesine beş dakika var 3. ders (öğrencinin öğrenmek zorunda olduğu bilgi) * sibehê ji dersa matematîkê ezmûna min heye yarın matematik dersinden sınavım var 4. mec de(bir olayın bellekte bıraktığı kalıcı iz, öğüt, ibret) * ji vê bûyerê ders negirt bu olaydan ders almadı |
| ders çêkirin | ders yapmak, ders çalışmak |
| ders dan | l/gh ders vermek |
| ders dan (yek) | (birine) dersini vermek, ders vermek (azarlamak, sert davranmak, sert bir karşılıkla yola getirmek) * derseke baş dayê ona güzel bir ders verdi |
| ders dîtin | 1) ders görmek 2) tahsil görmek, öğrenim yapmak (jê) |
| ders girtin | 1) ders almak 2) ders almak, ibret almak |
| ders ji xwe re jê girtin | kıssadan hisse almak (veya çıkarmak) |
| ders kirin | 1) ders işlemek 2) ders yapmak (jê) |
| ders stendin | 1) ders almak 2) ders almak, ibret almak |
| ders vegotin | ders anlatmak |
| ders xebitîn | (an jî şixulîn) ders çalışmak |
| ders xwendin | 1) ders okumak 2) mec tahsil görmek |
| dersa (tiştekî) dan | okutmak, ders vermek * li dibistanê dersa Îngilîzî dide okulda İngilizce okutuyor |
| dersa (tiştekî) dîtin | ilmini almak |
| dersa aqil | us payı |
| dersa aqil dan (yek) | (birine) us payı vermek |
| dersa ji metelokê | kıssadan hisse |
| dersa xwe çêkirin | dersini yapmak |
| dersal | eski zaman, eski yıllar. |
| derşandin | m ihracat, dış satım |
| dersbêj | nd/nt okutman |
| dersbêjî | m okutmanlık |
| dersdan | m ders verme |
| dersdar | nd/nt öğretmen |
| dersdarî | m öğretmenlik |
| dersdarî kirin | öğretmenlik yapmak |
| dersdayîn | m ders veriş |
| dersînor | m 1. sınır dışı 2. sınır boyu 3. kural dışı |
| dersînorî | rd sınır dışı olan |
| dersînorî bûn | l/ngh sınır dışı olmak |
| dersînorî kirin | l/gh sınır dışı etmek sınır dışı etmek, hudut dışı etmek |
| dersînorîbûn | m sınır dışı olma |
| dersînorîbûyî | rd sınırdışı olmuş olan |
| dersînorîbûyîn | m sınırdışı oluş |
| dersînorîkirî | rd sınırdışı edilmiş olan |
| dersînorîkirin | m sınır dışı etme |
| dersirûştî | rd doğa dışı, gayri tabiî |
| dersirûştîbûn | m doğa dışılık, gayri tabiîlik |
| derşo | n bulaşık bezi |
| dersok | yazma. |
| dersok (i) | n keçe |
| dersok (ii) | m 1. kefiye 2. bir kadın başlığı 3. destmal |
| dersoka serî | nd baş bandı |
| dersoka stû | nd boyun atkısı |
| dersûk | bnr dersok |
| derşûştin | m bulaşıkhane |
| dersxane | m 1. dersane, derslik 2. dershane (okul dışında para karşılığında ders veren kuruluş) |
| dersxebitîn | m ders çalışma |
| dersxwîn | nd/nt dersine çalışan öğrenci |
| derteng | m dar yer |
| dertixûb | m sınır dışı, hudut dışı |
| dertixûb kirin | sınır dışı etmek, hudut dışı etmek |
| dertixûbî | rd sınırdışı olmuş olan |
| dertixûbî bûn | l/ngh sınır dışı olmak |
| dertixûbî kirin | l/gh sınırdışı etmek |
| dertixûbîbûn | m sınırdışı olma |
| dertixûbîbûyî | rd sınırdışı olmuş olan |
| dertixûbîbûyîn | rd sınırdışı oluş |
| dertixûbîkirî | rd sınırdışı edilmiş olan |
| dertixûbîkirin | m sınırdışı etme |
| dertûl | bnr der û dertûl |
| derûce | bot/m darücan |
| derûd | bnr derhûd |
| derûderî | rd derbeder |
| derûderî bûn | l/ngh derbeder olmak |
| derûderî kirin | l/gh derbeder etmek |
| derûderîbûn | m derbeder olma |
| derûderîbûyîn | m derbeder oluş |
| derûderîkirin | m derbeder etme |
| derûn | m 1. öz, iç 2. iç dünya |
| derûnî | rd 1. özden 2. özsel, içsel, içle ilgili 3. fel özünlü, zatî 4. psişik, nefsi, ruhsal |
| derûnîtî | m özdenlik |
| derûnnas | nd/nt 1. psikolog, ruh bilimci 2. psikiyatr |
| derûnnasî | m 1. psikoloji, ruh bilimi 2. psikiyatri |
| derûnnasîtî | m ruh bilimcilik |
| derûnnasiyî | rd psikolojik, ruh bilimsel |
| derûnnexweş | nd/nt ruh hastası |
| derûnnexweşî | m ruh hastalığı |
| derûnpak | rd iyi huylu, temiz, dürüst kimse |
| derûnpîvî | m psikometri |
| derûnzan | nd/nt 1. psikolog, ruh bilimci 2. ruh hekimi, psikiyatrist |
| derûnzanî | m 1. psikoloji, ruh bilimi 2. psikiyatri, ruh bilim |
| derûnzanîtî | m ruh hekimliği |
| derûnzanîya ezmûnî | deneysel psikoloji |
| derva | bnr derve |
| dervayî | fel/rd öz dışı, dışınlı |
| derve | dışarı, dışarıda, dış, hariç. n 1. dış, dışarı (iç karşıtı) * em dawiya hefteyê derdikevin derveyê bajêr hafta sonunda şehrin dışına çıkıyoruz * ji derve deng tên dışarıdan sesler geliyor * ku mirov deh deqîqe bimeşe derdikeve derveyî bajark on dakika yürüyünce kasabanın dışına çıkılır 2. dı(bir konunun kapsamına girmeyen şey) 3. dış (görülen, içte bulunmayan yüzey) * derveyê piyaleyê qirêjî ye bardağın dışı kirli 4.rd dış (somut kavramlarda; iki veya ikiden çok şeyden merkeze daha uzak olan) * deriyê derve dış kapı 5. dış (yabancı ülkelerle ilgili) * siyaseta derve dış siyaset 6. sn/nd dış (açık havada geçen sahneleri içine alan çekim) 7.nddışarı, dışarısı (kişinin konutundan ayrı yer) * şeva xwe li derve bihart geceyi dışarıda geçirdi 8.nddışarı, dışarısı, hariç (yurt dışı, yabancı ülke) * em bi derve re dan û stendinê dikin dışarıyla alış veriş yapıyoruz * şekir ji derve dihat şeker hariçten gelirdi 9.dışarı, dışarısı (dışa, dış çevreye) * zarok reviya derve çocuk dışarıya kaçtı |
| derve kirin | l/gh soymak (birinin üstünde, yanında veya bir yerde bulunan şeylerini alıp götürmek * banka derve kirine bankayı soymuşlar |
| derveanîn | nd ithal |
| dervedere bûn | l/ngh dışa vurulmak |
| dervederebûn | m dışa vurulma |
| dervefiroş | nd/nt dış satımcı |
| dervefiroşî | bz/m dış satımcılık, ihracat, ihraç (üretilen malları yurt dışına satma) |
| dervekar | nd/nt hariciyeci (dış siyaset ile uğraşan meslek adamı) |
| dervekarî | m dış işleri, hariciye (devlet yönetiminde dış işleri) |
| dervekarîtî | m hariciyecilik |
| dervekî | fel/rd dışınlı, dışlak |
| dervekirî | rd soyulmuş kimse |
| dervekirin | m soyma |
| derveşandinî | bz/m ihracat |
| derveyî | dışarıdaki, dışla ilgili. nd/rd 1. dışarılı, dışarılıklı, taşralı 2. dışsal, haricî 3. dışa dönük |
| derveyî (tiştekî) | dışarısı |
| derveyî welêt | nd yurt dışı dış dünya (veya âlem) |
| derveyîtî | m dışa dönüklük |
| dervînî | rd irade dışı, istenç dışı |
| dervokî | fel/rd dışrak |
| derwaze | m 1. geçiş veya giriş yeri 2. kale kapısı 3. sp kale |
| derwazevan | n kaleci m kalecilik |
| derwêş | ol/n derviş |
| derwêş zanê çi di hebana wî de heye | derviş kendi durumundan haberdardır |
| derwêşane | nd/h dervişçe |
| derwêşê bektaşiyan | Bektaşî babası |
| derwêşî | m 1. dervişlik 2. dervişlerce kullanılan bir tef türü |
| derwêşkî | nd/h dervişçe, dervişvari |
| derwêşkotek | rd/mec zorba |
| derwêşok | n dervişcik |
| derwêştî | dervişlik |
| derwêştîya hindiyan | fakirizm |
| derwîn | m kapak (özellikle içinde yemek pişirilen ve kazan gibi büyük kapların üzerini kapamak için kullanılır) |
| derx (i) | m yeşil ağacın nazik dalı |
| derx (ii) | m metin ezberleme |
| derxîç | n küçük ağıl kapısı |
| derxik (i) | m fide |
| derxik (ii) | rd çizgili, alacalı |
| derxîn | m çıkarma, çıkarış |
| derxîner | rd çıkarıcı |
| derxişk | n ağıl kapısı |
| derxistî | rd çıkarılmış 2. kovulmuş, sürülmüş olan 3. dışarı atılmış |
| derxistin | m 1. çıkarma, çıkarış (birinin veya bir şeyin çıkmasını sağlama, çıkmasına sebep olma) 2. çıkarma (bulma, ortaya koyma) 3. mec çıkarma (söyleme) 4. çıkarma (düküntülü hastalığa tutulma) 5. çıkarma (sağlama, elde etme) 6. çıkarma (... gibi gösterme, bir davranışı yükleme) 7. çıkarma, ıtrah (sindirim yolundan dışarı atma) 8. çıkarma (ilgisini kesme, uzaklaştırma) 9. çıkarma (giysi, ayakkabı gibi şeyleri vücuttan ayırma, soyma) 10. çıkarma (yayımlama) 11. çıkarma (giderme) 12. çıkarma (sebep olma, yol açma) 13. çıkarma (yapma, üretme) 14. çıkarma (sunma) 15. çıkarma (gösterme) 16. mat çıkarma * ez ji kirariyên hesêb pirtir ji derxistinê hez dikim bu dört işlemden çıkarmayı seviyorum 17. dışarı atma, kovma (bir yerden sürüp çıkarma) 18. argo sökülme 19. yaratma (olmasına, ortaya çıkmasına sebep olma) 20. alma, çalma 21. çıkarma (sesini yükseltme) 22. çıkarma (vermeye katlanma) 23. lşk çıkarma (asker çıkarma) l/gh 1. çıkarm(birinin veya bir şeyin çıkmasını sağlamak, çıkmasına sebep olmak) * min hesp ji axurê derxist atı ahırdan çıkardım 2. çıkarmak (bulmak, ortaya koymak) * ez dê vira wî derxim yalanını çıkaracağım 3. mec çıkarmak (söylemek) * tu çi di hizirî, derxe ku tu rihet bibî! ne düşünüyorsun, çıkar da rahatla! 4. çıkarmak (düküntülü hastalığa tutulmak) * zarok sorik derxistine çocuk kızamık çıkarmış 5. çıkarmak (sağlamak, elde etmek) * nanê xwe ji kevir derdixe ekmeğini taştan çıkarıyor 6. çıkarmak (... gibi göstermek, bir davranışı yüklemek) * axirê ew sûcdar jî derxistin sonunda onu suçlu da çıkardılar 7. çıkarmak (sindirim yolundan dışarı atmak) 8. çıkarmak (ilgisini kesmek, uzaklaştırmak) 9. çıkarmak (giysi, ayakkabı gibi şeyleri vücuttan ayırmak, soymak) * tu çima sola xwe dernaxî? ayakkabını niye çıkarmiyorsun? 10. çıkarmak (yayımlamak) * dê kovareke nû derxin yeni bir dergi çıkaracaklar 11. çıkarmak (gidermek) * têr baş leke derxistiye lekeyi iyice çıkarmış 12. çıkarmak (sebep olmak, yol açmak) * wisa dixuyê ku tu dê dîsa bûyerekê derxî anlaşılan sen yine olay çıkaracaksın 13. çıkarmak (yapmak, üretmek) * rojê karibûye deh cilan derxe günde on elbise çıkarabiliyormuş 14. çıkarmak (sunmak) * ji mêvanan re kakilên gûzan derxistin konuklara ceviz içi çıkardılar 15. çıkarmak (göstermek) * tu dê vî wekî mêrê xwe derxî ser sehneyê bunu kocam diye sahneye çıkaracaksın 16. mat çıkarmak * pêncan ji dehan derxe beşi ondan çıkar 17. dışarı atmak, kovm(bir yerden sürüp çıkarmak) 18.argo sökülmek * pereyan derxe paraları sökül 19. yaratmak (olmasına, ortaya çıkmasına sebep olmak) * şewatê xetereyeke mezin derxist yangın büyük tehlike yarattı 20. almak, çalmak * saeta min ji berîka min derxistine cebimden saatımı almışlar 21. çıkarmak (sesini yükseltmek) * dengê xwe derxist sesini çıkardı 22. çıkarmak (vermeye katlanmak) * de ka pereyan derxe çıkar bakalım paraları 23.lşk çıkarmak (asker çıkarmak) |
| derxistin ber çavan | meydana dökmek * gişt eybikên wî derxistin ber çavan bütün pisliklerini meydana döktü |
| derxistin ber tavê | havalandırmak, hava almasına sağlamak |
| derxistin der | l/gh havalandırmak, hava almasına sağlamak 1) dışarı çıkarmak 2) dışarı atmak, çıkarmak 3) apteste çıkarmak |
| derxistin destnimêjê | apdeste çıkarmak |
| derxistin holê | meydana çıkarmak. |
| derxistin îhaleyê | ihaleye çıkarılmak |
| derxistin meydanê | 1) meydana çıkarmak, meydana vurmak, ortaya çıkarmak 2) ortaya dökmek (çıkarmak, göstermek) 3) ortaya dökmek (açıklamak) |
| derxistin navê | lanse etmek |
| derxistin pazarê | (an jî piyaseyê) pazara (veya piyasaya) sürmek * mal derxiste pazarê malı pazara sürdü |
| derxistin pêş | öne çıkarmak, öne sürmek |
| derxistin rastê | 1) açığa çıkarmak, ortaya çıkarmak 2) ortaya dökmek (çıkarmak, göstermek) 3) ortaya dökmek (açıklamak) |
| derxistin sahneyê | 1) sahneye çıkarmak 2) şn oynatmak, sahnelemek |
| derxistinbar | rd çıkarılabilir |
| derxûm | bnr derxûn |
| derxûn | m tencere kapağı |
| derxûn (i) | m kapak (kap kacağın ağaç veya topraktan kapağı) |
| derxûn (ii) | m alabora |
| derxûn bûn | l/ngh alabora olmak |
| derxûn kirin | l/gh alabora etmek |
| derxûnbûn | m alabora olma |
| derxûnkirin | m alabora etme |
| derxur | m yiyecek azık, gıda |
| derxwe | psî/rd dışa dönük |
| derxwestin | m rica etme l/gh rica etmek |
| derxweyîtî | m dışa dönüklük |
| derxwîn | m kapak (kap kacağın ağaç veya topraktan kapağı) |
| derxwînk | bnr derxwîn |
| derya | deniz. m 1. deniz, derya 2. mec deniz (sınırsız genişlik, çokluk) |
| deryaberfireh | engin deniz. |
| deryaçe | erd/m göl |
| deryadar | nd/nt 1. kaptan 2. denizci |
| deryadarî | m 1. kaptanlık 2.denizcilik |
| deryadil | rd deryadil (her şeyi hoş gören, çok sabirli) |
| deryadilî | m deryadillik (her şeyi hoş görme, çok sabirli olma) |
| deryager | nd/nt denizci |
| deryagerî | m denizcilik |
| deryagir | n korsan (deniz haydudu) |
| deryagirî | m korsanlık |
| deryakeçik | m deniz kızı |
| deryavan | denizci, bahriyeli. nd/nt 1. denizci 2. (deniz sporlarıyla ilgilenen kimse) |
| deryavanî | denizcilik. m denizcilik |
| deryaya balûpal | der açık deniz |
| deryaya bêbal û pal | açık deniz |
| deryaya hundirîn | erd/nd iç deniz |
| deryaya qezwînê | Hazar Denizi. |
| deryaya rabûyî | kabarık deniz |
| deryaya reş | Karadeniz. nd Karadeniz |
| deryaya seholbenda bakur | kuzey buz denizi |
| deryaya sekan | ölü deniz |
| deryaya sor | nd Kızıl Deniz |
| deryaya spî | nd Akdeniz |
| deryayî | rd denizsel, denizle ilgili |
| deryazan | nd/nt denizbilimci |
| deryazanî | m denizbilim |
| derz | m 1. çatlak (sert cisimler için * tu derzên li dîwêr dibînî? duvardaki çatlakları görüyor musun? 2. çatlaklık * derza di dîwêr de duvardaki çatlaklık 3. yarık, rahne 4. derz * hay ji derzên dîwar hebe duvarın derzlerine dikkat et 5. der armuz 6. kıvrım, bükl?(bir şeyin kıvrılan yeri) |
| derz (i) | m torba ağzını bağlamada kullanılan ip |
| derz dan | l/gh derz yapmak derz yapmak |
| derz ketin (.. | (bir şeyde) çatlak oluşmak |
| derz lê ketin | l/bw çatlamak çatlamak, çatlaklar oluşmak |
| derza piştê | ant/nd omurga |
| derzagonî | rd kanun dışı |
| derzagonîtî | m kanun dışılık |
| derzan | m 1. kapı aralığı * di derzanê derî de temaşe kir kapı aralığında seyretti 2. derz |
| derzanek | m omurga |
| derzanistî | rd bilim dışı, gayri ilmî |
| derzanistîbûn | rd bilim dışılık |
| derzbûn | m 1. çatlaklık 2. yarıklık |
| derzdan | m derz yapma |
| derzdar | rd 1. çatlaklı 2. derzli |
| derzek | m 1. çatlak 2. derz * hay ji derzekên dîwar hebe duvarın derzlerine dikkat et |
| derzen | ant/m omurga kemiği |
| derzî | iğne. m 1. iğne (dikiş dikmeye yarayan ince, ucu sivri ve bir ucunda iplik geçecek deliği bulunan çelik araç) 2. iğne (iki şeyi birbirine tutturmaya yarar ince, uzun, ucu sivri metal araç) * derziya kravat kravat iğnesi 3. iğne (enjektör, şırınga) 4.bj aşı, iğne (zerk yoluyla vücuda verilen ilâç) * doktor di şûna heban de derzî da kurik doktor hap yerine çocuğa iğne yazdı 5. iğne (vücuda bu yolla ilâç verme işi) * ji derziyan ditirse iğneden korkuyor 6. iğne (bazı böceklerde bulunan savunma organı) * derziya dûpişkê akrebin iğnesi 7. ibre 8.argo penis |
| derzî dan | l/gh karıncalanmak (vücudun bir yerindeki uyuşukluktan sonra kan dolaşımının başlamasıyla, o yerde karıncalar dolaşır gibi bir izlenim uyanmak) |
| derzî di xwe re kirin hîna şûjin di yekî din re kirin | iğneyi kendine çuvaldızı başkasına batırmak |
| derzî hatin (yekî) | iğnelenmek (iğne batar gibi olmak) |
| derzî kirin | l/gh aşılamak, iğnelemek aşılamak, aşı vurmak |
| derzî lê dan | l/bw aşı yapmak, iğne vurmak (an jî xistin) iğne yapmak (veya vurmak), aşı vurmak |
| derzî lê xistin | l/bw aşı yapmak, iğne vurmak |
| derzî tê re hatin kirin | iğnelenmek (iğne batar gibi olmak) |
| derzîdan | m karıncalanma |
| derzîdank | m iğnedenlik, iğnelik, iğne yastığı |
| derzîdar | rd iğneli |
| derzîdeq | toplu iğne. |
| derzîiya eba | büyük iğne |
| derzik | m 1. çatlak 2. derz |
| derzîk | m 1. iğne, iğnecik 2. iğne (bazı araçların ucu sivri parçaları) * derzîka pusûlayê pusula iğnesi 3. iğne (oltanın ucundaki küçük çengel) 4. zo iğnecik |
| derzik apiştê | ant/nd omurga |
| derzîka piştê | ant/nd omurga |
| derzîkar | nd/nt iğneci, aşıcı |
| derzîkarî | m iğnecilik, aşıcılık |
| derzîker | nd/nt iğneci, aşıcı |
| derzîkerî | m iğnecilik, aşıcılık |
| derzîkirî | rd 1. iğneli, iğnelenmiş 2. iğneli (iğne ile tutturulmuş) 3. bj aşılı |
| derzîkirin | m aşılama, iğneleme |
| derzîkok | m 1. küçük iğne 2. toplu iğne |
| derzîlêdan | m aşı yapma, enjeksiyon |
| derzîlêdayî | rd aşılı, iğne vurulmuş olan |
| derzîlêdayîn | m aşı yapma, iğne vurma |
| derzîlêder | nd/nt enjeksiyoncu |
| derzîlêxistî | rd aşılı, iğne vurulmuş olan |
| derzîlêxistin | m aşı yapma, enjeksiyon |
| derzîlo | m iğne (iki şeyi birbirine tutturmaya yarar ince, uzun, ucu sivri metal araç) |
| derzîlo kirin | l/gh iğnelemek |
| derzîlok | küçük turna gagası; erodium cicitarium |
| derzîlok (i) | m 1. iğnecik 2. ibre |
| derzîlok (ii) | bot/m dönbaba, turna ayağı, turna gagası |
| derzîlokirin | m iğneleme |
| derzînekirî | bj/rd aşısız |
| derzîşîvan | turna gagası; geranium |
| derzîşivan | bot/m turna gagası (Geranium robertianum) |
| derziya eba | nd büyük iğne |
| derzîya gir | (an jî lihêfan) kıyık, kalın yorgan iğnesi |
| derziya leglege | bot/nd otsu bir bitki |
| derziya xuriyan | bj/nd çiçek aşısı |
| derzîya xwedê li ber çavê (yekî) çûn û hatin | gözleri kararmak * piştî van mijûliyên dijwar derziya Xwedê li ber çavê wê çûn û hatin bu ağır sözlerden sonra gözlerim kararmaya başladı |
| derzok (i) | m çengelli iğne |
| derzok (ii) | bot bir ot türü |
| derzûka leglegê | bot yaprakları iğne gibi olan bir tür bitki |
| derzûn | m kapı eşiği |
| deşarj | m deşarj, boşalım, boşalma |
| deşarj bûn | l/ngh deşarj olmak |
| deşarj kirin | l/gh deşarj etmek |
| deşarjbûn | m deşarj olma |
| deşarjkirin | m deşarj etme |
| desen | n 1. desen 2. desen (görsel etki yaratmak için yapılan çizgi resimlerin hepsi) |
| desenkirî | rd desenli (desenle süslenmiş olan) |
| desgeh | bnr dezgeh |
| desgirtî | m sözlü, nişanli |
| desîbel | m desibel |
| deşîfre | rd deşifre |
| deşîfre bûn | deşifre olmak |
| deşîfre kirin | deşifre etmek |
| desîgram | mat/m desigram (kısaltması dg) |
| desîkator | tek/m desikatör |
| desîlître | mat/m desilitre (kısaltması dl) |
| desîmetre | mat/m desimetre (kısaltması dm) |
| desinator | nd/nt desinatör |
| desinatorî | m desinatörlük |
| desîse | m 1. desise, oyun 2. -den dolayı |
| desîster | m desister (kısaltması dst) |
| deskere | m pusula |
| deskîs | nd/nt casus |
| deskîsî | m casusluk |
| desmal | m mendil |
| deşo | m 1. atık su 2. yoğurt ve ayranın üstünde oluşan su 3. mec çok su katılmış olan ayran |
| despot | n 1. despot (bir ülkeyi zora ve baskıya dayanarak yöneten) 2. dîr despot (Ortadoks Rumlarının din başkanlarına verilen ad) |
| despotane | rd despotik |
| despotî | m despotluk |
| despotîk | rd despotik |
| despotîzm | m destpotizm |
| desrû | m bir tür baş örtüsü |
| deşt | m ova |
| dest | ant/n 1. el 2. mec el (aracı, vasıta) * min bi destê birayê xwe jê re name hinart kardeşimin eliyle ona mektup gönderdim 3. el (iyelik ekiyle veya bazı deyimlerde, sahiplik, mülkiyet) * min hemû pereyê di dest xwe de da bi vî xaniyî elimdeki bütün parayı bu eve yatırdım 4. el (yönetim, baskı, etki) * ev xak ji destên dijmin hatin rizgarkirin bu topraklar düşman elinden kurtarıldı 5. el (oyunlarda parti) |
| dest (ii) | m 1. kat, takım, elbise takımı (giyecekler için) * ji min re destek cil kirî bana bir takım elbise aldi 2. parça (sayı sıfatıyla beraber, tane) * sê dest qumaşê ji bo cilan üç parça elbiselik qumaş |
| dest (iii) | m qafile, grup * destek tê yek diçe bir kafile gelip biri gidiyor |
| dest (iv) | rd 1. aynı * tev li destekî hatine çêkirin hepsi aynı şekilde yapılmış 2. m kalite, sınıf * ji desta baş iyi kaliteden * titûna ji desta herî baş birinci sınıf tütün |
| dest avêtin | el atmak, sataşmak, sarkıntılık yapmak, taciz. |
| dest avêtin (karekî) | (bir işe) el atmak (müdahele etmek) (bir işe) el atmak, girişmek (teşebüs etmek) * bi qandî bexçe dest avêtiye malê jî bahçeye olduğu kadar eve de el atmıştır |
| dest avêtin (tiştekî) | 1) asılmak, yapışm(bir işi yapmak amacıyla, hevesle bir şeyi eline almak) * dest avêtin kindir halata yapıştılar 2) ağırlını (ortaya) koymak (gücünü, yetkisini kullanmak) 3) çizmeleri çekmek 4) işi ... e dökmek * dest avêtiye dostiyê işi ahbaplığa dökmüş 5) el katm(bir işin yapılmasına yardım etmek) 6. yapışm(bir şeyi eline almak) 7) el sürmek, tecavüz etmek * dest avêtine namûsa wî namusuna el sürmüşler |
| dest avêtin (yekê) | 1) saldırmak * dest avêtiye namûsa wê namusuna saldırmış 2) sarkıntılık etmek (veya yapmak(birinin) ırzına geçmek, tecavüz etme(birinin) üstünden geçmek |
| dest avêtin çi bûn xwelî | tuttuğu dal elinde kalmak |
| dest avêtin darê zorê | şiddete baş vurmak, zor kullanmak |
| dest avêtin doxînê | küçük aptesini yapmak |
| dest avêtin kaxiz û qelemê | kaleme (veya kâğıda) sarılmak |
| dest avêtin kembera qewetê | dueloya tutuşmak |
| dest avêtin kîsê xwe | keseye davranmak |
| dest avêtin namûsa (yekî) | 1) namusuna tecavüz etmek 2) tecavüz etmek (başkasının hakına el uzatmak) 3) ırzına geçmek, becermek |
| dest avêtin qeweta cebrî | cebir kullanmak |
| dest avêtin qeweta zorê | zor kullanmak, kaba kuvvete baş vurmak |
| dest berdan | m 1. el çekme 2. terketme 3. savurgan olma l/gh 1. el çekmek 2. terketmek 3. savurgan olmak |
| dest bi axaftinê kirin | konuşmaya başlamak |
| dest bi berebeziyê (pêşbirkê an jî tiratê) kirin | yarışa kalkmak |
| dest bi bizavê kirin | eyleme geçmek |
| dest bi çalakiyê kirin | eyleme geçmek |
| dest bi dabaşê kirin | mevzuya girmek |
| dest bi danişînê kirin | celseyi açmak, oturumu açmak |
| dest bi dest | 1) elden ele 2) elden, aracısız 3) yekten 4) yakın mesafede savaşma, birbirine sıkma |
| dest bi firê kirin | 1) uçmaya başlamak 2) uçuşa (veya kalkışa) geçmek |
| dest bi hevdan | l/bw (birbirine) el vermek, dayanışmak |
| dest bi hîndekariyê kirin | öğretim yapmak, ders yapmak |
| dest bi kar kirin | işe başlamak |
| dest bi livbaziyê kirin | eyleme geçmek |
| dest bi meşê kirin | yürüyüşe geçmek * leşker dest bi meşê kir asker yürüyüşe geçti |
| dest bi pêşbirkê | (an jî tiratê) kirin yarışa kalkmak |
| dest bi qîjîniyê | (an jî qîrîniyê) kirin feryadı basmak |
| dest bi rabûnê kirin | kalkışa geçmek |
| dest bi rayavêtinê kirin | oylamaya geçmek (veya gitmek) |
| dest bi rûniştanê kirin | oturumu açmak, celseyi açmak |
| dest bi ser de girtin | müsadere etmek |
| dest bi şer kirin | savaş başlamak, silâh patlatmak |
| dest bi sondan kirin | yemini basmak |
| dest bi temaşeyan kirin | perdelerini açmak |
| dest bi tiratê kirin | yarışa kalkmak |
| dest bi vêtina rayan kirin | 1) oy kullanmaya başlamak 2) oylamaya geçmek (veya gitmek) |
| dest bi xebatê kirin | 1) çalışmaya başlamak 2) hayata atılmak |
| dest bi xwarinê kirin | yemeğe başlamak |
| dest bi xwe ve dan | rıza göstermek |
| dest bilind kirin | 1) el kaldırm(birine vurmaya kalkışmak) 2) el kaldırmak (oylamak için) |
| dest birin (...) | kıymak (acımayıp öldürmek) |
| dest birin pereyan | paraya kıymak |
| dest birin xwe | l/bw 1. el kaldırmak (birine vurmaya kalkışmak) 2. (bir işe) girişmek, işe koyulmak, teşebbüse geçmek (bir şeye girişmek, bir işi yapmaya koyulmak) 3. tepkide bulunmak, harekete geçmek 4. karşılık vermek, karşı koymak (veya gelmek), boş durmamak (birinin yaptığına karşılık olarak bir harekette bulunmak 1) el kaldırm(birine vurmaya kalkışmak) 2) bir işe girişmek, çabalamak, teşebbüse geçmek 3) tepkide bulunmak, harekete geçmek 4) boş durmam(birinin yaptığına karşılık olarak bir harekette bulunmak 5) çemrenmek, paçaları sıvamak |
| dest borîn | l/gh afetmek |
| dest çirpandin | el çırpmak. |
| dest çûn (....) | 1) kıymak, eli varmak (cana kıymak) 2) -e kıyılmak * dest çawa çûye pereyan? paraya nasıl kıyılmış? |
| dest dan | l/gh 1. ellemek, el sürmek, dokunmak 2. el vermek 3. yakışık almak 4. kurcalamak 5. tahrif etmek, bozmak, kalem oynatmak |
| dest dan (karekî) | (bir işe) el atmak, karışmak (müdahele etmek) |
| dest dan (tiştekî) | 1) dokunmak, el sürmek (temas etmek) 2) dokunmak (karıştırmak) * bila kes dest nede van kaxizan bu kâğıtlara kimse dokunmasın 3) dokunmak (almak, kullanmak) * diz dest nedaye kincan hırsız elbiselere dokunmamış 4) tahrif etmek, bozmak, kalem oynatmak (bir şeyi) kurcalamak |
| dest dan (yekî) | 1) el vermek (yardım etmek) 2) birine dokunmak (tedirgin etmek, sataşmak) |
| dest dan ber (yekî) | (birine) destek vermek (birini) korumak, kollamak |
| dest dan hev | l/bw 1. tokalaşmak 2. yardımlaşmak, (birbirine) el uzatmak, yardımcı olmak 3. birbirini desteklemek 4. elleşmek (pazarlıkta birbirine el verip anlaşmaya çalışmak) |
| dest dan hev (û din) | 1) el ele vermek, elleşm(bir birinden yardım görmek, yardımlaşmak) * em dest bidin hev da ku em ji vî halê xerab xelas bibin el ele verelim de bu kötü durumdan kurtulalım 2) elleşmek (ağır bir yükü kaldırmak için birkaç kişi birden tutmak) 3) ittifak etmek 4) el sıkmak (anlaşmaya varmak) |
| dest dan ser (…) | 1) el koym(bir yolsuzluğu ortaya çıkarmak, incelemek) 2) el koymak (yetkili bir organ, bir malı veya kuruluşu kendi buyruğuna almak) |
| dest danîn ser (tiştekî) | 1) el koym(bir yolsuzluğu ortaya çıkarmak, incelemek) 2) el koymak, müsadere etmek (yetkili bir organ, bir malı veya kuruluşu kendi buyruğuna almak) 3) üstüne oturmak, üstüne yatmak |
| dest danîn serê | l/bw 1. haczetmek, müsadere etmek 2. üstüne yatmak, üzerine oturmak, zaptetmek |
| dest dax kirin | ibret olması, unutulmaması için el ayasına çizgi atmak, çarpı işareti koyarak beden dili gösterip asla unutmamayı ima etmek |
| dest di bin bar de | muhtaç olma |
| dest di dest de | al gülüm ver gül?(bir kimseye yapılan hizmetin hemen karşılığını bekleme durumu) |
| dest di dil de | yüreği ağzında |
| dest di kêlekê de man | iki eli böğründe kalmak |
| dest di rûn û hingiv de bûn | bir eli yağda bir eli balda olmak |
| dest di ser dest an re heye dest o tu li ku yî | akıl akıldan üstündür |
| dest di ser dest re ye (heta ba xwedê) | el elden üstündür (ta arşa kadar) |
| dest di stû re birin | boynuna sarılmak |
| dest di stûyê hev de | sarmaş dolaş |
| dest di stûyê hev de bûn | sarmaş dolaş olmak |
| dest dirêjî (…) kirin | 1) el uzatmak * çi ma dest dirêjî loqa me dikin? niye bizim lokmamıza el uzatırlar 2) el uzatmak (yardım etmek) * hewcedariya me bi yekî ku dest dirêjî me bike, heye bize el uzatacak biri gerek 3) (namusuna) el uzatmak veya saldırmak * dest dirêjî namûsa wî kiriye namusuna saldırmış |
| dest dirêjî hev kirin | tokalaşmak |
| dest dirêjî mafê (kesekî) kirin | başkasının hakına el uzatmak |
| dest dişo, vedigere rû dişo | bir el bir eli yıkar, iki el bir yüzü yıkar |
| dest ekî (yekî) di rûn de, yek jî di hingiv de ye | bir eli yağda bir eli balda (olmak) |
| dest ên (wî) di pêsîra (yekî) de bûn | iki eli (birinin) yakasında olmak |
| dest ên (yekî) li ber rûyê (wî) fikirîn | iki eli şakaklarında düşünmek |
| dest ên (yekî) li ser hev bûn | işsiz güçsüz olmak, boş oturmak, işi gücü olmamak |
| dest ên (yekî) li ser hev girêdayî man | (an jî sekinîn) eli kolu bağlı kalmak |
| dest ên hev guvaştin | tokalaşmak |
| dest ên xwe avêtin stûyê (yekî) | boynuna sarılmak, ellerini boynuna dolamak * destên xwe avêtin stûyê min kollarını boynuma doladı |
| dest ên xwe dan ser hev | el bağlamak (saygı için ellerini göbeğinin üstüne kavuşturup durmak) |
| dest ên xwe di stûyê (yekî) re birin | ellerini boynuna dolamak |
| dest ên xwe kirin pêsîra (yekî) | iki eli (birinin) yakasında olmak |
| dest gihîştin (…) | -e gücü yetmek |
| dest gihîştin dev | kendine yeter duruma gelmek |
| dest girê dan | l/bw el bağlamak |
| dest girtin | l/gh 1. elini tutmak 2. nişanlamak |
| dest hilan | l/gh 1. el kaldırmak 2. karşılık vermek |
| dest hilanîn | l/gh 1. harekete geçmek (bir şeye girişmek, bir işi yapmaya koyulmak) 2. karşılık vermek (karşı gelmek), cesaret etmek 1) harekete geçm(bir şeye girişmek, bir işi yapmaya koyulmak) 2) el kaldırmak, karşılık vermek 3) tepki göstermek, tepkide bulunmak |
| dest hildan | 1) el kaldırmak 2) kaldırmak, karşılık vermek |
| dest jê berdan | l/bw vazgeçmek |
| dest jê birîn | l/bw alakayı kesmek |
| dest jê hilgirtin | l/bw yararlanmak |
| dest jê kişandin | vazgeçmek, feragat etmek. l/bw 1. vazgeçmek, istifa etmek, el çekmek 2. (birini) rahat bırakmak 3) terketmek (ölmek) * wî dest ji me kişand bizi terketti (öldü) -den el çekmek |
| dest jê nebûn | l/bw 1. muhabbetine doyum olmamak 2) vazgeçememek |
| dest jê re danîn | (birine( boyun eğmek |
| dest jê şûşt | (bir işten) el yıkamak, el çekmek |
| dest jê şûştin | l/bw 1. (bir işten) el yıkamak, el çekmek, vazgeçmek 2. umudunu kesmek |
| dest ji ber kişandin | vazgeçmek |
| dest ji ber xwe hilanîn | karşılık vermek, boş durmam(birinin yaptığına karşılık olarak bir harekette bulunmak) |
| dest ji dest lome nekir | (birbirinin) halinden anlamak |
| dest ji kar kişandin | 1) işi bırakmak 2) el çekmek, istifa etmek |
| dest kirin | l/gh el etmek |
| dest kirin gewriya (yekî) | gırtlağına basmak (veya sarılmak) |
| dest kirin gewriya hev (û din) | gırtlaklaşmak, gırtlak gırtlağa gelmek, boğaz boğaza gelmek |
| dest kirin kêleka xwe | eli böğründe kalmak |
| dest kirin kezeb | (birileri) tarafında sürekli rahatsız edilmek, bıkıp usanmak |
| dest kirin pêsîra (yek) | (birinin) yakasına asılmak (veya yapışmak) |
| dest kirin pêsîra h | (birbirinin) yakasına yapışmak, gırtlak gırtlağa gelmek, boğaz boğaza gelmek |
| dest kirin qirika | (an jî tînika) hev pençe pençeye gelmek, gırtlaklaşmak, gırtlak gırtlağa gelmek, boğaz boğaza gelmek |
| dest kirin qirika (yekî) | gırtlağına basmak (veya sarılmak) |
| dest kirin tînik | (birinin) gırtlağına basmak |
| dest kirin tînika (yekî) | boğazına sarılmak, imiğine sarılmak |
| dest kirin tînika hev (û din) | gırtlak gırtlağa gelmek, boğazlaşmak, kıyasıya dövüşmek |
| dest kiş | el çekmek. |
| dest lê anîn hev | l/bw kasnaklamak, kollarını dolayarak kavramak |
| dest lê birin | l/bw kıyılmak |
| dest lê dan | l/bw dokunmak (an jî xistin) el basmak * ez dest li Quranê dixim ku ne ez im Kur’ana el basarım ki, ben değilim |
| dest lê dan gerandin | okşatmak, sıvazlatmak |
| dest lê gerandin | l/bw 1. ellemek 2. okşamak, sıvazlamak 3. kurcalamak 4. tahrif etmek, bozmak, kalem oynatmak 5. kıymak 6. dokunmak (karıştırmak) * bila kes dest li van kaxizan negerîne bu kâğıtlara kimse dokunmasın kalem oynatmak (bir yazıda değişiklik yapmak) |
| dest lê gerîn | l/bw 1. ellenmek 2. kurcalanmak 3. tahrif edilmek, kalem oynatılmak 4. eli tutmak, eli iş görmek 1) ellenmek, el değmiş olmak, dokunulmuş olmak, tahrif edilmiş olmak 2) ellenmek, el değmiş olmak (saflığı bozulmuş olmak) 3) kurcalanmak |
| dest lê girtin | l/bw 1. idareli kullanmak, tutumlu davranmak, tasarruflu olmak 2. tasarruf etmek tutumlu olmak (veya davranmak), tasarruflu olmak |
| dest lê hatin gerandin | 1) dokunulmak, ellenmek 2) kurcalanmak |
| dest lê hejandin | l/bw bay bay etmek, oğurlamak |
| dest lê ketin | l/bw 1. dokunulmuş olmak 2. tahrif edilmiş olmak |
| dest lê lefandin | l/bw kasnaklamak, kollarını dolayarak kavramak |
| dest lê negerîn | l/bw eli tutmamak, iş görmemek yüzü yazılı kalmak |
| dest lê negeriyaye | 1) el değmemiş, insan eli değmemiş (veya dokunmamış), (hiç kullanılmamış, dokunulmamış) 2) el değmemiş (saflığı bozulmamış) 3) kurcalanmamış |
| dest lê pelandin | l/bw elle yoklamak |
| dest lê qusîn | eli yatmak |
| dest lê rabûn | l/bw 1. (birine) eli kalkmak 2. çalışma isteğini duymak |
| dest lê ranebûn | l/bw 1. (birine) eli kalkmamak 2. çalışma isteğini duymamak |
| dest lê xistin | l/bw el basmak * dest li Quranê xist Kuran’a el bastı |
| dest lêdan | dokunmak, ellemek. |
| dest lêqusiyay | (bir işe) eli yatkın |
| dest li (yekî) ranebûn | (birine) eli kalkmamak (veya varmamak) |
| dest li ba kir | (birine) el sallamak |
| dest li ber (yekî) danîn | (birine) pes etmek * gelek dengbêjan li ber Evdalê Zeynikê dest danîn birçok halk ozanı Evdalê Zeynikê’ye pes etti |
| dest li ber (yekî) qefaltin | karşısında elpençe divan durmak (birine saygı göstermek) |
| dest li ber vegirtin | l/bw (birine) elini açmak |
| dest li berîka xwe xistin | keseye davranmak |
| dest li berîkê | (an jî cêbê) xistin paraya kıymak |
| dest li berîkê xistin | l/bw elini cebine atmak, parayı sökülmek |
| dest li dest | el ele |
| dest li doxîna xwe xistin | ayak yolunana çıkmak, küçük aptestini yapmak |
| dest li doxînê xistin | l/bw ayak yoluna çıkmak ayak yolunana çıkmak |
| dest li hev xistin | el çırpmak (birini çağırmak için birini çağırmak) |
| dest li pêsîra (yekî) bûn | eli yakasında olmak |
| dest li pişt dan | 1) arka çıkmak 2) fitlemek, kışkırtmak |
| dest li pişta (yekî) xistin | (birine) arka çıkmak (birinin) sırtını sıvazlamak, fitlemek |
| dest li piştê xistin | (birini) teşvik etmek, ödüllendirmek 2) fitlemek, kışkırtmak |
| dest li ser destan hete esmanê heftan | el elden üstündür |
| dest li ser kerikê | şarkı söylemeye hazır durumda olma |
| dest li ser navşeqê | sekse düşkün olan |
| dest li ser navşeqê bûn | sekse düşkünlük |
| dest li stû weranîn | kucaklamak |
| dest li stûyê hev weranîn | kucaklaşmak |
| dest maç | (an jî paç) kirin el öpmek |
| dest neçûn (tiştekî) | 1) eli varmamak, acım (bir şeyi vermeye kıyamamak veya verdiğine, elden çıkardığına üzülmek) |
| dest neçûn berîkê | paraya kıyamamak |
| dest nedan | l/gh 1. el vermemek 2. yakışmamak, yakışık almamak * ev tişt ji me re dest nade bu iş bize yakışmaz 3. dokunmamak, el sürmemek |
| dest nedan (tiştekî) | 1) el sürmemek (dokunmamak, değmemek) 2) el sürmem(bir işi yapmamak, ilgilenmemek) * heta êvarê dest neda tu karî akşama kadar bir işe elini sürmedi |
| dest paç | (an jî maç) kirin el öpmek |
| dest pê bûn | l/bw 1. başlanılmak, başlanmak 2. karışılmak 1) el değmek, ellenmek 2) başlanmak |
| dest pê dan | l/bw 1. dokunmak 2. iyi dilekle okşamak |
| dest pê hatin kirin | başlanılmak, başlanmak |
| dest pê kirin | başlamak, girişmek. l/bw 1. başlamak * min dest bi nivisandinê kir yazmaya başladım 2. başlamak (çalışır, işler, yürür duruma girmek) * leyîstik dest pê kir oyun başladı 3. başlamak (görünmek) * piştî taxên perê bajark goristan dest pê dike kasabanın kenar mahallelerinden sonra mezarlık başlar 4. başlamak (etkisini göstermek) * zivistanê dest pê kir kış başladı 5. başlamak (hoş olmayan bir davranışa koyulmak) * dîsa dest bi çêran kir yine küfür etmeye başladı 6. tutmak * ji yê biçûk dest pê bikin heya yê mezin küçüğünden tutun büyüğüne kadar 7. başlamak, atılmak * dest bi ticaretê kiriye ticarete atılmış 8. başlamak, koparmak * dest bi qîrînê kir çığlık kopardı 9. dokunmak, el sürmek * destê xwe bi wê nekin elinizi oraya sürmeyiniz 10. elleşmek (elle dokunmak) 11. kalkışmak, koyulmak (girişmek, başlamak) * qet wê agahdar meke, paşê wê rabe dest bi vekolandina her tiştî bike onu haberdar etme, sonra herşeyi araştırmaya kalkışır 12. tutturmak (bir şeyi yapmakta olmak, bir işe başlayıp sürdürmek) * min dest bi stranekê kiriye bir türkü tutturmuşum 13. başlamak, adım atmak (bir işe ilk kez girişmek) 14. yağmaya başlamak * gava ku em dikirin biçûna malê baranekê dest pê kir eve gider iken aldı da bir yağmur 15. girmek (zaman anlamlı kavramlar için; başlamak) * biharê dest pê kir ilkbahar girdi 1) başlamak, girişmek 2) eli değmek |
| dest pê nebûye | el değmemiş (saflığı bozulmamış) |
| dest pê nekirin | 1) el sürmemek (dokunmamak, değmemek) 2) el sürmem(bir işi yapmamak, ilgilenmemek) * heta êvarê dest bi tu tiştî nekir akşama kadar bir işe elini sürmedi |
| dest pê nesekinîn | l/bw eli rahat durmamak |
| dest qelem girtin | eli kalem tutmak |
| dest rakirin | 1) el kaldırm(birine vurmaya kalkışmak) 2) el kaldırmak (oylamak için) |
| dest sax bî | eline sağlık |
| dest tê dan | l/bw el sürmek, dokunmak l/bw 1. dokunmak, elleşmek, ellemek (el sürmek, temas etmek) * dest di sobayê nedî tu dê destê xwe bişewitînî sobaya dokunma, elini yakarsın 2. okşanmak, ovalamak 1) el sürmek, bulaştırmak 2) sıvazlamak * destê xwe di pişta zarok da çocuğun sırtını sıvazladı |
| dest tê hatin dan | sıvazlanmak |
| dest tê wer anîn | l/bw sarılmak |
| dest tê werdan | l/bw 1. karıştırmak, problem yaratmak 2. mudahale etmek el katmak (bir işe karışmak, müdahalede bulunmak) |
| deşt û berî | ndbozkır |
| dest û bird kirin | kuşatmak, muhasara etmek |
| dest û çav | el yüz |
| dest û devê (yekî) nehewîn | ağzına geleni söylemek |
| dest û lepên (yekî) ên kar in | eli yordamlı |
| dest û ling lê qefilandin | perişan etmek |
| dest û ling şûştî | hali vakti iyi, iyi halli |
| dest û mil sar bûn | donup kalmak |
| dest û milên (yekî) girêdayî ye | eli ayağı (veya eli kolu) bağlı |
| dest û pêçî | (an jî pêçîk) ter bin1) eline (veya ellerine) sağlık 2) ellerin dert görmesin (an jî pêçîk) raweşin elerin dert görsün |
| dest û pêçiyên (te) biweşin | elin kurusun |
| dest û pêçiyên (yekî) zîv û zêr dibirin | on parmağında on hüner (veya marifet) |
| dest û pêçiyên te | (an jî we) ter bin eline (elinize veya ellerinize) sağlık |
| dest û pêçiyên xwe lê hîn kirin | kanat alıştırmak |
| dest û piyên (yekî) bi erdê ve zeliqîn | 1) hayrete (veya hayretlere) düşmek, kanı donmak, şaşkınlıktan küçük dilini yutmak 2) beyninden vurulmuşa dönmek (beklenmedik bir şey karşısında olağanüstü bir üzüntü ve şaşkınlığa uğramak) |
| dest û piyên (yekî) bûn | (birinin) eli ayağı (olmak) |
| dest û piyên (yekî) bûn wekî şepe | (an jî cemed) ivi gibi olmak (çok üşümek, donmak) |
| dest û piyên (yekî) cemidandî bûn | eli ayağı buz kesilmek (veya tutmamak) |
| dest û piyên (yekî) hişk bûn | eli ayağı buz kesilmek (veya tutmamak) |
| dest û piyên (yekî) ketin berê | elden ayaktan düşmek |
| dest û piyên (yekî) lerizîn | eli ayağı titremek |
| dest û piyên (yekî) li hev ketin | eli ayağı dolaşmak |
| dest û piyên (yekî) negirtin | eli ayağı tutmamak |
| dest û piyên (yekî) qefilîn | çivi gibi olmak (çok üşümek) |
| dest û piyên xwe jê birin | (bir yerden) elini ayağını kesmek (veya çekmek) |
| dest û piyên xwe jê kişand | (bir yerden) elini ayağını kesmek (veya çekmek) |
| dest û tiliyên şimşatî | kalem parmaklı |
| dest vala jê derketin | sıfıra sıfır, elde var sıfır |
| dest vegirtin | l/gh dilenmek |
| dest vemaliştin | l/gh işe girişmek (işe girişmek için kolları sıvamak) |
| desta | h çabucak, derhal, hemen |
| deşta pişt doxînê | argo kadın cinsel organı bölgesi |
| desta stranbêjan | nd koro |
| destal | bnr desttal |
| destan | m 1. destan (tarih öncesi tanrı, tanrıça, yarı tanrı ve kahramanlarla ilgili olağanüstü olayları konu alan şiir) 2. wj destan (kahramanlık öyküsünü anlatan halk şiiri) 3. wj destan (klasik halk şiirinden ayrı olan modern uzun kahramanlık şiirleri) |
| destanbêj | nd/nt destancı, destan anlatıcısı |
| destanbêjî | m destan anlatıcılığı |
| destanbûn | m destanlaşma |
| destanbûyîn | m destanlaşma |
| destane | m eldiven |
| destanî | rd 1. destanî (destan biçiminde olan) 2. destansı, destansal |
| destankî | rd/nd destansı |
| destannivîs | nd/nt destancı, destan yazarı |
| destannivîsî | m destan yazarlığı |
| destanwarî | rd/nd destansı |
| destar (ii) | m el değirmeni |
| destar i) | m 1. dastar, baş örtüsü 2. imam sarığı * destara serê mele imamın sarığı |
| destarhêrdî | nd/nt el değirmenini kullanan (el değirmeniyle hububat öğüten kimse) |
| destarhêrî | nd/nt el değirmenini kullanan kimse |
| destarî | rd karanlık elle |
| destarik | n el değirmeni |
| destarikê qehweyê | kahve değirmeni |
| destarok | m el değirmeni |
| destav | m 1. aptes (idrar yapma ve kalın bağırsağı boşaltma) 2. tuvalet |
| destav hatin | l/ngh sıkışmak, aptesi gelmek |
| destav lê teng bûn | 1) sıkışmak (aptesi gelmek) 2) köşeye sıkışmak, zorlanmak |
| destav lê teng kirin | 1) ar (birinin) aptesini vermek (azarlamak) 2) köşeye sıkıştırmak destav |
| destava (yekî) çûn | ishal olmak |
| destava (yekî) hatin | aptesi gelmek (veya olmak), tuvaleti gelmek, sıkışmak |
| destava (yekî) lê teng kirin | köşeye sıkıştırmak |
| destava (yekî) ne xweş bûn | aptesi gelmek (veya olmak) haceti olmak, sıkıntısı olmak |
| destava (yekî) ne xweş e | haceti olmak, ayak yoluna gitmesi gerek |
| destava (yekî) nehatin | mec aptesi kaçmak |
| destava (yekî) teng bûn | 1) aptesi gelmek (veya olmak), sıkışmak 2) sıkışmak, zorlanmak (tartışma vb. için) |
| destava (yekî) teng e | haceti olmak, ayak yoluna gitmesi gerek |
| destava (yekî) zor danê | aptesi gelmek, sıkışmak |
| destava biçûk | nd küçük aptes küçük aptes |
| destava mezin | nd büyük aptes büyük aptes |
| destava mezin a (yekî) hatin | büyük aptesi gelmek |
| destava mezin kirin defi | hacet etmek, yestehlemek |
| destava xwe kirin | aptestini yapmak, hacetini yapmak |
| destava xwe ya biçûk kirin | küçük aptesini yapmak |
| destava xwerû | küçük aptes |
| destava xwerû bi xwe de berdan | altına kaçırmak |
| destavêj | rd saldırgan, mütecaviz |
| destavêjî | m saldırganlık, mütecavizlik |
| destavêtin | m 1. yapışma (bir şeyi eline alma) 2. sarkıntılık, tecavüz etme (namusuna saldırma, sarkıntılık) |
| destavgeh | m abdesthane |
| destavgirtî | rd apdestli |
| destavhatin | m sıkışma, aptesi gelme |
| destavok | m çocuk lazımlığı |
| destavrêj | m ayak yolu, helâ, tualet |
| destavxane | abdesthane, tuvalet. m abdesthane, ayak yolu, hacet yolu, tuvalet |
| deştayî | rd ovalık |
| destbav | m yardımlaşma |
| destbazin | rd eli bilezikli |
| destbehî | m 1. peşinat 2. el emeği |
| destbela | nd/rd savurgan, tutumsuz, musrif |
| destbelaş | nd/rd savurgan, tutumsuz, musrif |
| destbelaşî | m savurganlık, tutumsuzluk, musriflik |
| destbelatî | m savurganlık, tutumsuzluk, musriflik |
| destbelatî kirin | savurganlık yapmak |
| destbelav | rd 1. savurgan, savruk, tutumsuz, musrif 2. hovarda (zevki için para harcamaktan çekinmeşen kimse) 3. eli aza varmayan |
| destbelav bûn | 1) savurgan olmak, tutumsuz olmak 2) hovarda olmak 3) eli aza varmamak |
| destbelavane | h 1. savurganca, tutumsuzca 2. hovardaca |
| destbelavî | m 1. savurganlık, savrukluk, tutumsuzluk 2. hovardalık |
| destbelavî bûn | l/ngh 1. savurganlaşmak, tutumsuzlaşmak 2. hovardalaşmak |
| destbelavî kirin | l/gh 1. savurganlık etmek 2. hovardalık etmek 1) savurganlık yapmak, tutumsuzluk yapmak 2) hovardalık yapmak |
| destbelavî nekirin | idaresini bilmek, tutumlu davranmak |
| destbelavîbûn | m 1. savurganlaşma, tutumsuzlaşma 2. hovardalaşma |
| destbelavîkirin | m 1. savurganlık etme 2. hovardalık etme |
| destben | n deve ipi |
| destbend | m kelepçe |
| destbêr | m kar küreği |
| destber | nd/nt kefil |
| destber nîşan dan | kefil göstermek |
| destberdayî | rd savurgan |
| destberdayîtî | m savurganlık |
| destberdayîtî kirin | savurganlık yapmak |
| destberî | m kefillik, kefalet |
| destberî dan | kefalet vermek |
| destberketî | rd 1. eli sakat 2. mec çaresiz |
| destbest | bnr destbeste |
| destbeste | rd eli bağlı, elpençe |
| destbestebûn | m eli bağlı olma, elpençe olma |
| destbestî | rd elli bağlı |
| destbibazın | rd bilezikli |
| destbibereket | rd 1. eli bereketli 2. mec uğurlu |
| destbidest | rd birden, yekten |
| destbiemel | rd olçum, on parmağında on hüner (veya marifet) |
| destbihevdan | m (birbirine) el verme, dayanışma |
| destbihine | rd eli kınalı |
| destbikar | rd becerikli, maharetli, mahir |
| destbikarane | h mahirane |
| destbikarî | m beceri, maharet |
| destbikarîtî | m beceriklilik |
| destbikêr | rd 1. eli iş tutan 2. eli uz, eli işe yatkın, becerikli, maharetli |
| destbikêr bûn | eli işe yatmak |
| destbikêrî | m el uzluğu, el yatkınlığı, beceriklilik |
| destbikevir | rd 1. eli taşlı 2. mec bahanesi hazır kimse |
| destbira | bnr destbirak |
| destbirak | nd/nt 1. ahiret kardeşi, kan kardeşi 2. musahip 3. kanka |
| destbirakî | bnr destbiraktî |
| destbiraktî | 1. ahiret kardeşliği, kan kardeşliği 2. musahiplik |
| destbiraktî dan hev | kan kardeşi olmaya karar vermek |
| destbiratî | bnr destbiraktî |
| destbiser | rd rehin |
| destbiserî | m rehinlik |
| destbişiv | rd (eli) sopalı |
| destbivêr | n balta sapı |
| destbixêr | rd uğurlu |
| destbixwîn | rd eli kanlı, katil |
| destbixwînî | m eli kanlılık |
| destbizor | rd kazancı iyi olan |
| destbombe | m el bombası |
| destborî | m bir kimsenin vekaletini kullanma |
| destborîn | m afetme |
| destbûrî | rd sözü ciddiye alınmayan, sözüne önem verilmeyen |
| destçep | rd solak |
| destçepî | m solaklık |
| destcerb | rd eli çabuk |
| destcerbî | m elçabukluğu |
| destçipik | rd eli çabuk |
| destçipikî | m eli çabuk olma |
| destconî | n dibek tokmağı |
| destda | nd/nt destekleyici |
| destdan | temas. m 1. elleme, el sürme, dokunma 2. el verme 3. yakışık alma 4. kurcalama 5. tahrif, bozma, kalem oynatma |
| destdanî | m 1. dokunma 2. biy/rd dokunsal |
| destdar | nd/nt yandaş, destekleyen, taraftar |
| destdar girtin | yandaş tutmak |
| destdayî | rd 1. elverişli 2. ellenmiş, dokunulmuş 3. kurcalanmış 4. tahrif edilmiş, kalem oynatılmış olan |
| destdayîbûn | m elverişlilik |
| destdayîn | m 1. elleyiş, el sürüş, dokunuş 2. el veriş 3. yakışık alma 4. kurcalayış 5. tahrif ediş, bozma, kalem oynatma |
| destdayîtî | m destekleyicilik |
| destdemayî | rd elde kalmış, tapon * malên ku destdemayî tîne difiroşe tapon maları getirip satıyor |
| destdêr | rd dokunan, el süren |
| destdirêj | nd/nt 1. eli uzun, güçlü, kudret sahibi, zorba * tu mirovekî destdirêj î, destê te digihîje her derî elin uzun, her yere ulaşırsın 2. etkili, erk sahibi 3. hırsız, dalgı(birinden habersiz bir şeyler alma huyu olan kimse) 4. sarkıntılık, tecavüz, tassalut |
| destdirêj (yekê) kirin | 1) sarkıntılık etmek 2) tecavüz etmek |
| destdirêjayî | m 1. güçlülük, kudret 2. etkililik 3. tecavüz (başkasının hakına el uzatma) |
| destdirêjî | müdahale. m 1. sarkıntılık, tassalut 2. tecavüz (başkasının hakına el uzatma) 3. etkililik, kudret |
| destdirêjî kirin | l/gh 1. el uzatmak 2. sarkıntılık etmek 3. tecavüz etmek (başkasının hakına el uzatmak) |
| destdirêjîkirin | m 1. el uzatma 2. sarkıntılık etme 3. tecavüz etme (başkasının hakına el uzatma) |
| destdirêjk | m pens, pense |
| destdirêjkar | nd/nt tecavüzcü |
| destdirêjkarî | m tecavüzcülük |
| destdirêjker | nd/nt tecavüzcü |
| destdirêjkerî | m tecavüzcülük |
| deste | 1.buket, deste. 2.takım (ask.). m 1. deste (cinsleri aynı veya birbirine yakın olan şeylerin bir arada bağlanması, demet) * desteya qeleman kalem destesi * desteya îskambîlê iskambil destesi 2. mec deste (çok) * ji beriya xwe desteyek pere derxist cebinden bir deste para çıkardı 3. bağlam, demet, tutam (bitki ve çiçek bağlamı) 4. buket (çiçek demeti) 5. takım, kostüm (takım elbise) * destek cil ji min re bikire bana bir takım elbise satın al 6.lşk takım (bölüğü oluşturan birliklerden her biri) 7. grup * gel deste deste li dora wî kom bûye halk etrafında grup grup toplaşmıştı 8. kurul, heyet * desteya şêwrê danışma kurulu 9. par(bir bütünün oluşturan parça, kısım) * ji me re desteyek mal bişîne bize bir parti mal gönder 10. posta (takım, kol) * desteya karkeran bi dorê dixebitin işçi postaları nöbetleşe çalışıyorlar 11. kabza 12. adet (beşli fişek paketi) 13. adet (altılı paket) * desteyek şûşe bide min bana bir adet bardak ver |
| destê (wan) di hev de el e | (bir birinin elini tutarak) |
| destê (wan) ji hev kir | (birbirinden) ayırmak |
| destê (wî) di kêleka (wî) de man | iki eli böğründe kalmak |
| destê (wî) li malê (wî) girtiye | kör kurttan bile vazgeçmemek |
| destê (wî) tije garis be dendikek jî jê nakeve | (an jî narije)1) ateşe vursan duman vermez (pek cimri olanlar için söylenir) 2) yağmur olsa kimsenin tarlasına düşmez |
| destê (wî) tije garis be nahêle teneyek jê birije | yağmur olsa kimsenin tarlasına düşmez (veya yağmaz) |
| destê (yekî) bi rûbarê (…) de çûn | elleri yanlarına düşmek |
| destê (yekî) çek | (an jî sîleh) girtin eli silah tutmak |
| destê (yekî) çûn … | 1) kıymak 2) kıymak (acımayıp öldürmek) * destê te çawa çû vî zilamî? bu adama nasıl kıydın? |
| destê (yekî) dar girtin | eli gitmek, kendine yeter hale gelmek |
| destê (yekî) di ava sar û germ de be jî | iki eli kanda (veya kızıl kanda) olsa * hema tu bes gazî min bike, destê min di ava sar û germ de be jî ez dê bêm sen yeter ki çağır, elim kanda olsa dahi gelirim |
| destê (yekî) di ava sar û germ de bûn | iki eli kanda olmak |
| destê (yekî) di bin barê (yekî) de bûn | birine mecbûr olmak |
| destê (yekî) di bin çengan de | başına musibet gelmek |
| destê (yekî) di bin çengê (...) de man | eli koynunda kalmak |
| destê (yekî) di bin çengê (…) de bûn | eli koynunda |
| destê (yekî) di rûn de be jî | iki eli kanda (veya kızıl kanda) olsa * hema tu bes gazî min bike, destê min di rûn de be jî ez dê bêm sen yeter ki çağır, elim kanda olsa dahi gelirim |
| destê (yekî) dirêj e | kolu uzun (gücü yeter, sözü geçer) |
| destê (yekî) germ bûn | eli genişlemek, eli para görmek, paralanmak (bolca paraya sahip olmak) |
| destê (yekî) gihîştin devê (wî) | eli ekmek tutmak, kendine yeter hale gelmek |
| destê (yekî) giran bûn | 1) eli ağır olmak 2) vurduğu yerden ses gelmek |
| destê (yekî) guvaştin | elini sıkmak |
| destê (yekî) hînî (…) bûn | (bir işe) eli yatmak (bir işe) eli kırılmak, eli işe yatkın duruma gelmek * hê destê wî hînî girtina kêr û çetel nebûbû daha çatal bıçağı tutmasına eli yatmamıştı |
| destê (yekî) hişk bibe | eli kurusun |
| destê (yekî) jê derxistin | el çektirmek (veya çektirilmek) |
| destê (yekî) jê nebûn | 1) -den vazgeçmemek 2) -e doyum olmamak |
| destê (yekî) jê re bûn | (yapıp etmelerinde) serbest olmak |
| destê (yekî) ji erd û esman qetîn | her şeyden soğumak |
| destê (yekî) ji kar kişandin | işten el çektirmek (veya çektirilmek), (işine veya görevine) son verilmek |
| destê (yekî) ketin ber (…) | elini kaptırmak, kıstırmak |
| destê (yekî) ketin bin çengê (wî) | eli böğründe (veya koynunda) kalmak |
| destê (yekî) ketin kulav | eli armut toplamak |
| destê (yekî) kirin darê | kelepçeyê kelepçe vurmak (takmak veya kelepçeye vurmak) |
| destê (yekî) kirin kelepçeyê | elline kelepçe vurmak (veya takmak) |
| destê (yekî) lê gerîn | -e kıymak |
| destê (yekî) lê negerîn | -e kıyamamak |
| destê (yekî) lê vebûn | eli alışmak |
| destê (yekî) li ber guhê (wî) bûn | eli şakağında (olmak) |
| destê (yekî) li ber rûyê (wî) bûn | eli şakağında (olmak) |
| destê (yekî) li ser hev bûn | 1) boş oturmak (birinin) işi gücü olmamak, işsiz güçsüz olmak |
| destê (yekî) li ser hev man | boş kalmak, avare kalmak |
| destê (yekî) maç | (an jî paç) kirin elini öpmek |
| destê (yekî) ne hevalê (wî) bûn | eli uzun olmak |
| destê (yekî) ne hevalê (wî) ye | eli uzun |
| destê (yekî) neçûn (tiştekî) e | li varmamak (veya gitmemek) |
| destê (yekî) neçûn malên (wî) | malına kıyamamak |
| destê (yekî) negihîştin devê (wî) | iki yakası bir araya gelmemek |
| destê (yekî) pê nesekinîn | 1) rahat duramamak, orayı burayı ellemek 2) hırsızlık yapmak |
| destê (yekî) pere dîtin | eli para görmek |
| destê (yekî) ramûsandin | elini öpmek |
| destê (yekî) teng bûn | eli sıkışık olmak, darda kalmak |
| destê (yekî) tije garis be tu bihejînî libek jê nakeve | ateşe vursan duman vermez (pek cimri olanlar için söylenir) |
| destê (yekî) weşîn | eli (kolu veya kulağı) kopmak, soğuktan bihal olmak |
| destê (yekî) zêr (û zîv) birîn | 1) gelir getiren bir mesleğe sahip olmak 2) becerikli olmak, elinden iyi iş gelmek |
| destê (yekî) zêr bûn | dürüst (veya sağlam) olmak |
| destê (yekî) zîv û zêr birîn | (birinin) kolunda altın bilezik olmak 2) elinden iyi iş gelmek |
| destê alîkariyê dirêjî (yekî) kir | (birine) yardım elini uzatmak |
| destê bi tenê deng jê nayê | tek el şaklamaz |
| destê bikêr diçe ser zikê têr | becerikli olan aç kalmaz |
| destê bin kevir | taş altındaki el, zorunluluk, mecbûriyet * heta bûk were destê bin kevir e gelin gelene kadar elimiz taşın altında |
| destê biyanî | yabancı el (veya kimse) |
| deste deste | deste deste |
| destê di bin derî de ye tu bikişînî wê bimire, nekişinî wê biherişe | iki arada bir derede kalmak |
| destê duduyan | nd ikinci el |
| destê hev girtin | tokalaşmak |
| destê hev şidandin | 1) tokalaşmak 2) elleşm(birbirinin elini sıkarak güç denemesi yapmak) |
| destê jin û mêr ji hev kirin | ev (bark) yıkmak |
| deste kirin | l/gh 1. destelemek 2. demetlemek |
| destê ku neyê gestin tê ramûsandin | bükemediğin eli öpeceksin |
| destê min bişkên | ellerim kırılsın |
| destê min li dawa te be | sana sığınmışım |
| destê mirov jê nebûn | -e doyum olmamak |
| destê mirov ji wê derê nebûn | bir yere doyum olmamak |
| destê mirovan (merivan an jî însanan) pê nebûye | insan eli değmemiş (veya dokunmamış) |
| destê neyê gestin tê ramûsandin | bükemediğin eli öpersin |
| destê reht li ser zikê têr e | çalışan aç kalmaz |
| destê rihet li ser zikê birçî ye | çalışmayan aç kalır |
| destê sibehê | (an jî sibê) sabaha doğru (veya karşı) |
| destê tal li ser zikê birçî ye | çalışmayan aç kalır çalışmayan aç kalır |
| destê te | (an jî we) sax be (an jî bin) eline (elinize veya ellerinize) sağlık |
| destê te ji te re | 1) elinden geleni ardına koma 2) serbestsin |
| destê te neêşe | 1) ellerin dert görmesin 2) eline sağlık |
| destê tenê deng jê nayê | tek el şaklamaz, bir elin nesi var |
| destê tenê naçe ser xwarinê | insan tek başına yaşayamaz, yemekten bile tat alamaz |
| destê tu nikarî gez bikî maç bike | bükemediğin eli öpeceksin |
| destê tu nikarî gez bikî tu yê maçî bikî | bükülmeyen el öpülür |
| destê vala deng jê naçe | bir elin sesi çıkmaz |
| destê vala Şêrê elî be deng jê nayê | bir elin sesi çıkmaz |
| destê wan ji hev kirin | 1) birbirinden ayırmak, kıymak |
| destê we ter bin | 1) ellerine sağlık 2) ellerin dert görmesin |
| destê wî bisekine, piyê wî nasekine (piyê wî bisekine qûna wî nasekine, qûna wî bisekine serê wî nasekine) | eli dursa ayağı durmaz |
| destê wî jê re ye | faili muhtar, başına buyruk |
| destê xebitî li ser zikê têr e | çalışan açkalmaz |
| destê xwe avêtin (yekê) | seçmek * tu destê xwe biavêjî kê em wê ji te re bixwazin kimi seçersen onu sana istiyelim |
| destê xwe avêtin çi pê re hatin | tuttuğunu koparmak |
| destê xwe avêtin daw û pêşa (...) | ayaklarına kapanmak |
| destê xwe avêtin pêsîra xwe û jê re hayê kir | (birinden) yaka silkmek |
| destê xwe avêtin stûyê (yekî) | kollarını boynuna dolamak |
| destê xwe bi mûyekî (…) nekirin | tüyüne (veya kılına) dokunmamak |
| destê xwe bi rû xwe de berdan | vazgeçmek |
| destê xwe bi rû xwe de berde! | eller yukarı! |
| destê xwe bi ser de anîn | yardımda bulunmak, yardım elini uzatmak |
| destê xwe bi ser de weşand | (birine) tehditler savurmak |
| destê xwe bilind kirin | 1) ellerini kaldırmak 2) el kaldırm(birine vurmaya kalkışmak) |
| destê xwe da hûçik xelas nek | (birine) elini veren kolunu alamaz |
| destê xwe dan (tiştekî) | dokunmak (el sürmek, temas etmek) * destê xwe nedî sobayê, tu dê destê xwe bişewitînî sobaya dokunma, elini yakarsın |
| destê xwe dan ber (…) | yardımda bulunmak |
| destê xwe dan ber barê (yek) | (birine) yardıma koşmak, yardım sunmak |
| destê xwe dan ber guhê xwe | elini kullağına atmak |
| destê xwe dan berê | tutumlu davranmak |
| destê xwe dan hev | 1) tokalaşmak 2) el ele vermek (yardımlaşmak) |
| destê xwe dan ser (….) | elinde tutmak (kendi tekelinde bulundurmak) |
| destê xwe dan ser wijdanê xwe û gotin (fikirîn an jî qerarê xwe dan) | elini kalbine (veya vicdanına) koyarak (söylemek, düşünmek veya hüküm vermek) |
| destê xwe danîn ser serê (yekî) | birine kol kanat germek (yek) di |
| destê xwe de givaşt | (birini) avucunun içinde tutmak |
| destê xwe di ava sar û germ (ên xwedê) de nekirin | elini sıcak sudan soğuk suya sokmamak |
| destê xwe di ber rûyê (yekî) dan | gönlünü almak, gönlünü hoş tutmak |
| destê xwe di serê (yekî) dan | gönlünü hoş etmek |
| destê xwe di serî dan | gönlünü hoş etmek |
| destê xwe di stû de birin | sarılmak |
| destê xwe di stûyê (yekî) re bir | (birine) sarılmak |
| destê xwe di stûyê hev re birin û anîn | birbirine sarılmak |
| destê xwe di xwînê dan | (an jî werdan) elini kana bulamak |
| destê xwe diavêje zêr di dest de dibe xwelî | altın tutsa toprak olur (veya altına yapışsa elinde bakır kesilir) |
| destê xwe dirêjî (yekî) kirin | (birine) elini uzatmak (birine) yardım elini uzatmak |
| destê xwe dirêjî (…) kirin | (bir şeye) el uzatmak, kol uzatmak * çi ma destê xwe dirêjî loqa me dikin? niye bizim lokmamıza el uzatırlar 2) el uzatmak (yardım etmek) * hewcedariya me bi yekî ku destê xwe dirêjî me bike, heye bize el uzatacak biri gerek |
| destê xwe dirêjî hev kirin | 1) tokalaşmak 2) birbirine yardım elini uzatmak |
| destê xwe ecele kirin | elini çabuk tutmak |
| destê xwe hejandin | bay bay etmek, el sallamak |
| destê xwe hilanîn | el kaldırmak (birine vurmaya kalkışmak) |
| destê xwe hildan | elini kaldırmak |
| destê xwe jê kirin | 1) -den vazgeçmek (birini) rahat bırakmak |
| destê xwe jê kişand | (bir şeyden) elini eteğini çekmek * destê xwe ji siyasetê kişandiye siyasetten elini eteğini çekmiş |
| destê xwe jê re danîn ser h | (birine) boyun eğmek |
| destê xwe jê şûşt | (bir işten) el yıkamak |
| destê xwe ji (yekî) kir | (birini) rahat bırakmak |
| destê xwe ji dawa xwedê neqetandin | Allahın ipine sımsıkı sarılmak |
| destê xwe ji erka (peywira an jî wezîfeya) xwe | kişandin görevden ayrılmak |
| destê xwe ji kar û barê dinyayê kişandin | dünyadan elini eteğini çekmek |
| destê xwe ji pêsîra (yekî) kişandin | yakasını bırakmak |
| destê xwe ji pêsîra (yekî) nekişand | (birinin) yakasını bırakmamak |
| destê xwe kirin | (an jî xistin) pêsîra (yek)(birinin) yakasına asılmak (veya yapışmak) |
| destê xwe kirin bin bar | elini taşın altına koymak |
| destê xwe kirin kerika guhê xwe | elini kullağına atmak |
| destê xwe kirin nav (tiştekî) | el katmak (bir işe karışmak) |
| destê xwe kirin pêsîra hev | gırtlak gırtağa girmek, çatışmak |
| destê xwe kirin xwînê | elini kana bulamak |
| destê xwe lê dan | (an jî xistin) el basmak * ez destê xwe li Quranê dixim ku ne ez im Kur’ana el basarım ki, ben değilim |
| destê xwe lê dan hev | elinde tutmak (bir malı satmayıp bekletmek) |
| destê xwe lê girtin | tutumlu olmak (veya davranmak) |
| destê xwe lê negirtin | 1) tutumlu davranmamak 2) akşamdan kavur, sabaha savur |
| destê xwe li ba kirin | (an jî hejandin) bay bay etmek, el sallamak |
| destê xwe li ber (yekî) vekirin | 1) birine elini açıp dilenmek 2) birine yalvarmak |
| destê xwe li devê (yekî) xist | (birini) terslemek |
| destê xwe li devê xwe xistin | meydan okumak |
| destê xwe li herfa quranê xistin | Kurana el basmak |
| destê xwe li kitêbê xistin | kitaba el basmak |
| destê xwe li pişta (yekî) xistin | 1) sırtını sıvazlamak (birini) fitlemek |
| destê xwe li xwe girtin | tutumlu olmak, tutumlu davranmak |
| destê xwe nedan (tiştekî) | 1) el sürmemek (dokunmamak, değmemek, eliyle dokunmamak) 2) el sürmemek, el vurmamak, elini sürmem(bir işi yapmamak, ilgilenmemek, bir işi yapmayı kendine yakıştırmamak) * heta êvarê destê xwe neda tu karî akşama kadar bir işe elini sürmedi |
| destê xwe nexe hemû qulan di hinan de mar hene, di han de jî dûpişk | burnunu her işe sokma |
| destê xwe nîşan dan | elini belli etmek (veya göstermek) (iskambil oyunlyarında) |
| destê xwe pê kirin | l/bw 1. elini değdirmek 2. el sürmek, dokunmak 3. seçmek * tu destê xwe bi kê bikî ew ya te ye kimi seçersen o senin 1) elini sürmek, dokunmak 2) seçmek |
| destê xwe pê nekirin | 1) el sürmemek, elini sürmemek (dokunmamak, değmemek) 2) el sürmemek, el vurmamak, elini sürmem(bir işi yapmamak, ilgilenmemek, tenezül etmemek) * heta êvarê destê xwe bi tu tiştî nekir akşama kadar bir işe elini sürmedi 3) parmağını bile kıpırdatmamak (veya oynatmamak) (yek) li |
| destê xwe pêçan | avucunun içine almak |
| destê xwe rakirin | 1) elini kaldırmak 2) el kaldırm(birine vurmaya kalkışmak) |
| destê xwe ranandin | elini uzatmak |
| destê xwe sivik kirin | elini çabuk tutmak |
| destê xwe tê werdan | el katmak (bir işe karışmak) |
| destê xwe vekirin | l/bw el açıp dilenmek 1) el açmak, avuç açmak (dilenmek için) 2) el açmak (başkasının yardımını istiyecek durumda olmak) |
| destê xwe vemalaştin | işine koyulmak |
| destê xwe weşandin | elini sallasa elisi |
| destê xwe xistin pêsîra (yek) | (birinin) yakasına yapışmak |
| destê xwe zû girtin | elini çabuk tutmak |
| destê xwedê | acıma, rahm |
| destê zir | nd takma el |
| desteber (i) | n dibek tokmağı |
| desteber (ii) | nd/nt 1. kefil, garantör 2. yüklenici, üstlenici |
| desteber (iii) | nd/nt rehine |
| desteberî | m 1. kefillik, garantörlük 2. yüklenicilik, üstlenicilik 3. güvence, garanti, teminat |
| desteberî (ii) | rd rehin |
| desteberî dan | güvence vermek |
| desteberî dan (yek) | (bir şeyi) garanti etmek |
| desteberî xwestin | güvence istemek |
| desteberîtî | m 1. kefillik, garantörlük 2. yüklenicilik, üstlenicilik |
| desteberkirî | rd güvenceli, garantili |
| destebijêr | m seçici kurul |
| destebira | kanka, dost, sırdaş, kan kardeş bnr destbirak |
| destebirak | n 1. ahiret kardeşi 2. musahip |
| destebirakî | m 1. ahiret kardeşliği 2. musahiplik |
| destebiratî | m 1. ahiret kardeşliği 2. musahiplik |
| desteconî | n dibek takmağı |
| destêdayîn | m el sürüş, dokunuş |
| destedengbêj | m koro |
| destedêr | m mecburi sulama |
| destedêr kirin | l/gh çabuk sulamak |
| destedêrkirin | m çabuk sulama |
| destedest | bnr dest bi dest |
| destedûr | rd kontrolden uzak olan |
| destegeh | m 1. tezgah 2. imalathane |
| destegir | yardımsever. nd/nt 1. yardımcı, destekleyici 2. hami (kollayan, arka çıkan) |
| destegorik | n eldiven |
| destegul | m güldeste, buket |
| destek | 1.dayanak, takviye, yardım. 2.arkadaş grubu. m 1. destek, dayanak (mesnet) 2. destek (yardım) 3.lşk dest(bir birlik için sağlanan yardım veya koruma) 4. tutak, tutacak, k(bir şeyin tutulacak yeri) |
| destek dan berê | desteklemek (destek koymak) |
| destek goşt lê kêm bûn | tek eksiğliği biraz zayıl olmak dest |
| destek hatin kirin | desteklenmek |
| destek jê girtin | destek görmek (kesek) |
| destek kir | (birinden) taraf olmak |
| destek kirin | l/gh 1. desteklemek 2. desteklemek (yardım sağlamak) |
| destek lê xistin | desteklemek (destek koymak) |
| destek li ber xistin | desteklemek (destekle beslemek) |
| destek li berê hatin xistin | desteklenmek |
| destekar (i) | n el işi |
| destekar (ii) | rd/nd 1. destekleyici 2. yardımcı |
| destekarî | m 1. destekleyicilik 2. yardımcılık |
| destekarî (i) | m müdahale, el sürme |
| destekdan | desteklemek. |
| destekdar | rd 1. destekli 2. nd/nt destekleyici |
| destekdarî | m 1. destekleme 2. destekleyicilik |
| desteke dinê | tekrardan |
| desteker | nd/nt desteleyici |
| destekerî | m desteleyicilik |
| destekgir | nd/nt destekleyici |
| destekgirî | m 1. destekleme 2. destekleyicilik |
| destekirî | rd 1. desteli 2. demetli, demetlenmiş |
| destekirin | m 1. desteleme 2. demetleme |
| destekker | nd/nt destekleyici |
| destekkerî | m destekleyicilik |
| destekkirî | rd destekli |
| destekkirin | m 1. destekleme 2. destekleme (yardım sağlama) |
| destêl | m cep telefonu |
| destemel | rd eli işe yatkın, eli uz, becerikli |
| destemel bûn | eli işe yatmak, elinden iyi iş gelmek |
| destemelî | m el yatkınlığı, el uzluğu |
| destemo | nd/nt odacı |
| destemotî | m odacılık |
| destenan | n somuna benzer yassı ekmek |
| desteng | dar gelirli. rd 1. sıkışık (maddi olarak sıkışmış durumda olan) * ez van rojan desteng im, çend roj bi şûn de ez deynê xwe bidim nabe? bu aralar sıkışığım, borcumu sonra ödesem olur mu? 2. cimri |
| desteng bûn | l/ngh sıkışmak, başı daralmak, darlaşmak (para yönünde darlığa düşmek) |
| destengbûn | m sıkışma, başı daralma, darlaşma (para yönünde darlığa düşmek) |
| destengbûyî | rd sıkışık, başı darlaşmış olan |
| destengbûyîn | m sıkışma, başı daralma, darlaşma (para yönünde darlığa düşmek) |
| destengî | m darlık, sıkıntı, sıkışıklık (geçim darlığı, geçim zorluğu, parasızlık) |
| destengî lê çêbûn | l/bw darlaşmak darlaşmak, dara gelmek, mecbur olmak |
| destengîya pereyan | ab/m para darlığı (di) |
| destengîyê de bûn | sıkıntıda olmak |
| destenik | rd elinden bir şey gelmeyen, fakir |
| destepeyv | rz/m cümlecik |
| destepirtûk | m el kitabı |
| destepostî | m saklama, hasıraltı etme |
| destepostî kirin | l/gh saklamak, hasıraltı etmek |
| desteqamçî | n kamçı sapı |
| destere | m testere |
| desterêjî | lşk/m tarama |
| desteser | m 1. müsadere, el koyma 2. rd müsadere edilmiş, el konulmuş olan 3. rd zorba, el koyan 4. rd tutuklu |
| desteser kirin | l/gh 1. müsadere etmek, el koymak, zor alıma çarpmak 2. bloke etmek 3. haczetmek 4. tutuklamak |
| desteserî | m 1. müsadere, zor alım 2.hiq haciz |
| desteserî kirin | haczetmek |
| desteserkirî | rd 1. müsadereli, el konulmuş 2. hacizli, mahcuz 3. tutuklu, tutuklanmış olan |
| desteserkirin | m 1. müsadere etme, el koyma, zor alıma çarpma 2. bloke etme 3. haczetme 4. tutuklama |
| destestranbêj | m koro |
| desteval | rd/h eli boş |
| destexane | m sofra |
| destexweşî | m başarı |
| destexweşî lê kir | (birine) başarılar dilemek |
| destexwişk | m ahiret kardeşi, kankardeşi (kadın için) |
| desteya amojiyê | nd danışma kurulu, istişare heyeti |
| desteya amojkariyê | nd danışma kurulu |
| desteya bendûbariyê | (an jî dîsiplînê disiplin kurulu |
| desteya bijêran | seçiciler kurulu |
| desteya bijêriyê | seçici kurul |
| desteya dadmendan | hakem heyeti |
| desteya dadweriyê | (an jî edaletê) adalet komisyonu |
| desteya hilbijartinê | seçim kurulu |
| desteya hilbijartinê ya bilind | yüksek seçim kurulu |
| desteya keşfê | nd keşif kolu |
| desteya nivîsaran | yazı kurulu, tahrir heyeti |
| desteya nivîskaran | nd yazı kurulu |
| desteya pirsyariyê | soruşturma kurulu |
| desteya pişkinanê (venêranê an jî soraxê) | teftiş kurulu |
| desteya qanûndanînê | yasama kurulu |
| desteya rawêjkariyê | (an jî şêwirdariyê) danışma kurulu |
| desteya redaksiyonê | nd redaksiyon kurulu |
| desteya rêveberiyê | (an jî kargêriyê) yönetim kurulu |
| desteya sazbendan | nd orkestra |
| desteya venasînê | nd keşif kolu (an jî keşêf)lşk keşif kolu |
| desteya venihartinê | (an jî pişkinînê) denetleme kurulu |
| desteya wezîran | nd bakanlar kurulu, kabine |
| destfilok | m lavabo |
| destfireh | rd eli geniş, cömert |
| destfirehî | m cömertlik |
| destgeh | atölye, tezgah. n 1. tezgah 2. mzk makam |
| destgehê kirdinakê | hadde fabrikası |
| destgehwapor | m tersane |
| destgere | m el arabası |
| destgerm | rd eli geniş (cömert) |
| destgermî | m eli geniş olma (cömertlik) |
| destgîn | dizgin. |
| destgir | nd/nt 1. destekleyici, destekçi 2. yardımsever 3. hami (kollayan, koruyan) 4. gelinin kolunu tutarak onu bindirmeye götüren veya damadın evi yakın olduğunda onu eve kadar götüren iki yakını |
| destgîr | nd/nt 1. esir, tutsak 2. m ele geçirme, yakalama, tutma |
| destgîr bûn | l/ngh ele geçmek, yakalanmak, derdest olmak |
| destgîr kirin | l/gh ele geçirmek, yakalamak, derdest etmek 1) esir almak 2) ele geçirmek, yakalamak, tutmak, derdest etmek |
| destgîran | rd nişanlı kız |
| destgiran | rd 1. eli ağır, ağır canlı (yavaş iş yapan, çevik olmayan) 2. ağır, hantal (davranışları yavaş olan) 3. eli ağır (vurunca çok acıtan kimse) |
| destgiran e | eline ağır |
| destgiranî | m 1. ağır canlılık, ağır davranan, ağır iş görme 2. hantallık |
| destgiranî kirin | l/gh yavaştan almak (işi gereken sürede yapmamak) |
| destgîrbûn | m ele geçme, yakalanma, derdest olma |
| destgîrbûyîn | m ele geçiş, yakalanma, yakalanış |
| destgirêdan | m el bağlama |
| destgirêdayî | rd elli bağlı |
| destgîrî | m tutsaklık |
| destgîrkirî | rd ele geçirilmiş, yakalanmış, derdest edilmiş |
| destgîrkirin | m ele geçirme, yakalama, derdest etme |
| destgirtî (i) | rd nişanlı (evlenmek için söz verip yüzük takmış olan) |
| destgirtî (ii) | rd 1. tutumlu 2. eli sıkı, cimri, var yemez |
| destgirtin | m 1. elini tutma 2. nişanlama 3. yardımlaşma |
| destgirtîtî (i) | m nişanlılık |
| destgirtîtî (ii) | m cimrilik |
| destgoç | rd yumru elli |
| destgopal | rd yumru elli |
| destgorik | n eldiven (parmaklı) |
| desthefsar | n yular |
| desthêlan | bnr desthilan |
| desthelatî | yetki, otorite. |
| desthene | m kına gecisi |
| destheq | n el emeği |
| destheram | rd murdar(kimse) |
| desthesin | nd demirel |
| desthev | nd/nt müttefik |
| desthevî | nd/nt müttefiklik, ittifak |
| desthilanîn | m 1. harekete geç(bir şeye girişmek, bir işi yapmaya koyulmak) 2. karşılık verme (karşı gelme), cesaret etme |
| desthilanîn mifta xêrê ye | girişmek başarının ilk adımıdır |
| desthilat | nd/nt 1. iktidar, erk * partiya desthilatê iktidar partisi * desthilata siyasî siyasi erk 2. rd erkli, nüfüzlu |
| desthilata darizandinê | (an jî dadweriyê) yargı gücü (veya erki) |
| desthilata gel | nd el erki |
| desthilata qanûndanînê | yasama gücü (hakkı, yetkisi veya kuvveti) |
| desthilata ramyarî | (an jî siyasî) siyasî iktidar |
| desthilata rêvebirinê | (an jî cîbicîkirinê) yürütme gücü (veya erki) |
| desthilatdar | otoriter, yetkili. rd 1. iktidar, erkli, muktedir (iktidar sahibi) 2. yetkili |
| desthilatdar kirin | l/bw yetkilendirmek yetkili kılmak |
| desthilatdarkirin | m yetkilendirme |
| desthilatî | m 1. iktidar, e(bir işi başarabilme yetki ve yeteneği) 2. iktidar (devlet yönetimini elinde bulundurma ve devlet gücünü kullanma yetkisi) 3. sos iktidar, erk 4. yetki 5. otorite, sulta, yetke |
| desthilatîya torinan | (an jî xanedanan) sos/nd soylu erki |
| desthine | m kına gecesi |
| desthînî | m el alışkanlığı |
| desthişk | rd 1. eli ağır 2. cimri |
| desthişkî | m 1. eli ağır olma 2. cimrilik |
| deştî | rd ovalı |
| destî | n 1. sap * destiyê kuling kazma sapı 2. kabza, tutak * destiyê kêrê bıçak kabzası 3. kol, sap (müzik aletlerinde) 4. kulp (kapların halka biçimindeki tutacak yeri) |
| destî (i) | n eldiven |
| destî yê bêrê | kürek sapı 5. deste, ekin destesi |
| destîbêr | m kürek sapı |
| destîbivir | n balta sapı |
| destîcêr | n küçük testi |
| destîconî | n dibek tokmağı |
| destîdar | rd saplı |
| destîhesin | n demir sap |
| destik | tutamak, kol, kabza, kulp, sap. n el, elcik n 1. tutacak (mutfak el bezi) 2. tut(bir şeyin tutulacak yeri) 3. tutamaç, tutam(bir şeyin tutulup çekilebilen yeri, tutunacak) 4. balçak, kabza 5. dibek kolu 6. el (bazı nesne ve araçlarda tutmaya yarayan bölümü) * destikê derî kapı eli 7. kol (makinelerde tutup çevirmeye veya çekmeye yarayan ağaç veya metal parçası) 8. kulp (kapların halka biçimindeki tutacak yeri) 9. sap (aletler için) 10. hallaç tokacı 11. ellik, eldiven 12. kabza, karasaban kabzası 13. sap (kazma sapı gibi) 14. deste (cinsleri aynı veya birbirine yakın olan şeylerin bir arada bağlanması, demet) 15. deste (kurutulmuş tütün yapraklarını üstüste koyup deste haline getirme) 16.nd/nt kukla * ew destikên xelk û alemê ne onlar el alemin kuklaları |
| deştik | m ova, ovacık (küçük ova) |
| destik (i) | m bir kız çocukları oyunu |
| destik kirin | l/gh destelemek |
| destikê cot | nd karasaban kabzası |
| destikê cot kara | saban kabzası |
| destikê derî | kapı kolu |
| destikê destarê | nd el değirmeni tutağı |
| destikê vitêsê | nd vites kolu |
| destikê yekî tê de bûn | bir işte parmağı olmak |
| destikker | nd/nt desteleyici |
| destikkerî | m desteleyicilik |
| destikkirî | rd desteli, (destelenmiş olan) |
| destikkirin | m desteleme |
| destîkuling | n kazma sapı |
| destîmelêv | m yaba sapı |
| destîmer | m bel küreği sapı |
| deştîn | rd ovalık |
| destîne | m imza |
| destirman | nd/nt 1. hizmetkâr, hizmetçi 2. besleme, sığıntı |
| destirmanî | m 1. hizmetkârlık, hizmetçilik 2. beslemelik, sığıntılık |
| destirmantî | bnr destirmanî |
| destîtevir | n kazma sapı |
| deştiyane | rd ovalıca |
| destîzîv | rd gümüş saplı |
| destjêberdan | m vazgeçme |
| destjêbirîn | m alakayı kesme |
| destjêhatî | rd 1. eli uz, maharetli 2. yiğit |
| destjêkişandin | m 1. vazgeçme, istifa etme, el çekme (birini) rahat bırakma 3) terketme (ölme) |
| destjêkişandina xwe dan | istifayı basmak |
| destjêşûştin | m 1. (bir işten) el yıkama, el çekme, vazgeçme 2. umudunu kesmek |
| destkar | n el işi, el yapımı |
| destkar (ii) | nd/nt 1. yönetici 2. mudahaleci, karışan |
| destkarê gawiran | gâvur icadı |
| destkarî | el sanatları. |
| destkarî (i) | m el işçiliği, el yapımı |
| destkarî (ii) | m 1. yöneticilik 2. müdahale, karışma |
| destkarî lê bûn | l/bw 1. el değmek 2. müdahale edilmek, karışılmak |
| destkarî lê kirin | l/bw 1. ellemek, dokunmak 2. karışmak, müdahale etmek |
| destkarîlêbûn | m 1. el değme 2. müdahale edilme, karışılma |
| destkarîlêkirin | m 1. elleme, dokunma 2. karışmak, müdahale etmek |
| destkeftî | bnr desketî |
| destkeftin | bnr desketin |
| destkêlek | nd bir halı motifi |
| destkere | m teskere |
| destkêrî | m el alışkanlığı (uzluğu veya yatkınlığı) |
| destkêş | m 1. elle çekme 2. eldiven 3. eyer ve semerin arka tarafında bulunan kulpa diğer yük hayvanların yuları bağlama durumu 4. pulluğun şasesi 5.rd el çeken, vazgeçen |
| destkêş kirin | l/gh elle atı çekmek, yürütmek * hespê xwe destkêş kir atını elle eçkti |
| destkêşî | m 1. elle çekme 2. yardım 3. el çekme, vazgeçme |
| destkêşî xwe kirin | yedeğinde götürmek |
| destkêşkirin | m elle atı çekme, yürütme |
| destketî | n 1. kazanç, kazanım 2. edinti, edinme 3. muhassala, elde edilmiş sonuç 4. rd edinilmiş, kazanılmış |
| destketin | m 1. elde etme 2. kazanım, ele geçen şey |
| destkevtî | bnr desketî |
| destkevtin | bnr desketin |
| destkî | rd mayasız ekmek |
| destkin | rd/mec imkanları kısıtlı, fakir |
| destkinî | m fakirlilik |
| destkir | n 1. el yapısı, el işi 2. yap(bir kimse, bir kuruluş; yapma, oluşturma, meydana getirme) 3. el becerisi |
| destkird | rd yapay, suni |
| destkirê evdan | kul yapısı |
| destkirî | rd el işi, el emeği |
| destkirin | m el etme |
| destkîsî | m gizli yapılan yardım |
| destkol | m elle eşeleme (veya kazma) |
| destkol kirin | elle eşelemek (veya kazmak) |
| destkuj | rd mirdar |
| destkurt | rd fakir, imkanları kısıtlı |
| destkurtî | m fakirlik |
| destkutan | - alkış - alkışlama |
| destlêdan | m dokunma |
| destlêger | nd/nt kurcalayıcı |
| destlêgerandin | m 1. elleme 2. okşama, sıvazlama 3. kurcalama 4. tahrif etme, bozma, kalem oynatma 5. kıyma 6. dokunmak (karıştırma) |
| destlêgerîn | m 1. ellenme, elleniş 2. kurcalanış 3. tahrif edilme, kalem oynatılma 4. eli tutma, eli iş görme |
| destlêgirtî | rd tutumlu, idareli |
| destlêgirtîbûn | m tutumluluk |
| destlêgirtin | m 1. idareli kullanma, tutumlu davranma, tasarruflu olma 2. tasrsarruf etme |
| destlênegeriyayî | rd bakir, el değmemiş, kullanılmamış |
| destlênegirtî | rd tutumsuz |
| destlênegirtîbûn | m tutumsuzluk |
| destlêneketî | rd bakir, dokunulmamış, el değmemiş |
| destlep | m el emeği |
| destlêpelandî | rd eline erkek eli değmiş (kadın) |
| destlepî | rd zar zor geçinen kimse |
| destlepk | m 1. el yordamı 2. elle şakalaşma, veya dövüşme |
| destlêvebûyî | rd el yatkın, bir işe alışmış olan |
| destlez | rd eli çabuk olan |
| destlezî | m el çabukluğu |
| destlimêj | bnr destnimêj |
| destliser | rd himaye altında, kuruma altında olan |
| destliserhev | rd el pençe divan |
| destmal | m 1. mendil 2. el bezi 3.argo hafif kadin |
| destmala ( an jî ser destê) xortan | 1) el üstünde tutulan kimse 2) hafif kadın |
| destmala kaxiz | nd peçete |
| destmala ser destan | sevilen sayılan kimse |
| destmala serî | nd baş örtüsü |
| destmalgir | nd/nt peşgir tutan |
| destmalk | m mendil |
| destmêj | bnr destnimêj |
| destmiz | m 1. ücret 2. el emeği * me deh milyon destmiziyê da el emeği olarak on milyon verdik |
| destneavêj | rd dokunulmaz |
| destneavêjî | m dokunulmazlık |
| destnedan | m 1. elvermeme 2. yakışmama, yakışık almama 3. dokunmama, el sürmeme 4. uygunsuzluk |
| destnedayî | rd 1. elverişsiz 2. dokunulmaz (ilişilmez, el sürülmez, taaruzdan masun) |
| destnedayîbûn | m 1. elverişsizlik 2. dokunulmazlık |
| destnedayîn | 1. elvermeme 2. yakışmama, yakışık almama 3. dokunmama, el sürmeme 4. uygunsuzluk |
| destnedayînî | m dokunulmazlık |
| destnêj | rd sonradan ekilen |
| destneşûştî | rd 1. eli kırlı 2. kötü kimse |
| destnexweş | rd kötü kimse |
| destnîgar | m nişan (nişanlama sırasında yapılan tören) * em gazî destnîgarê kirin bizi nişana çağırdılar |
| destnîgarî | rd nişanlı (evlenmek için söz verip yüzük takmış olan) |
| destnîgarî kirin | nişanlamak |
| destnîgarîtî | m nişanlılık |
| destnimêj | m aptes, tahret (namaz için) |
| destnimêj girtin | abdest almak. aptes almak |
| destnimêja (yekî) betal bûn | aptesi bozulmak |
| destnimêja (yekî) şikestin | aptesi bozulmak |
| destnimêja (yekî) teng bûn | sıkışmak (aptesi gelmek) |
| destnimêja mezin | büyük aptes |
| destnimêja wan ji hev neşikest | (birbirine) nikahları düşmemek |
| destnimêja xuslê | gusül abdesti, boy aptesti |
| destnimêja xwe nû kirin | aptes tazelemek |
| destnimêja xwe şikandin | aptes bozmak, apdestini etmek |
| destnimêjgeh | m apteslik |
| destnimêjgirtî | rd apdestli |
| destnîşan | m 1. elle işaret etme 2. (bir yere) parmak basmak, imza 3. belirtme |
| destnîşankirî | rd 1. belli, muayen 2. belli başlı 3. belirli, belirlemiş olan |
| destnîşankirin | m 1. elle işaret etme 2. (bir yere) parmak basma, imza atma 3. belirtme, belirleme l/gh 1. elle işaret etmek 2. (bir yere) parmak basmak, imza atmak 3. belirtmek, belirlemek |
| destnivîs | el yazması, el yazısı. m el yazısı |
| destnivîsar | m 1. yazma, el yazması (yazma kitap vb) * berhema destnivîsar yazma eser |
| destnivîskî | rd/h el yazma eser |
| destnizim | rd güçsüz |
| destnizimî | m güçsüzlük |
| destnûser | n hattat |
| destnûserî | m hattatlık |
| destodev | rd obur, nevsine düşkün |
| destodevo | rd elden ağıza yaşayan |
| destodevo bûn | l/ngh elden ağıza yaşamak |
| destodevobûn | m elden ağıza yaşama |
| destok | nd/nt oyunda yardımcı |
| destoyer | lşk/m destroyer, muhrip |
| destpak | rd 1. dürüst, temiz kimse 2. iyi huylu, hırsızlık yapmayan |
| destpakî | m 1. dürüst olma, temiz olma 2. iyi huylu olma, hırsızlık yapmama |
| destpas | rd eli açık, açık elli |
| destpastî | m açık ellilik |
| destpêbûn | m başlanma |
| destpêdan | m 1. dokunma 2. iyi dilekle okşama |
| destpêk | m 1. başlangıç, iptida * destpêka jînê hayatın başlangıcı 2. başlama 3. wj giriş (edebi eserlerde önsözden sonra yer alan bölüm) 4. giriş, girizgâh 5. giri(bir bilime hazırlık amacıyla yazılan eser) * destpêka ziman dile giriş 6. giri(bir müzik parçasında baştaki bölüm) |
| destpêka rojîgirtinê | imsak |
| destpêkejîn | m ilkel yaşam |
| destpêker | nd/rd başlayıcı |
| destpêkerî | m girişim, girişme |
| destpêkî | rd 1. ilkel, iptidaî 2. m başlangıç 3. m giriş |
| destpêkirî | rd 1. başlanmış 2. başlanılmış, girişilmiş olan 3. dokunulmuş |
| destpêkirin | m 1. başlama 2. başlama (çalışır, işler, yürür duruma girme) 3. başlama (görünme) 4. başlama (etkisini gösterme) 5. başlama (hoş olmayan bir davranışa koyulma) 6. tutma 7. başlama, atılma 8. başlama, koparma 9. dokunma, dokunuş 10. elleşme, el sürme (elle dokunma) 11. kalkışma, koyulma (girişme, başlama) 12. tuttur(bir şeyi yapmakta olma, bir işe başlayıp sürdürme) 13. başlama, adım at(bir işe ilk kez girişme) 14. yağmaya başlama 15. girme (zaman anlamlı kavramlar için; başlama) |
| destpêkirina kar | işe başlama |
| destpêkîtî | m ilkellik, iptidaîlik |
| destpeling | el yordamı. |
| destpelixî | rd/ndt sakar, beceriksiz (kimse) |
| destpelixîtî | m sakarlık, beceriksizlik |
| destpelk | m el yordamı |
| destpençe | rd el pençe |
| destpênebûyî | rd bakir, el değmemiş, kullanılmamış |
| destperî | m mastürbasyon |
| destperî kirin | mastürbasyon yapmak |
| destqerimî | rd yorgun (elleri yorulmuş olan) |
| destqirêj | rd 1. elleri kirli 2. mec karanlık işler yapan kimse |
| destqop | rd eli sakat (olan kimes) |
| destqusiyayî | rd (bir işe) eli yatkın |
| destrêjk | m 1. kıskaç 2. lşk tetik (ateşli silâhları ateşlemek için çekilen küçük manivelâ) |
| destrencî | m zahmet |
| destroyer | m destroyer |
| destşîfa | rd elleri şifa dağıtan (kimse) |
| destşikandî | bnr destşikestî |
| destşikestî | rd 1. eli kırık 2. mec çaresiz |
| destşil | rd eli ıslak |
| destşîn | nd eline sağlık |
| destsivik | rd 1. eli çabuk 2. eli hafif (acıtmadan, tedirgin etmeden iş gören) 3. mec eline sahip olmayan, hırsız |
| destsivik bûn | l/ngh tetik davranmak |
| destsivik e | eline çabuk |
| destsivikbûn | m tetik davranma |
| destsivikî | m 1. el çabukluğu 2. el hafifliği 3. mec hırsızlık |
| destşo, destşok | m el yıkama kabı, lâvabo |
| destşok | lavabo. |
| destşol | n el işi |
| destşûştî | rd 1. iş yapmayan, başkaları tarafında hizmetleri yapılan kimse 2. temiz bakımlı 3. mec iyi ahlâklı |
| desttal | rd eli boş |
| desttêdan | m el sürmek, dokunma m 1. dokunma, elleşme, elleme (el sürme, temas etme) 2. okşanma, ovalama |
| desttêdayîn | m 1. dokunuş, elleşme, elleme (el sürüş, temas ediş) 2. okşanma, ovalayış |
| desttendiraz | rd eli temiz |
| destteng | rd eli dar, sıkışık |
| destteng bûn | l/ngh sıkışmak, başı daralmak, darlaşmak (para yönünde darlığa düşmek) eli dar (veya darda) olmak, sıkışık olmak |
| desttengbûn | m sıkışma, başı daralma, darlaşma (para yönünde darlığa düşmek) |
| desttengbûyî | rd sıkışık, başı darlaşmış olan |
| desttengbûyîn | m sıkışma, başı daralma, darlaşma (para yönünde darlığa düşmek) |
| desttengî | m darlık, sıkıntı, sıkışıklık (geçim darlığı, geçim zorluğu, parasızlık) |
| desttengî lê çêbûn | darlaşmak, dara gelmek, mecbur olmak |
| desttengîya pereyan | ab/m para darlığı (di) |
| desttengîyê de bûn | sıkıntıda olmak |
| desttepis | m bir çocuk oyunu |
| desttêwerdan | m 1. karıştırma, problem yaratma 2. mudahale etme |
| destû | bnr destî |
| destûbird | m kuşatma, muhasara |
| destûbird kirin | l/gh kuşatmak, muhasara etmek |
| destûbirdkirin | m kuşatma, muhasara etme |
| destûçk | m tutak (mutfak tutağı) |
| destûk | n dibek kolu |
| destûlepk | m 1. el yordamı 2. pençeleme (pençelerle kavga etme) |
| destûr | m 1. izin, müsade 2. yasa, kanun, düstur 3. ruhsat |
| destûr dan | izin vermek, rıza göstermek, muvaffakat etmek. l/gh izin vermek izin vermek, müsaade etmek (veya vermek) |
| destûr derketin | izin çıkmak |
| destûr girtin | l/gh 1. izin almak 2. icazet almak |
| destûr nedan | izin vermemek, müsaade etmemek |
| destûr stendin | m 1. izin alma 2. icazet alma l/gh 1. izin almak 2. icazet almak (an jî girtin) izin almak |
| destûr xwestin | l/gh izin istemek izin istemek, müsaade istemek |
| destûra betlaneyê | tatil izni bi |
| destûra bingehîn | nd anayasa |
| destûra we be | izninizle, kerem buyurun (veya eyleyin) |
| destûrane | h izince |
| destûrdan | m izin verme |
| destûrdar | rd 1. izinli 2. ruhsatlı |
| destûrdayî | rd 1. izinli, izin verilmiş olan 2. m izinli olma durumu |
| destûrdayî bûn | l/ngh izinli olmak izinli olmak |
| destûrdayîn | m izin veriş, izin verme |
| destûre | ol/rd mubah |
| destûrgirtî | rd 1. izinli, izin alınmış olan 2. icazetli |
| destûrgirtî bûn | izinli olmak |
| destûrgirtin | m 1. izin alma 2. icazet alma |
| destûrmend | rd 1. izinli 2. imtiyazlı |
| destûrmend kirin | l/gh izinli kılmak, mezun etmek |
| destûrmendî | hiq/m imtiyaz |
| destûrmendkirin | m izinli kılma, mezun etme |
| destûrname | izin belgesi, diploma, ruhsatname. m 1. izinname, izin belgesi 2. icazetname 3. ruhsatname 4. tüzük |
| destûrnameya derbasbûnê | geçiş izni |
| destûrstendî | rd 1. izinli, izin alınmış olan 2. icazetli |
| destûrstendî bûn | izinli olmak |
| destûrxwestin | m izin isteme |
| destûryar | rd izinli * do ji ber ku ez destûryar bûm, nexebitîm dün izinli olduğum için çalışmadım |
| destûryar bûn | izinli olmak |
| destûryarî | m izinli olma, mezûniyet |
| destvala | eli boş. rd 1. eli boş 2. eli boş, işsiz üçsüz 3. mec silâhsız, savunmasız |
| destvala bi ser (yekî) de hatin vegerandin | eli boş çevrilmek |
| destvala bi ser de çûn | (birini) eli boş görmeye gitmek |
| destvala çûn | 1) eli boş gitmek (armağansız gitmek) 2) eli boş gitmek (umduğunu elde etmeden gitmek) |
| destvala hatin | 1) eli boş gelmek (armağansız gelmek) 2) eli boş gelmek (umulan şeyi getirmeden gelmek) |
| destvala vegerîn (zivirîn an jî fetilîn) | eli boş dönmek (çevrilmek veya geri gelmek) |
| destvank | nd/nt mücevheratçı, mücevherci |
| destvankî | m mücevhercilik |
| destvegirtî | rd dilenen kimse |
| destvegirtin | m dilenme |
| destvekirî | rd eli açık, cömert |
| destvekirîbûn | m eli açıklık, cömertlik |
| destvekirîtî | m açık ellilik |
| destvemaliştin | m işe girişme (işe girişmek için kolları sıvama) |
| destweş | m elle vurma, yumruk atma |
| destxalî | rd eli boş, silâhsız, savunmasız |
| destxet | el yazısı. m el yazısı |
| destxwazî | m gereksinim, ihtiyaç |
| destxweş | rd 1. eli hafif (acıtmadan, tedirgin etmeden iş gören) 2. eline sağlık |
| destxweş bî | (an jî bin) eline (elinize veya ellerinize) sağlık |
| destxwişk | kadının en yakın kadın arkadaşı. |
| destyar | cana yakın, sempatik, yardımcı. nd/nt 1. yardımcı 2. rd cana yakın, sıcak kanlı, sevimli, sempatik |
| destyarî | m 1. yardımcılık 2. sevimlilik |
| destzar | rd zorba, işkenceci |
| detay | m detay |
| deterjan | m deterjan, arıtıcı |
| determînant | mat/m determinant |
| determînasyon | fel/m determinasyon, belirlenim, gerektirim |
| determinîst | nd/nt (fel) determinist, belirlenimci, gerekirci |
| determinîzm | fel/m determinizm, belirlenimcilik, gerekircilik |
| dev | ağız. ant/n 1. ağız 2. ağız (dudaklarrı çevreleyen bölüm) * devekî biçûk küçük bir ağız 3. ağız (kapların veya içi boş şeylerin açık yanı) * devê şikeftê mağaranın ağzı * devê qedehê bardağın ağzı 4. ağ?(bir akarsuyun denize veya göle döküldüğü yer) * devê robarê çay ağzı 5. kıyı (kara ile suyun birleştiği yer) * çûye ber devê deryayê deniz kıyısına gitmiş 6. ağız (liman, körfez, yol gibi yerlerin açık yanı) * devê rê yol ağzı 7. ağız, yol kavşağı 8. ağız, yalım, yalman, yüz (kılıç, bıçak gibi kesici araçların keskin yüzü) * devê şûr kılıç yalmanı * devê tevşo keser ağzı * devê kêrê yê tûj bıçağın keskin yüzü 9. çene (mengene veya kerpeten gibi araçların eşyayı sıkıştıran karşılıklı iki parçasından her bir) 10. kapak (herhangi bir şeyin kapağı) 11. kapak (sandık, dolap gibi şeylerin kapağı için) 12. ağ?(birini kandırmak, yanıltmak amacıyla dolambaçlı birtakım sözler söyleme özeliği) * tu li devê wê menêre sen onun ağzına bakma 13. ağız (tehlikeli şeyler için, pek yakın yer) * di devê topê de ye topun ağzında 14. ön * li devê derî kapı önünde 15. -e sıra, vakit * devê ku emê herin gideceğimiz sıra 16. kapı (çok yakın zaman) * zivistan girte devê derî kış kapımıza dayandı (an jî zar) û zimanê (yekî) hatin girêdan ağzı dili bağlanmak |
| dev avêtin (yekî) | (birine) sataşmak, dil uzatmak, sarkıntılık etmek (veya yapmak) 2) tariz etmek, tarizde bulunmak, söz atm(birine sözle sarkıntılık etmek) |
| dev avêtin namûsa (yekî) | namusuna dil uzatmak |
| dev avêtin xelkê | ona buna dil uzatmak |
| dev bi xwe kirin | l/bw dert yanmak, yakınmak, illallah etmek, yaka silkmemek |
| dev çelexwar | (an jî belexwar) yılık |
| dev çenê (yekî) di hev de çûn | avurtları çökmek (veya avurtları birbirine geçmek) (di) |
| dev de danîn (yekî) | ağzını burnunu dağıtmak (di) |
| dev de helîn | ağızda dağılmak bi |
| dev eyar kirin | tek l/bw ağızlamak |
| dev girê dan | l/bw 1. şerbetlemek (yılan vb. hayvanların sokmamamsı veya soktuğunda zehirinin etkisiz olması için avsunlanmak) 2. tılsımlı dualarla kurtun ağzını bağlamak |
| dev girtin | l/gh tıkamak, ağzını kapamak |
| dev guhart | (bir şey için) ağız değiştirmek |
| dev heye ziman tune | 1) ağzı var, dili yok (pek sessiz, kendi halinde) 2) ağzı var, dili yok (konuşamayan, derdini anlatamayan) |
| dev jê ber de | boş ver, geç |
| dev jê berdan | l/bw 1. bırakmak (bir alışkanlıktan veya işten vazgeçmek) * tu dê dev ji cixareyê berdî? sigarayı bırakacak mısın? 2. bırakmak (uğraşmaz olmak, artık uğraşmamak) * em dev ji vî tiştî berdin bu işi bırakalım 3. boş vermek (önemsememek) * dev jê berde, tu li karê xwe binêre boş ver, sen işine bak 4. terketmek, bırakmak, geçilmek * dev ji dê tê berdan lê ji yarê nayê berdan anadan geçilir yârdan geçilmez 5. vazgeçmek 6. arkasını (veya peşini) bırakmak 7. istifa etmek, çekilmek 8. bozmak (bırakmak, dağıtmak) * dev ji karê xwe berda işini bozdu 1) el çekmek, pas geçmek, postayı kesm(bir şeyi yapmaktan vazgeçmek) * min dev jê berda, êdî ez tevî civînan nabim postayı kestim, artık toplantılara katılmayacağım (bir işi) oluruna bırakmak (veya bağlamak) |
| dev jê berde | b boş ver, geç, takma kafana 1) boş ver 2. vazgeç (bir işi) oluruna bırak (veya bağla) |
| dev jê hatin berdan | l/tb 1. terkedilmek 2. vazgeçilmek |
| dev jê qerîn | l/bw 1. bırakmak (bir alışkanlıktan veya işten vazgeçmek) * tu dê dev ji cixareyê biqerî? sigarayı bırakacak mısın? 2. bırakmak (uğraşmaz olmak, artık uğraşmamak) * em dev ji vê meseleyê biqerin bu meseleyi bırakalım 3. boş vermek (önemsememek) 4. terketmek, bırakmak, geçilmek * dev ji dê tê qerîn lê ji yarê nayê berdan anadan geçilir yârdan geçilmez 5. vazgeçmek 6. arkasını (veya peşini) bırakmak 7. istifa etmek, çekilmek 8. bozmak (bırakmak, dağıtmak) |
| dev ji (karekî) berdan | defteri kapam(bir işi artık yapmaz olmak) |
| dev ji cih û warê xwe berda | n yerini yurdunu terk etmek |
| dev ji cotkariyê berda | n çifti bozmak |
| dev ji devan | ağızdan ağıza |
| dev ji devan re | kulaktan kulağa |
| dev ji dinyaya xwe berdan | dünyasından geçmek |
| dev ji erka (peywira an jî wezîfeya) xwe berdan | görevden ayrılmak |
| dev ji hev berdan | l/bw boşanmak |
| dev ji hev bûn | l/bw ağzı açık kalmak |
| dev ji hev man | l/bw ağzı açık kalmak ağzı açık (veya ağzı bir karış açık) kalmak |
| dev ji hev vekirin | ağzını açmak, alık alık bakmak |
| dev ji kar | (an jî şixul) berdan1) işi bırakmak 2) iş bırakmak, grev yapmak |
| dev ji peywira | (an jî wezîfeya) xwe berdan görevden ayrılmak |
| dev ji rêbirtiyê berdan | düze inmek (eşkiyalıktan vazgeçmek) |
| dev ji şer berdan | savaştan vaz geçmek |
| dev ji şêran berdan bi roviyan girtin | aslan dururken tilkiyi tutmak |
| dev ji xwe berdan | l/bw 1. ağzına geleni söylemek 2. kendini (kapıp) koyu vermek ağzına geleni söylemek (çok ve düşüncesizce konuşmak) |
| dev ketin hev | 1) ağız dil vermemek, çenesi kitlenmek 2) ek bent olmak, cevap veremez hale gelmek, nutku tutulmak 3) dili tutulmak (herhangi bir sebeple konuşamamak) 4) çenesini bıçak açmamak (sıkıntı veya üzüntüden konuşmamak) |
| dev kirin dev | ağız ağıza vermek |
| dev kirin devê hev | ağız ağıza vermek |
| dev lê çirandin | ağzının payını vermek |
| dev lê guhart | (bir şey için) ağız değiştirmek |
| dev lê kirin | l/bw ısırmak ısırmak |
| dev lê qelaştin | l/bw (birini) konuşamaz duruma getirmek, sus pus etmek, köşeye sıkıştırmak ağzının payını vermek |
| dev lê tehl kirin | ağzının tadını kaçırmak |
| dev lê xwar kirin | ağız eğmek |
| dev lê ziwa bûn | ek bent olmak, cevap veremez hale gelmek, nutku tutulmak (karşısındakine söz söylemeyecek duruma gelmek) |
| dev lê ziwa kirin | (birini) lâfa boğmak, ağzının payını vermek, lâkırdıya boğmak 2) -den mahrum bırakm(bir şeyi birinden almak) |
| dev li (yekî) ziwa kir | (birini) lâfa boğmak, lâkırdıya boğmak |
| dev li dilê xwe kirin | dayanamamak |
| dev li hev qelaştin | ağız dalaşına tutuşmak |
| dev li tiliya xwe kirin | parmaklarını yemek (çok lezetli olmak) |
| dev li xwe vekir | (birinin) ağzını açmak |
| dev nedan (...) | ağzını sürmemek |
| dev pê nekirin | l/bw ağzına koymamak, ağzını sürmemek |
| dev tune bûn | ne ağzı var ne dili (lal olmak) |
| dev û çene | ağız, güçlü çene * dev û çeneyên wî tune ne ağzı, çenesi güçlü değil û çeneyê (yekî) dan girtin çenesini kapatmak (susturmak) |
| dev û çeneyên (yekî) kirin hev | çenesini dağıtmak |
| dev û dev ketin | yüzü koyun düşmek |
| dev û dilê (wî) yek e | içi dışı bir, özü sözü bir |
| dev û dînê xwe yek kirin | içinden geleni söylemek |
| dev û diranên (yekî) hatin girtin | dili tutulmak |
| dev û diranên (yekî) ketin hev | 1) ağzı dili bağlanmak 2) ağzını burnunu dağılmak |
| dev û diranên (yekî) xistin hev | ağzını burnunu dağıtmak |
| dev û lêv lê bûn girar man | ağzı kople uçuklamak |
| dev û pişta (kêrê) bûye yek | (bıçak, çakı) suyu kesiyor |
| dev û pozê (yekî) bi keys e | ağzı burnu yerinde, yakışıklı |
| dev û pozê (yekî) ketin hev | ağzı burun birbirine karışmak |
| dev û pozê (yekî) tije xwîn bûn | ağzı burun birbirine karışmak |
| dev û pozê (yekî) tije xwîn kirin | ağzını, burnunu dağıtmak |
| dev û pozê (yekî) xistin hev | ağzını burnunu dağıtmak |
| dev û qirik lê ziwa bûn | ağzı çiriş çanağına dönmek |
| dev û qirika (yekî) ziwa bûn | ağzı çiriş çanağına dönmek |
| dev û qûna xwe ji hev dernaxe | elifi görse mertek sanır (bi) |
| dev xwe mezin kirin | ağız satmak (yüksekten atarak kendini övmek) |
| devaluasyon | devalüasyon. ab/m devalüasyon, değer düşürümü |
| devançe | bnr demançe |
| devang | m kapak (herhangi bir şeyin kapağı) |
| devavêj | rd sataşkan |
| devavêtin | m 1. sataşma 2. lâf atma, sarkıntılık (sözle sarkıntılık etme) 3. takılma 4. kovlama |
| devavêtin kirin | sataşmak |
| devavêtina (tiştekî) kir | (bir şeyi) lâf etmek, lâkırdı etmek, dedikodu konusu yapmak |
| devavêtina (yekî) kirin | (birine) sataşmak, sarkıntılık etmek, takılmak 2) birisini yerip çekiştirmek, kovlamak |
| devbela | rd/nt boşboğaz, boş konuşan kimse |
| devbelaş | rd/nt boşboğaz, geveze (sır saklamayan) |
| devbelaşî | m boşboğazlık, gevezelik |
| devbelatî | m boşboğazlık, boş boş konuşma |
| devbelexwar | rd yılık |
| devben | n ağız bağı (yayık, çuval vb. şeyler için) |
| devbend | bnr devben |
| devbenk | n ağız bağı (yayık, çuval vb. şeyler için) |
| devberedayî | abuk sabuk konuşan. |
| devberjêr | rd ağzı aşağı doğru olan |
| devbêyewm | rd şom ağızlı |
| devbiav | rd ayran ağızlı |
| devbiçûk | rd küçük ağızlı |
| devbigilêz | rd 1. salyalı 2. ayran ağızlı |
| devbigor | rd bir ayağı çukurda (olan) |
| devbigor çûn | l/ngh bir ayağı çukurda olmak |
| devbigotin | sözüne sadık. rd sözüne sadık |
| devbigû | rd/argo ağzı bozuk |
| devbigûtî | m ağzı bozuk olma |
| devbikef | rd ağzı köpüklü |
| devbiken | güler yüzlü, güleç. rd güleç, güler yüzlü |
| devbiqermîçek | rd ağzı büzgülü * torbeyê devbiqermîçek ağzı büzgülü torba |
| devbir | m döven bıçağı |
| devbixwîn | rd 1. ağzı kanlı 2. azgın |
| devce | rd tadına varmış, almış |
| devçelexwar | rd yılık |
| devçem | nd nehir kıyısı |
| devçepel | rd ağzı bozuk |
| devçêr | m mera |
| devçêre | rd ekti, asalak |
| devçêretî | m ektilik, asalaklık |
| devçik | m keçi ağızlığı |
| devçirtan | bnr devşorbe |
| devcûtin | m kovlama, gammazlama |
| devcûtina (yekî) kir | (birini) yerip çekiştirmek, kovlamak, gammazlamak |
| devcûtinî | m kovlama, gammazlama |
| devcûtinîya (yekî) kirin | 1) birinden bahsetmek 2) birine atıp tutmak * devcûtiniya me dikin bize atıp tutuyorlar |
| devcûtinîya zenginan kirin | zenginin malı züğürdün çenesini yorar |
| devdeling | m 1. paça (pantolon, don, şalvar gibi giyeceklerde bacakların çıktığı aşağı bölüm) 2. paça ağzı ên (yekî) di nav piyên (wî) de ye paçası düşük |
| devdelingfireh | rd geniş paçalı * derpiyê devdelingfireh geniş paçalı don |
| devderî | n 1. kapı önü 2. gelin evden çıkarılırken kapı eşiğinde alınan bahşiş |
| devdev | nd1. aşağı yukarı, az çok 2. -e karşı |
| devdeve | nd/rd 1. iri yarı, ayıboğan (hırbo, kaba saba kimse) 2. deve gibi (uzun boylu ve hantal) |
| devdevetî | m ayılık, hırboluk |
| devdevetî kirin | ayılık etmek, hırboluk etmek |
| devdevî esrê | ikindi üzeri |
| devdevî sibehê | sabaha doğru (veya sabaha karşı) |
| devdevk | bnr devdev |
| devdevkî | ağız üstü, yüz üstü. h yüz üstü, yüzükoyun |
| devdezik | n kelef |
| devdilk | ant/n kalp kapakçığı |
| devdost | nd/nt müdara, yüze gülücü |
| devdostî | m müdaralık, yüze gülücülük |
| devdostî kirin | l/gh müdara etmek, dost gibi görünmek, yüze gülmek |
| devdoz | rd hilekâr |
| devdozî | m hilekârlık |
| deve | zo/n deve (Camelus) |
| devê (wan) di devê hev de bûn | (birbirinin) ağzına girm(birbirine çok düşkün olmak) |
| devê (yekî) bi kelbetanan venebûn | ağzını bıçak açmamak |
| devê (yekî) bihostek ji hev man | ağzı açık (veya ağzı bir karış açık) kalmak |
| devê (yekî) biweşe | ağzından yel alsın |
| devê (yekî) bûye mîna şîrêzê | ağzı çiriş gibi (veya çiriş çanağı gibi) |
| devê (yekî) çi be dilê wî jî ew e | dervişin fikri ne ise zikri de odur |
| devê (yekî) çûn paş kerikên (wî) | ağzı kulaklarına varmak |
| devê (yekî) çûn pişta guhê (wî) | ağzı kulaklarına varmak |
| devê (yekî) dan gerandin | ağzını aramak, ağzını yoklamak |
| devê (yekî) dan girêdan | ağzını, dilini bağlamak, çenesini bağlamak |
| devê (yekî) dan xeberdan | ağzını aramak, ağzını yoklamak |
| devê (yekî) de kirin | birine yedirmek |
| devê (yekî) di erdê de bûn | kafasını kaldırmadan sürekli iş yapmak |
| devê (yekî) erînek ji hev çûn | ağzı bir metre açılmak |
| devê (yekî) filitî bûn | ağzı pis (sözünü bilmemem, pis pis konuşmak) |
| devê (yekî) gerîn | 1) dili dönmek, ağzı oynamak (konuşmak) 2) dili varmak * devê min negeriya ku ez jê re bibêjim tu nexweşî hasta olduğunu söylemeye dilim varmadı |
| devê (yekî) gihîştin pelika | (an jî belika) guhê (wî) ağzı kulaklarına varmak |
| devê (yekî) girê dan | (birinin) dilini bağlamak 2) mec çenesini bağlam(bir kimsenin ölümünü istemek) |
| devê (yekî) hatin girêdan | 1) dilini (veya dillerini) yutmak 2) çenesini bağlanmak |
| devê (yekî) hişk bibe! | dili kurusun! |
| devê (yekî) ji hev bûn | ağzı açık (veya ağzı bir karış açık) kalmak |
| devê (yekî) ji hev çûn | açlıktan kırılmak |
| devê (yekî) ji hev man | hayran kalmak |
| devê (yekî) ji ser hev ranebûn | ağzını açmamak, hiç konuşmamak, tepki vermemek |
| devê (yekî) ji şîr şewitîn | sütten ağzı yanmak |
| devê (yekî) ji xwe dan birandin | 1) ağzına gem vurmak (söyletmemek) 2) ağzına kilit takmak (veya vurmak), susturmak |
| devê (yekî) ji xwe kirin | ağzına kilit takmak (veya vurmak), susturmak |
| devê (yekî) ketin gû | argo burnu sürtmek, yaptığından dolayı pişman olmak |
| devê (yekî) ketin hev | 1) ağız dil vermemek, çenesi kitlenmek 2) ek bent olmak, cevap veremez hale gelmek, nutku tutulmak 3) dili tutulmak (herhangi bir sebeple konuşamamak) 4) çenesini bıçak açmamak (sıkıntı veya üzüntüden konuşmamak) |
| devê (yekî) leqîn | ağzı oynamak, çenesi oynamak (konuşmak) |
| devê (yekî) li malê (...) negerîn | malına kıyamamak |
| devê (yekî) li ser hev ranebûn | ağız açmamak |
| devê (yekî) naçe ser hev | ağzı kulaklarında |
| devê (yekî) negerîn | 1) ağız dil vermemek, dili dönmemek, dili tutulmak (hiç konuşmamak, susmak) 2) dili varmamak, ağzı varmamak (söylemeye, açıklamaya gönlü el vermemek) * devê min nagere ez bibêjim söylemeye ağzım varmıyor * devê min negeriya ku ez jê re bibêjim tu nexweşî hasta olduğunu söylemeye dilim varmadı (li) |
| devê (yekî) neketin | ağzına yakışmamak |
| devê (yekî) nesekinîn | 1) ha bire atıştırmak 2) dili durmamak, ha bire konuşmak (sürekli konuşmak) |
| devê (yekî) nesekinîn axaftin (peyîvîn an jî xeber dan) | ha bire konuşmak |
| devê (yekî) nihêrt | (birinin ağzına (veya ağzının içine) bakmak (onun sözlerine göre davranmak) (bi) |
| devê (yekî) pê nesekinîn | ağzını tutmamak |
| devê (yekî) pê sekinîn | ağzını (veya çenesini) tutmak |
| devê (yekî) qul nebûn | ağzı açılmadan |
| devê (yekî) sar e yê me germ e | biz sağ o ölü (bahsedilen kimsenin ölü olduğu hatırlatılmak için söylenir) |
| devê (yekî) şewitîn | söyledik diye suç mu işledik |
| devê (yekî) tev ketin hev | ağzını bıçak açmamak |
| devê (yekî) tijî kirin | 1) (başkasının) ağzını kapamak 2) ağzını tıkamak |
| devê (yekî) tune bûn | 1) ne ağzı var ne dili (lal kimse) 2) kendini savunamayacak kadar âciz olmak |
| devê (yekî) vebûn | ağzı açılmak, çenesi açılmak, dili çözülmek (konuşmayan veya susan kişi konuşmaya başlamak) |
| devê (yekî) vekir | (birinin) ağzını (veya çenesini) açtırmak |
| devê (yekî) xwar bûn | ağzı yamulmak |
| devê (yekî) xweş bûn | 1) tatlı dilli olmak 2) ağzı lâf (veya lâkırdı) yapmak, tatlı dilli olmak (olumsuz anlamda) |
| devê (yekî) xweş bûn, lê diranê (wî) di gewriya (wî) de bûn | (bir kimseye) aba altından değnek göstermek |
| devê (yekî) ziwa bûn | 1) ağzı kurumak(bir konuyu çok söylemek sebebiyle ondan bıkmak) 2) ağzında yaş kalmam(bir düşüncesini bir kimseye birçok kez söylemiş olamak) * ev bû çend car ji te re dibêjim êdî devê min ziwa bû o kadar sana söyledim ki, ağızda yaş kalmadı |
| devê bazarê vekirin | kapıyı açmak (başlamak) * pêşî devê bazarê bi du milyaran vekir, paşê bi milyarekê li hev hat evvelâ kapıyı iki milyara açtı, sonra bir milyara sulh oldu |
| devê behsê girtin | bahsi kapamak |
| devê biçûçik | hokka gibi, ufak ve düzgün ağız |
| devê birînê gihîştin hev | yara kapanmak |
| devê çariyanê | dört yol ağzı |
| devê çem | erd/nd delta |
| devê dasê | nd 1. dahra ağzı 2. orak ağzı |
| devê derî | kapı ağzı |
| deve derxistin rastê | deveyi düze çıkarmak (güçlükleri geride bırakıp işleri yoluna koymak) |
| devê dîzikê girt | (bir şeyin üzerine veya üzerinden) sünger çekmek |
| devê dîzikê vemekin | baş kırılır fes içinde, kol kırılır yen içinde |
| devê edlê | ağızlık (yemiş küfelerinin üzerine yapraklı dallarla yapılan kapak) |
| devê elimî viran nasekine | yalan atmaya alışmış biri kolay kolay iflah olmaz |
| devê eywanê | ayazlık |
| devê gotinê girtin | lâfı değiştirmek |
| devê gotinê vebûn | lâf açılmak |
| devê gotinê vekirin | lâfı açmak |
| devê gur | nd kurt ağzı |
| devê hev alastin | yüz güz olmak |
| devê îdê | bayram arifesi |
| devê kêrê ji pişta wê xerabtir bûye | (bıçak, çakı) suyu kesiyor |
| devê kîs | (an jî kîsik) vekirin kesenin ağzını açmak |
| devê kun berî erdê dan | bardaktan boşanırcasına yağmak |
| devê lîçê asê kirin | kemerini sıkmak (tutumlu davranmak) |
| devê meseleyê vekirin | sözü açılmak |
| devê min li xwe veneke | bayramlık ağzımı açmak |
| devê mişk di mala (yekî) de bi arvan nebûn | çok yoksul olmak |
| devê piran sabûn kirin | daha çok kişiyi gömer (daha çok ömür sürdürecek, yaşayacak olan için söylenir) |
| devê pisîkê | argo ılık yiyeceği dahi yiyemiyen (ağzı çok çabuk yanan kimse) |
| devê pisîkê nedigihîşte mast digot (ez naxwazim) bila xêra dê û bavê min be | kedi yetişemediği (veya uzanamadığı) cigere pis (veya murdar) dermiş, dilenciye hıyar vermişler, eğridir diye beğenmemiş |
| devê pisîkê nedigihîşte mast digot xêra dê û bavê min | kedi yetişemediği (veya uzanamadığı) cigere pis (veya murdar) dermiş |
| devê pitpitkê bigire | sadete gelelim, asıl meseleye gelelim |
| devê pîvazê nexwe bêhn jê nayê | ateş olmayan yerden duman çıkmaz |
| devê rovî nedigihîşt tirî digot çi qas tu mirî | kedi yetişemediği (veya uzanamadığı) cigere pis (veya murdar) dermiş |
| devê rovî nedigihîşt tirî digot çi tirş e | (an jî tehl e ez naxwim) kedi yetişemediği (veya uzanamadığı) cigere pis (veya murdar) dermiş |
| devê rovî nedigihiya tirî digot mîrato çiqas tal e | kedi uzanamadığı ciğere murdar der |
| devê şêr | aslan ağzı (havuz kenarlarına konulan ve ağzından su akan aslan biçiminde süs taşı) |
| devê şeşriyanê | altı yol ağzı |
| devê te bişkê! | dilini eşek arısı soksun! |
| devê te tije xwîn me li cem kesî tû meke | ağzın kan dolu olsa dahi kimsenin yanında tükürme (sırını kimselere söyleme) |
| deve û gêl e | boş yere (ji) |
| devê wan li ken e, lê zikê wan tije ye | öperken ısırır |
| devê wan li xwe vekirin | çirkefe (çamura) taş atmak (veya çirkefi üzerine sıçratmak |
| devê wan yek e | ağzı bir |
| devê wî ji şîr tirsiyaye | (an jî şewitiye) pif dike dew sütten ağzı yanan yoğurdu (veya ayranı) üfleyerek yer (veya içer) |
| devê xelkê ne doxîn e | elin (veya âlem) ağzı torba değil ki büzesin |
| devê xelkê ne doxîna diya me ye | (an jî mirov e) ku em (an jî mirov) girê bidin elin (veya âlemin) ağzı torba değil ki büzesin |
| devê xelkê ne doxîna mirovan e | âlemin ağzı torba değil ki büzesin |
| devê xelkê nebûye doxîna diya me ku em girê bidin | (âlemin) ağzı torba değil ki büzesin |
| devê xwar ken lê nabe star | gerçek örtülmez |
| devê xwe beş kirin | sırıtmak |
| devê xwe bigire | kapa çeneni |
| devê xwe dan girêdan | ağzını kiraya vermek bi |
| devê xwe dan gotinê | kendi ağzıyla tutulmak |
| devê xwe dan hev | 1) (kendi) ağzını kapamak (veya kilitlemek) 2) ağzını (veya çenesini) tutmak di |
| devê xwe de axivîn (peyivîn an jî xeber dan) | karnından konuşmak (veya söylemek) (di) |
| devê xwe de birin û anîn | ağız yaymak (tiştek) di (bir şeyi) ağzında gevelemek (tiştek) di |
| devê xwe de mizmizand | (bir şeyi) ağzında gevelemek di |
| devê xwe de xeber dan | karnından konuşmak (veya söylemek) |
| devê xwe girêdan | (kendi) ağzını kapamak (veya kilitlemek) |
| devê xwe girtin | çenesini tutmak, çenesini kapamak |
| devê xwe ji ser hev ranekirin | ağzını açmamak |
| devê xwe ji xêrê re veke! | ağzını hayra aç! |
| devê xwe kirin devê (yek) | (biriyle) bir olmak, birlik olmak |
| devê xwe kirin devê hev | 1) ağız ağıza vermek 2) çekişmek * ez devê xwe nakim devê te seninle çekişemem |
| devê xwe lê xwar kirin | alaya almak |
| devê xwe lewitandin | ağzını bozmak |
| devê xwe li (yekî) vekirin | ağız açmak, bayramlık ağzını açmak (azarlamak, paylamak) |
| devê xwe li (yekî) xwar kir | (biriyle) alay etmek |
| devê xwe li ba (yekî) vekir | (birine) açılıp sırını söylemek |
| devê xwe li bal (yekî) venekir | (birine) açılıp sırını söylememek |
| devê xwe li ber (yekî) xwar kirin | 1) dilenmek 2) bir şey istemek için niyazda bulunmak, birine boyun bükmek, yalvarmak |
| devê xwe li berê xwar kirin | boynunu bükmek (acındırıcı, çaresiz bir durumda kalmak) |
| devê xwe li xêrê veke | ağzını hayra aç! |
| devê xwe nedan (tiştekî) | ağzını sürmemek |
| devê xwe pê nekirin | ağzını sürmeme(bir şeyi) ağzına sürmemek, dilini değdirmemek (hiç yememek) |
| devê xwe qul nekirin | ağzını açıp lâf etmek, gıkı çıkmamak * mêrik ew çend pê de qîriya bariye devê xwe qul nekir adam o kadar ona bağırıp çağırdı gıkı çıkmadı |
| devê xwe qul nekirin û negotin | ağzını açıp .... dememek |
| devê xwe tije kirin | bir şeyi söylemeye yeltenip sonra vazgeçmek |
| devê xwe vekir û çavê xwe girt | açtı ağzını yumdu gözünü |
| devê xwe vekirin | 1) ağzını açmak (konuşmaya başlamak) 2) ağız açmak (söz söylemek, konuşmak) |
| devê xwe venekirin | ağzını açmamak |
| devece | m alışma |
| devece bûn | l/ngh alışmak |
| devecebûn | m alışma |
| devecû | m slogan |
| devedeşt | nd kır, piknik |
| devedeştî | m tezek, hayvan dışkısı |
| devedev | n 1. kenar, eşik 2. aşağı yukarı, az çok |
| devedevî | h göğüs göğüse * şerê devedevî göğüs göğüse yapılan savaş |
| devejeng | bnr devjeng avêtin hev |
| devek | m 1. kapak (herhangi bir şeyin kapağı) 2. rz ağız |
| devekirî | rd ağzı açık |
| devel | m güzel otlu yer |
| devêl | m divit |
| deveng | m kapak |
| dever | bölge, yöre, havali. m 1. yöre 2. yer (bir olayın geçtiği veya geçeceği bölüm, alan) * devera ku civînê lê çêbe ev e toplantın yapılacağı yer bura 3. erd nahiye, kuşak (yer yüzünün beş bölümünden her biri) * devera germê ısı kuşağı 4. erd dağın geçit veren kısmı 5. ast kuşak (yer yüzünde veya herhangi bir gök cisminde belli şartları sağlayan bölge) 6. mat kuş(bir küre yüzeyi, paralel iki düzlemle kesildiğinde iki kesitin arasında kalan bölüm) 7. ant bölge, nahiye * devera binçeng koltuk altı bölgesi 8. kesici aletlerdeki körelti 8. mec cevher * ev dever tê de tune onda o cevher yok |
| dever lê ketin | l/bw körelmek (keskinliğini yitirmek) |
| dever tê de bûn | halden anlamak, insanlıktan anlamak |
| devera asê | müstahkem mevki |
| devera bijariyê | seçim çevresi |
| devera hestiyokî | ant kemiksi bölge |
| devera pas | açıklık, açık alan |
| deverê | m yol ağzı |
| deverî | rd 1. yöresel 2. yerel, mahallî |
| deverî bûn | l/ngh 1. yöreselleşmek 2. yerelleşmek, mahallîleşmek |
| deverî kirin | l/gh 1. yöreselleştirmek 2. yerelleştirmek |
| deverîbûn | m 1. yöreselleşme 2. yerelleşme, mahallîleşme |
| deverîkirî | rd 1. yöreselleştirilmiş 2. yerelleştirilmiş |
| deverîkirin | m 1. yöreselleştirme 2. yerelleştirme |
| deverîtî | m 1. yöresellik 2. yerellik |
| deverkî | m 1. yöresellik 2. rd yöreye özgü |
| deverlêketin | m körelme (keskinliğini yitirme) |
| deverû | 1. yüzükoyun 2. yüz üstü * xwe deverû avête ser doşekê kendini yüz üstü döşeğe attı |
| deverû bûn | l/ngh yüzükoyun düşmek |
| deverû ketin | l/ngh yüzükoyun düşmek, ters pers olmak yüzükoyun düşmek |
| deverû ketin erdê | yere kapaklanmak |
| deverû vezelîn | l/ngh yüzükoyun uzanmak |
| deverûn | m katmer (ekmeği) |
| devesmankî | rz/rd damaksı, damaksıl |
| devetûkî | nd bir tür külah |
| devevan | n deveci |
| devevanî | m devecilik |
| deveya mê | dişi deve |
| deveyê ne guh bûn | devede kulak * ew tiştên ku tu dibêjî hîna ji deveyê ne guh e senin anlattıkların daha devede kulak |
| deveyê nêr | erkek deve |
| devfik | m yük hayvanlarının ve öküzlerin ekin ve tınaz yememesi için ağzına geçirilen kafes biçimli ağızlık |
| devgak | m öküz ağızlığı (öküz bir şeyler yemesin diye ağzına takılır) |
| devgale | rd geniş ağızlı |
| devgem | m atın ağzına takılan demir |
| devgenî | rd ağzı pis kokan |
| devger | ndkonuşma yeteneği, virdizeban |
| devger jê hatin stendin | ağzı dili bağlanmak, ağzı kilitlenmek, konuşmaktan kesilmek |
| devgerîn | m konuşabilme durumu |
| devgerk | bnr devger |
| devgîle | m tıpa |
| devgir | m kapak (herhangi bir şeyin kapağı) |
| devgirêdan | m şerbetleme |
| devgirêdayî | rd ağzı bağlı |
| devgirêz | rd ağzı salyalı |
| devgîrk | bnr devgirk |
| devgirk | m 1. tapa, tıkaç, tıpa 2. kapsül, şişe kapağı |
| devgirk kirin | l/gh tapalamak, tıkaçlamak, tıpalamak |
| devgirk lê dan | l/bw tapalamak, tıkaçlamak, tıpalamak (an jî xistin) tapalamak, tıkaçlamak |
| devgirk lê xistin | l/bw tapalamak, tıkaçlamak, tıpalamak |
| devgîrkirî | bnr devgirkkirî |
| devgirkkirî | rd tapalı, tıkaçlı, tapalı (tapalanmış olan) |
| devgirknekirî | rd tapasız, tıkaçsız (tıkaçlanmamış olan) |
| devgirtek | m 1. kapak (herhangi bir şeyin kapağı) 2. kapak (sandık, dolap gibi şeylerin kapağı için) 3. tapa |
| devgirtî | rd 1. tıkalı, tıkanık (ağzı kapalı) 2. ağzı kilitli, ağzı kenetli, sıkı ağızlı, kapalı kutu, ketum (sır saklayan kimse) |
| devgirtî bûn | l/ngh 1. tıkanık olmak 2. ağzı sıkı olmak, ketum olmak |
| devgirtîbûn | m 1. tıkanıklık 2. ketumluk, ketumiyet |
| devgirtîbûnî | m ketumluk, ketumiyet |
| devgirtin | m tıkama, ağzını kapama |
| devgur | nd kurtun yaraladığı yer (hayvanlarda kurtun açtığı yara iyileşmezse kesilir, kesilen etin bir kısmı yenilmez) |
| devhespok | n at ağızlığı (atın ağzına takılan araç) |
| devhewş | rd çanak ağızlı (büyük ağızlı) |
| devî | m 1. çalı, çaltı 2. çalılık, bük (çalı topluluğu) |
| devî bi guh in | yerin kulağı var |
| devîçirk | m küçük çalı |
| devik | n 1. ağız, ağızcık 2. m kapak (herhangi bir şeyin kapağı) * devika beroşê tencere kapağı 3.m ağızlık (hayvan ağızlarını bağlamak için) * çerm kire devik û xiste devê golikê deriyi ağızlık yapıp buzağın ağzına taktı 4.m tapa, tıkaç, tıpa |
| devik kirin | l/gh tapalamak, tıkaçlamak |
| devik lê dan | (an jî xistin) tapalamak, tıpalamak bi |
| devik lê xistin | l/bw tıkaçlamak, tıpalamak |
| devik û çeneyên xwe kirin | kendi becerisi ile yapmak |
| devika hewayê | hava kapağı |
| devikê te bişikê! | çenen tutulsun |
| devikkirî | rd tapalı, tıpalı, tıkaçlı (tıkaçlanmış olan) |
| devikkirin | m tapalama, tıkaçlama |
| deviklênexistî | rd tıpasız, tıkaçsız (tıpa takılmamış olan) |
| deviklêxistî | rd tıpalı |
| deviklêxistin | m tıkaçlama, tıpalama |
| deviknekirî | rd tıkaçsız, tıpasız (tıkaçlanmamış olan) |
| devikok | m kapakçık |
| devîn | rz/rd ağızsıl |
| deving | m kapak |
| devîstan | çalılık. m çalılık |
| devistan | m çalılık, çaltılık |
| devîyeke (yekî) tune bûn | bir dikili ağacı olmamak |
| devizandin | bnr tevizandin |
| devizîn | bnr tevizîn |
| devjêberdan | m 1. bırakma (bir alışkanlıktan veya işten vazgeçme) 2. bırakma (uğraşmaz olma, artık uğraşmama) 3. boş verme (önemsememe) 4. terketme, bırakma, geçilme 5. vazgeçme 6. arkasını (veya peşini) bırakma 7. istifa etme, çekilme 8. bozma (bırakma, dağıtma) |
| devjêberdayî | rd 1. terkedilmiş, metruke 2. boş bırakılmış 3. terk edilmiş, vazgeçilmiş olan 4. çekkin |
| devjêberdayîn | m 1. bırakma (bir alışkanlıktan veya işten vazgeçme) 2. bırakma (uğraşmaz olma, artık uğraşmama) 3. boş verme (önemsememe) 4. terketme, bırakma, geçilme 5. vazgeçme 6. arkasını (veya peşini) bırakma 7. istifa etme, çekilme 8. bozma (bırakmak, dağıtma) |
| devjen | rd/nd ağız dalaşı yapan |
| devjeng | bnr devjenk |
| devjenî | m 1. ağız dalaşı (veya dalaşması), atışma, dırlaşma 2. söz yarışı, söz düellosu |
| devjenî avêtin hev | ağız dalaşı (veya dalaşması) yapmak |
| devjenî kirin | l/gh ağız dalaşı (veya kavgası) yapmak, takışmak, ağız kavgası yapmak, atışmak, dalaşmak, dırlaşmak, dilleşmek |
| devjenîkirin | m ağız dalaşı (veya kavgası) yapma, takışma, ağız kavgası yapma, atışma, dalaşma, dırlaşma, dilleşme |
| devjenk | m ağız dalaşı (veya dalaşması), ağız kavgası, çekiş * ji devjenkan hez dikir ağız dalaşlarını seviyordu |
| devjenk avêtin hev | ağız dalaşı (veya dalaşması) yapmak |
| devjenk pê re kirin | çekişmek * ez bi te re nakim devê te seninle çekişemem |
| devjêqerîn | m 1. bırakma (bir alışkanlıktan veya işten vazgeçme) 2. bırakma (uğraşmaz olma, artık uğraşmama) 3. boş verme (önemsememe) 4. terketme, bırakma, geçilme 5. vazgeçme 6. arkasını (veya peşini) bırakma 7. istifa etme, çekilme 8. bozma (bırakmak, dağıtma) |
| devjêqeriyayî | rd 1. terkedilmiş, metruke 2. boş bırakılmış 3. terk edilmiş, vazgeçilmiş olan 4. çekkin |
| devjihev | rd 1. ağzı açık 2. güleğen 3. açık ağızlı, aptal |
| devjihevî | m ağzı açık olma durumu |
| devjihevmayî | rd ağzı açık ayran delisi |
| devjihevmayîn | m ağzı açık kalış |
| devjinik | rd 1. karı ağızlı 2. kadınlarla çene çalmayı seven erkek |
| devjiniktî | m 1. karı ağızlılık 2. kadınlarla çene çalmayı sevme durumu |
| devkasik | rd 1. ağız kısmı içe dönük olan 2. büyük ağızlı (ağzı büyük olan) 3. susak ağızlı |
| devkeçik | rd karı ağızlı |
| devkelpok | rd 1. ağzında dişi olmayan 2. açık ağızlı, aptal |
| devken | rd güleç, güleç yüzlü |
| devken in lê zik tije ye | öperken ısırır |
| devkenî | m güleçlik |
| devkenî bûn | l/ngh gülümsemek |
| devkenîbûn | m gülümseme |
| devkenîtî | m güleçlik |
| devkenok | rd güleç |
| devkenokî | güleççe |
| devkenokî bûn | güler yüzlü olmak |
| devkenokîtî | m güleçlik |
| devker | rd/argo sesine, soluğuna egemen olmayıp yüksek sesle ve tükürük saçarak konuşan |
| devkevçik | zo/m kaşıkçın (Spatula clypeata) |
| devkî | rd/h 1. sözlü, şifahen, şifahî 2. rd sözsel |
| devkivil | rd beceriksizce konuşan kimse |
| devko | rd küt ağızlı, kör ağızlı (bıçak ve benzeri kesici aletler için) |
| devkox | rd üst çenesi ilerde olan |
| devkutkê | nd bir oyun adı |
| devlalik | rd/argo kekeç, peltek |
| devlêkirin | m ısırma |
| devleq | rd/nt boşboğaz, geveze (sır saklamayan) |
| devleqîtî | m boşboğazlık |
| devlewitandî | rd ağzı bozuk |
| devlewitandîbûn | m ağzı bozuk olma |
| devlewitî | rd ağzı bozuk |
| devlewitîbûn | m ağzı bozuk olma |
| devliken | rd güleç, güler yüzlü |
| devliken bûn | güler yüzlü olmak |
| devlikenî | m güleçlik, güler yüz |
| devlikenîtî | m güleçlik |
| devlikentî | m güler yüzlülük |
| devling | bnr devdeling |
| devlok (i) | zo/nd fil (Elphas) |
| devlok (ii) | rd/nt 1. lâkırdıcı, lâfazan, lâfçı, lâkırdı kavafı 2. boşboğaz, geveze (sır saklamayan) |
| devlokî | m 1. lâfazanlık, lâfçılık 2. boşboğazlık |
| devlokî kirin | 1) lâfazanlık yapmak 2) boşgoğazlık etmek |
| devmeqes | nd 1. makasla açılan kenar 2. n kesinti (kesilen parçalar) |
| devmeqesk | kırpıntı (kırpılan şeyden kalan küçük parça) |
| devmezbût | rd ağzı sıkı |
| devmezin | rd iri ağızlı |
| devmil | n kol ağzı, yen ağzı |
| devmilk | n yen ağzı |
| devmirî | rd ağzı lâf yapmayan, konuşmaktan âciz kimse |
| devnemezbût | rd ağzı kalabalık |
| devnemezbûtî | m ağzı kalabalık olma |
| devnerm | rd 1. tatlı dilli (veya sözlü) 2. ılımlı, yumuşak dilli (kimse) |
| devnermî | m 1. tatlı dillilik (veya sözlülük) 2. ılımlılık, yumuşak dillilik 3. ağız yapma, yağcılık yapma |
| devnermî kirin | ağız yapmak, yağcılık yapmak |
| devneseknî | rd çalçene |
| devneseknîtî | m çalçenelik |
| devnixûn | m 1. kapak (özellikle içinde yemek pişirilen ve kazan gibi büyük kapların üzerini kapamak için kullanılır) 2. mec baş aşağı olma |
| devo | n ağız (çocuk dilinde) |
| devo (ii) | m bidon |
| devo hiş | ketum ol |
| devo şekir tê de bûn | ağzından bal akmak |
| devo tu şekir tê de bî | ağzını öpeyim (veya seveyim) |
| devok | ağız, şive. rz/m 1. ağız, şive, aksan * devoka Amedê Amed ağzı 2. mzk ağ?(bir bölge ezgilerinde görülen özeliklerin tümü) |
| devoka gel | rz halk ağzı |
| devoka herêmî | rz bölgesel ağız, halk ağzı, taşra ağzı |
| devokî | rz/rd 1. ağızsıl 2. h sözel, şifahen |
| devokxerab | rd şivesiz |
| devoş | m kirli su |
| devpîs | nd/nt ağzı bozuk, ağzı pis, küfürbaz (sövmeyi huy edinmiş kimse) |
| devpîsî | m ağzı bozuk olma, ağzı pis olma, küfürbazlık |
| devqazme | n ölü gömmeye gidenler için hazırlanan aş |
| devqelişandî | rd/argo ağzı açık, iri ağızlı |
| devqîç | rd açık ağızlı, aptal |
| devqîzik | rd karı ağızlı |
| devqusk | zo/n dana burnu (Gryllotalpa vulgaris) |
| devra | bnr derve |
| devreş | nd karaağız (köpek ve kurt ismi olarak kullanılır) * gurê devreş karaağızlı kurt |
| devrî (i) | m altı kişilik yemek kabı |
| devrî (ii) | m kova |
| devring | m burunluk, burunsak, dişindirik (ipe ilmik atarak hayvanın ağzına takılan gem) |
| devrût | rd/argo aç, sefil |
| devşeh | nd bir defada yün tarağı ağzına gelebilecek miktarda yün destesi |
| devşêl | m ayran artığı |
| devşêr | bot/n aslan ağzı |
| devşewitî | m yağ, pekmez ve ekmek karışımı tatlı bir yemek |
| devşewtk | m pekmez içine atılarak yapılan bir tür tatlı |
| devşik (i) | m gücü |
| devşik (ii) | n 1. çekel, küçük çapa (toprağı eşelemek için kulanılan ağaç saplı demir kazı aracı) 2. çapa (çapalama işi) |
| devşikeft | rd/argo iri ağızlı |
| devşikker | nd/nt çapacı |
| devşikkerî | m çapacılık |
| devşîranî | m ıslatma (bir şeyi kutlamak için verilen tatlı veya başka bir şey) |
| devşîrîn | rd tatlı dilli (veya sözlü) |
| devşîrînî | m tatlı dillilik |
| devsist | rd sır saklamayan, ketum olmayan |
| devsistî | m sır saklamama |
| devsitbûn | m sır saklamama |
| devşo | m 1. atık su, bulaşık suyu 2. ayran artığı |
| devşor | rd beleşçi, başkalarından geçinmeye alışmak |
| devşorbe | rd salya ağızlı, konuşurken ağzı su yapan kimse |
| devşujî | rd salya ağızlı |
| devşûtî | rd yağcı, yalaka |
| devşûtik | rd salya ağızlı |
| devtajî | rd koca ağızlı |
| devtêl | m sürtme ağı |
| devteqîn | rd/nt boşboğaz, geveze (sır saklamayan) |
| devteqînî | m boşboğazlık |
| devtî | m nişasta |
| devtijî | rd çenesi düşük, boşboğaz, geveze (yerli yersiz konuşan) |
| devtijîtî | m boşboğazlık |
| devtijîtî kirin | boşboğazlık etmek |
| devvekirî | rd ağzı açık, açık ağızlı |
| devxane | m ölü için verilen yemek, kırk yemeği gibi |
| devxirb | rd dişsiz |
| devxûn | bnr derxûn |
| devxwar | rd eğri ağızlı, yılık |
| devxweş | rd 1. bal dudaklı, tatlı dilli (veya sözlü) 2. nd/nt müdara, yüze gülücü |
| devxweşî | m 1. bal dudaklılık, tatlı dillilik (veya sözlülük) 2. müdaralık, yüze gülme, yüze gülücülük |
| devxweşî kirin | l/gh müdara etmek, dost gibi görünmek, yüze gülmek müdaralık yapmak |
| devzarî | m ses taklidi |
| devzarî kirin | l/gh ses taklidi yapmak (birinin) konuşmalarını taklit yapmak) |
| devzarîkirin | m ses taklidi yapma (birinin) konuşmalarını taklit yapma) |
| devzendik | n kol ağzı, kol kapağı, kolluk |
| devzeng | bnr devzendik |
| devzirav | rd 1. ince ağızlı 2. mec tüfek |
| devziwa | rd aç, susuz (yiyeceksiz, içeceksiz kalmış olan) |
| devziwa bûn | l/ngh1. aç susuz kalmak 2. -den mahrum kalmak |
| devziwa kirin | l/gh 1. aç susuz bırakmak 2. -den mahrum bırakmak |
| devziwa man | aç susuz kalmak |
| devziwabûn | m 1. aç susuz kalma 2. -den mahrum kalma |
| devziwabûyîn | m 1. aç susuz kalış 2. -den mahrum kalış |
| devziwakirin | m 1. aç susuz bırakma 2. -den mahrum bırakma |
| devzûr | rd büzük, eğri ağızlı |
| devzûrik | rd büzük, eğri ağızlı |
| dew | n 1. ayran 2. ballık, külleme (bağlarda görülen küllenme hastalığı) |
| dew (ii) | m örümcek ağı * dewa pindirê örümcek ağı |
| dew dixwaze kodika wî li pişt qûna wî ye | istemem yan cebime koy |
| dew kulandin | yayık yaymak |
| dew lê xistin | l/bw küllenme hastalığına yakalanmak küllenme hastalığına yakalanmak |
| dew pê ve kirin | yayık yaymak |
| dew tune fir bike li hespê siwar dibe çir dike | ayranı yok içmeye, atla (veya tahtırevanla) gider sıçmaya |
| dewa | deva. m deva |
| dewa kirin | l/gh tedavi etmek |
| dewakirin | m tedavi etme |
| dewam | m 1. devam (sürme, sürüp gitme) 2. dev(bir yere belli bir amaçla, gereken zamanlarda gitme) 3. devam (ilave, parça) |
| dewam bike! | devam!, devam et! |
| dewam kirin | l/gh 1. devam etmek, sürmek, sürüp gitmek * şilî tam çar roj bêatlebûn dewam kir yağış tam dört gün aralıksız sürdü 2. devam etmek, sürmek (zaman geçmek) 3. devam etmek, sürmek, tutmak (zaman almak) * ev kar du saet dewam nake bu iş iki saat sürmez sürmek, tutmak (zaman almak * vî karî tam çar seat dewam kir bu iş tam dört saat tuttu 4. devam etmek (bir yere belli bir amaçla, gereken zamanlarda gitmek) 5. gitmek (dayanmak) * ev sol pir bi hêsanî dê salek dewam bike bu ayakkabı rahat rahat bir yıl gider 6. uzanmak * li kenarê avê dar dewam dikirin su kenarında ağaçlar uzanıyordu |
| dewamkirî | rd devam edilmiş, sürdürülmüş |
| dewamkirin | m 1. devam etme, sürme, sürüp gitme 2. devam etme, sürme (zaman geçme) 3. devam etme, sürme, tutma (zaman alma) 4. devam etme (bir yere belli bir amaçla, gereken zamanlarda gitme) 5. gitme (dayanma) 6. uzanma |
| dewan | m müzakere |
| dewandin | m tedavi etme l/gh tedavi etmek |
| dewar | nd/nt 1. sığır, büyük baş hayvan 2. mec sığır (anlayışsız, kaba saba kimse) 3. mec hayvan, nağır (seslenme biçimi olarak) |
| dewara gir | nd yük hayvanı yük hayvanı |
| dewara reş | büyük baş hayvanlar. zo/nd kara sığır |
| dewara stûr | zo/nd büyük baş hayvan. |
| dewara yeksim | zo/nd tek tırnaklı hayvan |
| dewarên gir | zo/nd tek tırnaklı hayvan büyük baş hayvan |
| dewarên reş | kara sığır |
| dewarên stûr | zo/nd çift tırnaklı hayvan büyük baş hayvan. |
| dewarkî | rd/h hayvanca, hayvanî |
| dewarking | bnr dewar |
| dewartî | m/mec hayvanlık, hergelelik (hayvanca davranma) |
| dewartî kirin | hayvanlık etmek |
| dewbir | rd uğursuz, kısmetsiz kimse |
| dewçik | rd çok olgunlaşmış meyve |
| dewçink | m 1. atık (süt veya yoğurt çalkalamaya yarar küçük yayık) 2. oğlak tulumudan yapılma su tulumu |
| dewdabir | m fitetme (karşılama, denk getirme) |
| dewdabir bûn | l/ngh haklaşmak, ödeşmek |
| dewdabir kirin | l/gh kapamak, kapatmak (karşılamak, denk getirmek) * ev îkramiye dê deynê min dewdabir bike bu ikramiye borcumu kapar |
| dewdabirbûn | m haklaşma, ödeşme |
| dewdabirkirin | m kapama, kapatma (karşılama, denk getirme) |
| dewdank | m ayranlık |
| dewdew | zo/nt dudu, papağan |
| dewdewe | m kapı tokmağı |
| dewdewk | m vıcık vıcık şişkinlik hali |
| dewdewkî | rd vıcık vıcık şeklindeki şişkinlik |
| dewe (i) | bnr dawe |
| dewe (ii) | m bidon |
| dewê (yekî) kişkişîn | ayranı kabarmak (öfkelenmek) |
| dewê (yekî) pêl dan | ayranı kabarmak (öfkelenmek) |
| dewê (yekî) pişpişîn | ayranı kabarmak (öfkelenmek) |
| dewê ceribandî ji mastê ne ceribandî çêtir e | denenmiş şey denenmiş olana tercih edilmeli |
| dewê heyrano pê kuland | (birine) çok cefa çektirmek |
| dewê kîs | nd süzme ayran süzme ayran |
| dewê ron pek | katı olmayan ayran |
| dewê te li gebola te be | gölge yapma ihsan istemem |
| dewedar | bnr dawedar |
| dewêg | g bile, dahi, rağmen |
| dewêjn | m tortu, çökelti |
| dewêl (i) | m sırım |
| dewêl (ii) | nd düvel (devletin çoğulu) * bi heft dewêlan re şer daniye yedi düvele savaş açmıştı |
| deweran | m deveran |
| dewêt | m divit |
| dewfiroş | nd/nt ayrancı (satan kimse) |
| dewfiroşî | m ayrancılık |
| dewibandin | m yumuşatma, vıcık vıcık etme (vücut derisi, kavun karbuz kabuğu gibi şeyler için) l/gh yumuşatmak, vıcık vıcık etmek (vücut derisi, kavun karbuz kabuğu gibi şeyler için) |
| dewibîn | m yumuşama, vıcık vıcık olma l/ngh 1. yumuşamak, vıcık vıcık olmak * tav li zebeş û petêxan dixe didewibîne güneş kavun ve karpuzları vurup yumuşatıyor 2. bnr deribîn |
| dewijink | bnr dewijn |
| dewijn | m tortu, çökelti |
| dewik | m kızmış yağın tortusu |
| dewîn (i) | m 1. ayran çorbası 2. etli bir yemek |
| dewîn (ii) | l/ngh tedavi olmak |
| dewir | bnr dewr |
| dewirandin | m geçindirme l/gh geçindirmek |
| dewirîn | m geçinme l/ngh geçinmek |
| dewisandek | m sıkıştırıcı, cendere |
| dewisandî | rd 1. sıkı, tıkız (iyice sıkıştırılmış, doldurulmuş) 2. tıkışık, sıkışık 3. basılı * kûpê dewisandî yê penêr basılı peynir küpü 4. h tıka basa |
| dewisandin | m 1. bastırma (sıkıştırarak basma) 2. tıka basa doldurma, tepme (üzerine basarak sıkıştırma) 3. sıkıştırma, tıkıştırma, tıkma (bir şeyi dar bir yere zorla sığdırma) 4. basma (sıkıştırarak yerleştirme) 5. sıkılama (dolma tüfek, tabanca gibi silâhları ağızdan doldurarak sıkıştırma) l/gh 1. bastırmak (sıkıştırarak basmak) 2. tıka basa doldurmak, tepmek (üzerine basarak sıkıştırmak) * hirî dewisande çewal yünü çuvala tepti 3. sıkıştırmak, tıkıştırmak, tıkm(bir şeyi dar bir yere zorla sığdırmak) 4. basmak (sıkıştırarak yerleştirmek) * penêr dewisande kûp küpe peynir bastı 5. sıkılamak (dolma tüfek, tabanca gibi silâhları ağızdan doldurarak sıkıştırmak) |
| dewişandin | m doğrama l/gh doğramak |
| dewisandin devê (yekî) | ağzına tıkamak |
| dewisî | rd sıkışık, tıkışık |
| dewisîn | sıkılmak, sıkışmak, basılmak. m 1. bastırılma (sıkıştırılarak basılma) 2. tıka basa doldurulma (üzerine basılarak sıkıştırılma) 3. sıkıştırılma, tıkışma, tıkıştırılma (bir şeyi dar bir yere zorla sığdırılma) 4. basılma (sıkıştırılarak yerleştirılme) 5. sıkılanma (dolma tüfek, tabanca gibi silâhları ağızdan doldurarak sıkıştırılma) l/gh 1. bastırılmak (sıkıştırılarak basılmak) 2. tıka basa doldurulmak (üzerine basılarak sıkıştırılmak) 3. sıkıştırılmak, tıkışmak, tıkıştırılmak (bir şeyi dar bir yere zorla sığdırılmak) 4. basılmak (sıkıştırılarak yerleştirılmek) 5. sıkılanmak (dolma tüfek, tabanca gibi silâhları ağızdan doldurarak sıkıştırılmak) |
| dewixandî | rd 1. boğazlanmış olan 2. bereli (yara bere) 3. boğuk, boğunuk (ses) |
| dewixandî bûn | l/ngh boğuklaşmak |
| dewixandîbûn | m boğuklaşma |
| dewixandin | m 1. boğazlama 2. bayıltma 3. bereleme l/gh 1. boğazlamak 2. bayıltmak 3. berelemek |
| dewixî | rd 1. bereli (berelenmiş, darb sonucu çürük olmuş olan) 2. boğuk, tıkanık, kısık (ses için) * dengê dewixî kısık ses |
| dewixî bûn | l/ngh boğuklaşmak |
| dewixîbûn | m 1. boğuklaşma 2. kısıklık, tıkanıklık (ses için) |
| dewixîn | m 1. bertilme, berelenme 2. kısılma (ses için) 3. içi geçme, bayılma, tiksinme l/ngh 1. bertilmek, berelenmek 2. kısılmak (ses için) 3. içi geçmek, bayılmak, tiksinmek |
| dewixîtî | m kısıklık (ses için) |
| dewixok | rd kısık (ses) |
| dewixokî | rd/h kısıkça |
| dewixokîtî | m kısıklık |
| dewiyan | fel/m 1. çözümleme, tahlil, analiz 2.rz çözümleme, tahlil, analiz 3. kîm çözümleme, tahlil, analiz |
| dewiyana mîzê | idrar tahlili |
| dewiyana xwînê | kan tahlili |
| dewiyandî | rd çözümlenmiş |
| dewiyandin | m çözümleme, tahlil etmek l/gh çözümlemek, tahlil etmek (bir şeyi incelemek) |
| dewiyanî | rd çözümlemeli, tahlilî, analitik |
| dewiyîner | rd çözümleyici |
| dewiyînerî | m çözümleyicilik |
| dewiyînî | rd çözümsel |
| dewk | m yağ eritildiğinde üzerinde biriken tortu |
| dewkasik | m ayran kasesi |
| dewker | nd/nt ayrancı (imal eden) |
| dewkerî | m ayrancılık |
| dewkîs | nd süzme ayran |
| dewkul | m 1. yayık 2.argo göbek |
| dewkul kulandin | yayık yaymak |
| dewl | kuyu kovası. ast/m Kova (burcu) |
| dewl (i) | m 1. kova (genellikle içinde su taşımaya veya kuyudan su çekmeye yarayan kap) * dewla bîrê kuyu kovası 2. buğday hunisi * dewla aşê değirmen buğday hunisi |
| dewl (ii) | ant/m sidik torbası, idrar torbası, mesane |
| dewl (iii) | m dahol |
| dewl (iv) | m sırım |
| dewla aşê | nd buğday hunisi |
| dewla mîzê | ant/nd mesane, sidik torbası, idrar torbası |
| dewle | m buğday hunisi |
| dewlemend | varlıklı, zengin. rd 1. zengin, gönç, varsıl * malbateke dewlemend zengin bir aile 2. zengin (yararlı veya kendisinden beklenilen, istenilen nitelikleri çok olan) * zimanekî dewlemend zengin bir dil 3. zengin (verimli) * siruşteke dewlemend zengin bir doğa |
| dewlemend bûn | zenginleşmek. l/ngh zenginlemek, zenginleşmek, varsıllaşmak zengin olmak |
| dewlemend kirin | l/gh zenginleştirmek, varsıllaştırmak |
| dewlemendbûn | m zenginleme, zenginleşme, varsıllaşma |
| dewlemendbûyîn | m zenginleme, zenginleşme, varsıllaşma |
| dewlemendî | zenginlik, varlık. m zenginlik, varsıllık, gönçlük |
| dewlemendî dewlemendîyê dikişîne | mal malı çeker |
| dewlemendkirin | m zenginleştirme, varsıllaştırma |
| dewlet | devlet. m 1. devlet * dewletên ku endamê Yekîtiya Erûpayêne Avrupa Birliğine üye devletler 2. devlet (devletin yönetim katı, hükümet) 3. devlet (talih) * teyrikê dewletê devlet kuşu, talih kuşu 4. zenginlik * xwedî dewleteke pir in büyük bir zenginliğe sahip 5. saltanat (bolluk ve zenginlik, gösterişli yaşayış) |
| dewlet dirêse ga golikê dibalêse | tenceresi kaynarken maymunu oynarken |
| dewleta (yekî) dirêse t | enceresi kaynarken maymunu oynarken |
| dewleta (yekî) lê xistin ş | ansı yaver gitmek, başına devlet kuşu konmak * dewleta te lê xist şansın yaver gitti |
| dewleta (yekî) rêstin | şansı yaver gitmek, başına devlet kuşu konmak |
| dewleta bilez pez û rez | çabuk yetişen ve sahibini erken zengin eden küçük baş hayvan ve bağdır |
| dewleta nehênî | gizli devlet, derin devlet |
| dewleta sermayedar | kapitalist dewlet |
| dewleta tampon | hiq tampon devlet |
| dewletbûn | m devletleşme |
| dewletbûyîn | m devletleşme |
| dewletên hêzdar | güçlü devletler |
| dewletên mezin | büyük devletler, güçlü devletler |
| dewletên yekbûyî yên amerîka | Amerika Birleşik Devletleri. |
| dewletî | rd devletli, zengin, bey (mutluluk ve refah içinde olan) * malbateke dewletî zengin bir aile |
| dewletî bûn | l/ngh zenginlemek, zenginleşmek 2. kamulaştırılmak |
| dewletî kirin | l/gh kamulaştırmak (devletleştirmek) |
| dewletîbûn | m 1. zenginleme, zenginleşme 2. kamulaştırılma |
| dewletîbûyîn | m zenginleme, zenginleşme 2. kamulaştırılma |
| dewletîkirî | rd kamulaştırılmış |
| dewletîkirin | m kamulaştırma (devletleştirme) |
| dewletok | m devletçik |
| dewletparêz | rd devletçi, devlet yanlısı |
| dewletparêzî | m devletçilik |
| dewletperest | rd koyu devletçi |
| dewletperestî | m koyu devletçilik |
| dewlêxistî | rd ballıklı (üzüm için) |
| dewlik | ast/m Kova (burcu) m kova (genellikle içinde su taşımaya veya kuyudan su çekmeye yarayan kap) |
| dewliqandin | m sarkıtma l/gh sarkıtmak |
| dewliqî | rd salpa, sarkık |
| dewliqîbûn | m sarkıklık |
| dewliqîn | m sarkma l/ngh sarkmak |
| dewlok | rd hilekâr, hilebaz, aldatıcı |
| dewlokî | m hilekârlık, hilebazlık |
| dewm | bnr dehm (II) |
| dewmast | n ayranlı yoğurt |
| dewr | m 1. devir, devre (kendine özgü bir özellik taşıyan zaman parçası) 2. devre, dön(bir çağ içinde belli özellikleri olan sınırlı zaman süresi) 3. devre, dönem (yasama meclisinin iki seçilişi arasındaki zaman süresi) 4. devre, dön(bir yıl içindeki iki ayrı öğretim süresi) 1. devir, dönüş 2. devir, devretme, aktarılma, aktarma * ji erebeyê dewra mal bo vagonê malın arabadan vagona devri 3. devir, devret(bir malın mülkiyetini veya bir mal üzerindeki hakkı bir başkasına geçirme) * dewra erebeyê biqelêbe ser wê arabanın devrini onun üstüne yap 4. dev(bir görevin bir kimseden başkasına geçme) 5. devir, çevrim (sürekli ve düzenli değişme) |
| dewr (iii) | m rol * bi dewra xwe rabe roluna göre hareket et |
| dewr bûn | l/ngh devrolmak |
| dewr eke nû dan destpêkirin | devir açmak |
| dewr kirin | devretmek. l/gh devretmek (bir malın mülkiyetini, birr mal üzerindeki hakı başkasına geçirmek) |
| dewra amadehiyê | hazırlık devresi (dönemi) |
| dewra hêvotinê (perwerde an jî şerdeyê) | eğitim dönemi |
| dewra karbonê | karbon dönemi |
| dewra naşîtiyê | emekleme çağı (veya dönemi) |
| dewran | 1.dönem. 2.şans talih m 1. devran (dünya) 2. devran (zaman) |
| dewran derbas kirin s | altanat sürmek (bolluk içinde yaşamak) |
| dewranbexş | rd iyi bir dönem bahşeden, sağlayan |
| dewrandîtî | rd güngörmüş |
| dewraneke xweş bihartin | (an jî derbas kirin) iyi ömür sürmek |
| dewrannas | rd güngörmüş, tecrübeli kimse |
| dewrbûn | m devrolma |
| dewrdaîm | m devridaim |
| dewrdar | rd devirli |
| dewre | m 1. devre * dewreya pêşîn a maçê qediya maçın ilk devresi bitti 2. fiz devre, çevrim * dewreya elektrîkê elektrik devresi |
| dewre (i) | rd yanlış |
| dewre ya girtî | fiz kapalı devre |
| dewre ya kin | (an jî kurt) fiz kısa devre |
| dewre ya vekirî | fîz açık devre |
| dewregirtî | fiz kapalı devre |
| dewrêş | ol/n derviş |
| dewrêşî | m dervişlik |
| dewretî | m yanlışlık |
| dewreya duduyan | sp ikinci devre (veya yarı) |
| dewreya ewilî | sp ilk yarı |
| dewreya pêşîn | sp ilk yarı |
| dewrî (i) | m 1. tabak (yiyecek koymaya yarar az derin veya yayvan kap) 2. rd tabak (bir tabağın alacağı miktar) |
| dewrî (ii) | rd devrî, çevrimsel |
| dewrî (yekî) kir | (birine) devretm(bir malın mülkiyetini, bir mal üzerindeki hakı başkasına geçirmek) * hevalê min karê xwe dewrî min kir arkadaşım işini bana devretti * heqê xwe yê li ser erebeyê dewrî min bike bana arabanın üzerindeki hakkını devret |
| dewriye | lşk/m devriye |
| dewriye gerîn | devriye gezmek, kol gezmek |
| dewrkirî | rd devredilmiş |
| dewrkirin | m devretme, göçerme |
| dewrûber | bnr dorûber |
| dews | m 1. iz, y(bir şeyin geçtiği veya önceden bulunduğu yerde bıraktığı belirti, nişan) * dewsa pê ayak izi * dewsa devê kêrê xuya ye bıçağın izi belli * di tiliya wî de dewsa hingulîskê parmağındaki yüzük izi 2. yerine * ez di dewsate de bûma! ben senin yerinde olsaydım! 3.m oyuk * dewsa nalan nal oyukları |
| dewsa ling | ayak izi |
| dewsa pê | ayak izi |
| dewsa xwe girtin | 1) yerini kapmak 2) yerleşmek |
| dewsandek | m cendere |
| dewsek | rd yedek |
| dewşek | m döşek |
| dewsger | nd/nt izci (iz süren) |
| dewsgerî | m izcilik |
| dewsgir | nd/nt 1. ardıl, halef 2. vekil (birinin yerini almış olan kimse) |
| dewsgirî | m 1. ardıllık, haleflik 2. vekillik |
| dewsgirtî | rd yerine geçmiş kimse |
| dewşo | m ayran atığı |
| dewsok | nd/nt vekil |
| dewşorme | dîr/rd devşirme |
| dewsyar | nd/nt muavin |
| dewsyarî | m muavinlik |
| dewx | m 1. ezinti, kıyıntı (açlık sebebiyle midede duyulan eziklik) 2. iç baygınlık, iç geçme * ji birçînan dewxa min çû açlıktan içim geçti |
| dewxa (yekî) çûn | 1) ezilmek, içi geçmek (veya bayılmak), midesi ezilmek (veya kazınmak), içi ezilmek (veya kazınmak), yüreği bayılmak (veya ezilmek) * dewxa min diçe, ez qedehek şîr vexwim içim eziliyor bir bardak süt içeyim 2) içi geçmek, baygınlık geçirmek 3) çarpılmak, çekiciliğine kapılmak |
| dewxçûn | m iç geçme, baygınlık geçirme |
| dewxêlo bûn | l/ngh içi geçmek |
| dewxêlobûn | m içi geçme |
| dexalet | m 1. dehalet, sığınma 2. rica |
| dexalet jê kirin | -den rica etmek, ricada bulunmak |
| dexalet kirin | rica etmek |
| dexdanik | m ocak eşeği, sacayağı, sacayak |
| dexel | sahte. |
| dexel (i) | bot/m bir tür yabani ot |
| dexel (ii) | nd/n 1. hilebaz, hileci 2. rd kaba (terbiyesi, nezaketi kıt, görgüsüz) |
| dexel kirin | l/ngh kabalaştırmak |
| dexelî | m 1. hilebazlık, hilecilik 2. kabalık |
| dexelî bûn | l/ngh kabalaşmak |
| dexelî kirin | 1) hilebazlık yapmak 2)kabalık etmek |
| dexelîbûn | m kabalaşma |
| dexelkirin | m kabalaştırma |
| dexes | kıskanç. rd/nt kıskanç, günücü, hasetçi, hasut |
| dexes bûn | kıskanç olmak |
| dexesezar | hırçın, huysuz. |
| dexesî | kıskançlık. m kıskançlık, haset, çekememezlik, günü, hasetlik |
| dexesî ji cilê canê xwe kirin | sağ gözünü sol gözünden sakınmak |
| dexesî kirin | l/gh kıskanmak, çekememek, haset etmek, günülemek kıskançlık yapmak |
| dexesîkirin | m kıskanma, çekememe, haset etme, günüleme |
| dexesîtî | m kıskançlık, çekememezlik, günücülük |
| dexesker | nd/nt kıskanç |
| dexeskerî | m kıskançlık |
| dexesok | rd/nt kıskanç, günücü |
| dexesok bûn | kıskanç olmak |
| dexesokî | m kıskançlık, günücülük |
| dexesokî kirin | kıskançlık yapmak |
| dexesoktî | m kıskançlık, günücülük |
| dexezar | rd hırçın |
| dexezarî | h hırçınca |
| dexezarî bûn | l/ngh hırçınlaşmak |
| dexezarîbûn | m hırçınlaşma |
| dexezarîtî | m hırçınlık |
| dexezarîtî kirin | hırçınlık etmek |
| dexî | m meyve bahçesi |
| dexil | m 1. ekin 2. tahıl |
| dexîl (i) | m sığınma, dehalet * ez ketime dexîla te sana sığınmışım |
| dexîl (ii) | m çekmece |
| dexil û dan | (an jî zad) hububat |
| dexilfiroş | nd/nt ahıl satıcısı |
| dexîlok | m çekmece |
| dexîloka kincan | nd şifonyer |
| deximandî | rd damgalı |
| deximandin | m damgalama l/gh damgalamak |
| deximîn | m damgalanma l/ngh damgalanmak |
| dexisan | m kıskanma, kıskanış |
| dexisandî | rd kıskandırılmış |
| dexisandin | m kıskandırma l/gh kıskandırmak |
| dexisîn | kıskanmak, kıskandırmak. m kıskanma l/ngh kıskanmak |
| dexisok | bnr dexesok |
| dexl | tahıl, hububat. |
| dexl (i) | m 1. sığınma * min xwe avêtiye dexla te ben sana sığınmışım 2. rica * ez têm dexla te senden ricada bulunuyorum |
| dexl (ii) | m çekmece |
| dexlik (i) | bnr dehlik |
| dexlik (ii) | m çekmece, küçük çekmece |
| dexma reş | bj/nd karamuk (nastalık adı) |
| dexme | m 1. damga 2. en, damga, dağ (hayvanlara veya eşyalara vurulan işaret) 3. yara izi |
| dexme kirin | l/gh 1. damgalamak 2. damgalamak, dağlamak (kızgın bir demirle hayvan derisine damga vurmak) |
| dexmeker | nd/nt damgacı |
| dexmekirî | rd dağlı, dağlanmış olan |
| dexmekirin | m 1. damgalama 2. damgalama, dağlama (kızgın bir demirle hayvan derisine damga vurma) |
| dexos | nd/nt kıskanç |
| dexosî | m kıskançlık |
| dexosîkirin | m kıskanma l/gh kıskanmak |
| dexs | m kıskanma |
| dexşandin | m dürtme l/ngh dürtmek (ucu sivri bir şeyle hafifçe itmek) |
| dexsînî | m kıskançlık |
| dexsînî kirin | kıskançlık yapmak |
| dexsok | rd kıskanç |
| dexsok bûn | kıskanç olmak |
| dexsoyî | rd/nt kıskanç |
| dexsoyî bûn | kıskanç olmak |
| dexsoyîtî | m kıskançlık |
| dexsoyîtî kirin | kıskançlık yapmak |
| dexûn | bnr doxîn |
| dexûs | bnr dexos |
| dexver | m başkalarından güçlü olma durumu |
| dexwîn | m kapak (özellikle içinde yemek pişirilen ve kazan gibi büyük kapların üzerini kapamak için kullanılır) |
| dey (i) | m ot yığını |
| dey (ii) | m köy |
| dey kirin | l/gh 1. seslenmek 2. konuşmak 3. (seslenene) cevab vermek, karşılık vermek |
| deyatî | m köylülük |
| deyax | m dayanma, dayanç |
| deyax kirin | l/gh dayanmak |
| deyaxkirin | m dayanma |
| deydik | m 1. beşik 2. salıncak (küçük çocukları uyutmak için) |
| deydîk | bnr deydik |
| deykirin | m 1. seslenme 2. konuşma 3. (seslenene) cevab verme, karşılık verme |
| deyn | n 1. borç 2. mec bo(birine karşı bir şeyi yerine getirme gerekliliği, yükümlülük) * ev deynekî welat e bu bir vatan borcudur 3. mec alacak |
| deyn bi danê xweş in | borcunu zamanında ödemek iyidir |
| deyn bi danê, rê bi çûnê diqede | borç ödemekle (veya vermekle), yol yürümekle tükenir |
| deyn dan | l/gh borç vermek, borç ödemek |
| deyn ewladê nêr e | alacağım olsun da ala kargada olsun |
| deyn hiştin | borç takmak |
| deyn jê stend | (birinden) borç almak |
| deyn kirin | l/gh borç etmek, borç yapmak borç etmek (veya yapmak) |
| deyn mirov ber bi koledariyê ve dibe | borç adımı köleleştirmeye götürür |
| deyn qamçiyê mêran e | borç yiğidin kamçısıdır |
| deyn qedandin | borcunu kapatmak |
| deyn stendin | (an jî girtin) borç almak |
| deyn û dû | nd borç harç borç harç |
| deyn xistin stûyê (yek) | (birine) borç takmak (bi) |
| deynan debara xwe kirin | borç yemek (ji) |
| deynan xelas bûn | borctan kurtulmak |
| deyndabir | m fitetme, ödeşme (karşılama, denk getirme) |
| deyndabir bûn | l/ngh ödeşmek |
| deyndabir kirin | l/gh sayışmak |
| deyndabirbûn | m ödeşme |
| deyndabirkirin | m ödeşme, sayışma |
| deyndan | borç vermek. m borç verme, borç ödeme |
| deyndar | rd 1. borçlu 2. mec borç(bir yüküm altında bulunan) 3. bor?(bir şeyi bir başkasının yardımıyla yapmış olan) * xwendina xwe ji Rojen re deyndar e okumayı Rojen’e borçlu 4. mec alacaklı |
| deyndar bûn | l/ngh 1. borçlanmak 2. mec borçlanmak (manevî bir yükümlülük altına girmek) borçlu olmak |
| deyndar derketin | borçlu çıkmak |
| deyndar kirin | l/gh 1. borçlandırmak 2. mec borçlandırmak (manevî bir yükümlülük altına sokmak) |
| deyndarbûn | m borçlanma |
| deyndarbûyî | rd borçlanmış olan |
| deyndarbûyîn | m borçlanış |
| deyndarderketî | rd borçlu çıkmış olan |
| deyndarî | m borçluluk |
| deyndarkirî | rd borçlandırılmış olan |
| deyndarkirin | m borçlandırma |
| deyndayîn | m borç veriş, borç ödeme |
| deyndêr | alacaklı. nd/nt 1. alacaklı (borçlu karşıtı) 2. alacakl(birinde alacağı olan kimse) 3. veresiyeci (veresiye veren) |
| deyndêr bûn | alacaklı olmak |
| deyndêr derketin | alacaklı çıkmak |
| deyndêrî | m 1. alacaklılık 2. veresiyecilik |
| deynê (yekî) di ser serê (yekî) de qelaptin | gırtlağına çıkmak, borca batmak |
| deynê (yekî) hatin qirikê | gırtlağına çıkmak, borca batmak |
| deynê (yekî) ji hezarî bihurîn | (an jî zêdetir) bûn borç bini aşmak |
| deynê ax li min bavo | alınması çok zor olan borç |
| deynê belawela | Çingene borcu |
| deynê çivîka çolê tenê lê tune bûn | uçan kuşa borcu olmak |
| deynê derveyî | dış borç |
| deynê mirî | alınamayan borç |
| deynê stû | nd vecibe, boyun borcu boyun borcu |
| deynê xwe fît kirin | borcunu kapatmak |
| deynê xwe qedandin | borcunu kapatmak (ji) |
| deynê xwe re heqnexweş e | alacağına şahin, vereceğine karga (veya kuzgun) (ji) |
| deynê xwe re xweş bûn | borcunu bilmek |
| deynê xwe safî kirin | hesabı temizlemek |
| deyneker | bnr dengnekir |
| deynik | n önemsiz borç |
| deynik meynik | takıntı (küçük önemsiz borç) |
| deynker | nd/nt borç alıcı |
| deynkirî | rd borç edilmiş, borç yapılmış olan |
| deynkirin | m borç etme, borç yapma |
| deynnexweş | nd/rd batakçı (borcunu ödemeyi alışkanlık haline getirmemiş kimse) |
| deynnexweşî | m batakçılık |
| deynstandin | borç almak. |
| deynstîn | nd alacak |
| deynxweş | rd borcunu bilen (borcunu zamanında ödeyen) |
| deynxweş bûn | l/ngh borcunu bilmek |
| deynxweşbûn | m borcunu bilme |
| deyûs | n deyyus |
| deywanî | bot/m bir üzüm türü |
| deyz | bnr dêz |
| dezavantaj | m dezavantaj |
| dezbênk | m bağıldak, bağırdak (beşikteki çocuğu bağlamak için) |
| dezdar | bnr dizdar |
| dezenfektan | nd/rd dezenfektan |
| dezenfekte | rd dezenfekte |
| dezenfet kirin | l/gh dezenfekte etmek |
| dezenfetkirî | rd dezenfekteli (dezenfekte edilmiş olan) |
| dezenfetkirin | m dezenfekte etme |
| dezgeh | tezgah, kuruluş, teşkilat. n 1. tezgâh (genellikle dükkanlarda satıcıların önündeki uzun masa) 2. tezgâh (kahve, meyhane vb. de müşterilerin üzerinde yiyip içtikleri uzun masa veya büfe) 3. tezgâh (üzerinde genellikle el veya küçük makinelerle iş görülen yapım aracı) 4. işletme (tarım, sanayi, ticaret, bankacılık gibi iş alanlarında kâr amacıyla bir sermaya yatırılarak kurulan kurum) 5. oluşum, kurum, organizasyon 6. organ * dezgehên dewletê yên biryardanê devletin karar organları |
| dezgeh (ii) | mzk/m makam |
| dezgeh bi hev xistin | tezgâhı kurmak |
| dezgeh danîn | (an jî rast kirin) tezgâhı kurmak |
| dezgehdar | nd/nt tezgâhtar |
| dezgehdarî | m tezgâhtarlık |
| dezgehdarî kirin | tezgahtarlık yapmak |
| dezgehê ragihanê | (an jî ragihandinê) iletişim aracı |
| dezgehên dewletê | devlet kuruluşları. |
| dezgehtî | m organlık |
| dezgere | m teskere |
| dezgîn | m dizgin |
| dezgîn kirin | l/gh dizginlemek |
| dezgîn kirin stû | dizgin vurmak |
| dezgîna (yekî) kişandin | dizginlem(birinin aşırı davranışlarrını önlemek) |
| dezgîna hesp kişandin | dizginlenmek |
| dezgînên (yekî) hatin kişand | (biri) dizginlenmek |
| dezgînkirî | rd dizginlenmiş |
| dezgînkirin | m dizginleme |
| dezgîr | bnr destgirtî (I) |
| dezgirtî | bnr destgirtî (I) |
| dezgork | m eldiven |
| dezî | iplik. m 1. tire (dikişte kullanılan pamuk ipliği) 2. rd tire (bundan yapılmış olan) |
| dezî (ii) | m kıvam (şekerlemeler için) |
| dezî dan | l/ngh kıvamını bulmak, kıvamına gelmek |
| dezî girtin | l/ngh küflenmek |
| dezî yê pişta (yekî) qetîn | beli kopmak |
| dezîdan | m kıvamını bulma, kıvamına gelme |
| dezîdayî | rd kıvamında |
| dezîdayîn | m kıvamını bulma, kıvamına gelme |
| dezîfiroş | nd/nt tireci, iplikçi (satan kimse) |
| dezîfiroşî | m tirecilik, iplikçilik |
| dezîgirtî | rd küflü, küflenmiş |
| dezîgirtin | m küflenme |
| dezik | biy/m linin |
| dezîker | nd/nt tireci, iplikçi (imal eden) |
| dezîkerî | m tirecilik, iplikçilik |
| deziyê spî | nd pamukaki |
| deziyokî | rd ipsi |
| dezmal | bnr destmal |
| dezû | bnr dezî (I) |
| de | peyveke teşwîqkirinê ye *de were neteqe îcar were nemire û nehele 1. tê de daçek, di ... de, ber bi cihekî jêr ve: Em wir de çûn.. Herwiha: da. ji: Proto-hindûewropî enter- (di ... de, di nav de) Proto-aryayî enter- (di ... de, di nav de) Avar: enter- (di ... de, di nav de) Farisiya Kevin: enter- (di ... de, di nav de) Farisî: der (di ... de) Belûçî: der (di ... de) Kurmancî: di ... , ... de, ber (navber) Zazakî: der, de (di ... de) Sanskrîtî: enter- (di ... de, di nav de) Yewnanî: entera (di ... de, di nav de) Latînî: inter (di ... de, di nav de) Çavkanî: Horn p. Watkins p. Etymonline Pokorny: 313 Hevreh: ber (navber) |
| de bila | yirmi mi |
| de bixwe, kero çawan e | (biwêj) tu niha ketî derka ya xerabtir? “de bixwe, kero qawan e?...xwedê dabît te, te nizanibû bixwara. ma tu nizaûi ku pestûn ji gayê cot re ji namine? rojen barnas |
| de fakto | (rengdêr) di pratîkê de (lê ne bi fermî): Başûrê Kurdistanê de fakto dewletek serbixwe ye. (Anku bi her awayî serbixwe ye lê serxwebûna wê resmen nehatiye ragihandin yan pejirandin.). Herwiha: defakto. Dijwate: de jure. Bide ber: statuko. ji: Ji latînî de facto (di rastiyê de, ji pratîkê de) |
| de hejandiye, dê mijandiye | (biwêj) ji ber ku zêdetir dê pê re mijûl dibe, mirov herî zêde di bin bandora dê de dimîne û li dê diçe. helbet dê girîng e, j1. ber ku dê hejandiye, dê mêjandiye. |
| de here ku tu osman î! | (biwêj) madem ku wisa ye, tu ji wan î, de ija bibine halê xwe. madem ku tu airê wê qehpikêyi, de bigire xwe, de here ku tu osman î. (bnr. têbiniya “ vele ku tu osman i, qemê petê.) |
| de jure | (rengdêr). Xwendin: /dê yûre/, bi fermî yan li gor qanûnê (lê belkî ne di pratîkê de): Başûrê Kurdistanê de jure beşek ji Iraqê ye lê de fakto dewletek serbixwe ye. (Anku li gor qanûnê parçeyek ji Iraqê ye lê di pratîkê de bi her awayî serbixwe ye.). Herwiha: dejure. Dijwate: de fakto. ji: ji latînî de iure (li gor qanûnê) |
| de ka kuman daynin, pirsan jê bikin | (biwêj) ka binirxinin li têbigihijin, ev mesele çi ye. ka kuman daynin, pirsan jê bikin, ev kul qima hate her derê me? |
| de were vî kerî di vê avê re derbas bike | (biwêj) ji bo tiştên bêîmkan û bêkêr re tê gotin. ev çi karekî ecêh e, îja de were vî kerî di vê avê re derbas bike. |
| de were, kuman dayne, pirsan jê bike | (biwêj) de were rewşê fêm bike. piştî vê bûyerê rewşeke din derket. de were, kuman dayne, pirsan jê bike. |
| de- | (Soranî) pêşgir, di-: min deçim (ez diçim), Ewan ne-dewut (wan nedigot). Herwiha: e- (soranî). Bide ber: de, di ... de, -de, da-, da, di ... da. ji: Bi avestayî ent-, bi almanî -end (nimûne: kommend), bi inglizî dibe -ing (nimûne: coming), bi zazakî -en- (nimûne: zan-en-o dizane), bi soraniya silemanî e- (nimûne: ezanet), bi hin zimanên îranî et- (nimûne: etzane), bi hin zimanên hezarî -end-, -ed- yan jî ed.Peresendî bi kurdî: ent > end > ed > de > di. Înglîzî: pêşgir, pêşbendeke vegerîn. vegerandin pirkirin, xurtkirin, jijê, deactivate, debar, debrief, debug, debunk, debus, decaffeinate, decentralise, decentralize, decode, decommission, decompress, deconsecrate, deconstruct, decontaminate, decouple, decriminalise, decriminalize, decrypt, deforestation, defrag, defragment, defrost, defuse, degauss, dehumidify, de-ice, demilitarise, demilitarize, demystify, deplane, desalinate, deselect, detoxicate, detrain, devalue |
| debabe | çeka giran a topavêj çeka giran a topavêj |
| deban | di şûr de cihê hesin (navdêr, mê) xencer, qeme, kahûr, satora tûj, kêrên herdu rexên devê wan tûj yên ku wek çek tên bikaranîn,şûrên kurt yên mirov dikarin bikin di ber pişta xwe re. Bide ber: debar. jê: debanî |
| debanî | (navdêr, mê) rewşa debanbûnê. ji: deban + -î |
| debanik | (navdêr, mê) bawîşk. ji: deban +-ik |
| debar | pêdiviyên ku jiyan pê tê berdawamkirin (navdêr, mê) jiyar, bijewî, îdare, meîşet, risq, xwirak û vexwirak û tiştên din yên pêdivî bo jiyanê: Debara wan bi xwedîkirina sewalan û çandinê dibe. Debar bi vî muçe û meaşê nizm nabe. abor, medar. Herwiha: debirîn, debare. Bikaranîn: Lêker: debar bûn, debar kirin. Navdêr: debarbûn, debarkirin. ji: Ji zimanekî samî, bo nimûne ji erebî yan jiarami ܕܒܘܪܐ (devora) |
| debar bûn | (lêker)(Binihêre:) debar |
| debar kirin | (lêker)(Binihêre:) debar |
| debara xwe kirin | pêdiviyên jiyanê bi dest xistin/ amade kirin |
| debarbûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) debar |
| debarî | (navdêr, mê) bizaftin. ji: debar +-î |
| debarîn | (lêker)aborî. ji: debar +-în |
| debarkirî | (rengdêr) biryarî. ji: debar +kirî |
| debarkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) debar |
| debat | (navdêr, mê) gotûbêj, giftûgo, gengeşe, suhbet, cedel, şerrenîx, nîqaş, qerqeşe, minaqeşe, xir, xirûcirr. Herwiha: dêbat. Bikaranîn: Lêker: debat kirin. Navdêr: debatkirin Rengdêr: debatkirî. ji wêjeyê: Lê ku van berêzan projeyeka wan ya di warê fermîkirin yan standardkirina kurdiyê de li başûrê welatî yan li hemî Kurdistanê hebe, ma gelo ew bi pêwîst nabînin ku ew li pêşiyê wê projeya xwe li ser raya giştî belav bikin, deriyê debat û minaqeşeyan li ser naveroka projeyê vebikin û guhdariya piraniya bîrûrayan bikin û paşî çend konferansan çê bikin, berî ku ew encamên konferansan bikin bingeh bo karkirinê ji bo lihevanîna biryarekê.(Sidqî Hirorî li ser projeyek standardkirina yan yekkirina zimanê kurdî, Kulturname.com, 12/2009). jê: debatî, debatker |
| debatî | (navdêr, mê) rewşa debatbûnê. ji: debat + -î |
| debatker | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) ya/ê debat dike. ji: debat + -ker |
| debatkirî | (rengdêr) (Binihêre:) debat |
| debatkirin | (navdêr)(Binihêre:) debat |
| debax | postkirin postkirin. Bikaranîn: Lêker: debax kirin. Navdêr: debaxkirin Rengdêr: debaxkirî |
| debax kirin | (lêker)(Binihêre:) debax |
| debaxane | cihê postkirina sewalan; selexane (rengdêr) cihê postkirina sewalan; selexane |
| debaxbûn | (navdêr, mê) debaxkirin. ji: debax +bûn |
| debaxgeh | (navdêr, mê) debaxxane. ji: debax +-geh |
| debaxkarî | (navdêr, mê) hasilkerî, debaxkerî. ji: debax +-karî |
| debaxker | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) ya/ê debax dike, hasilker. ji: debax + -ker |
| debaxkerî | (navdêr, mê) hasilkerî, debaxkarî. ji: debax +-kerî |
| debaxkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye debax kirin |
| debaxkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) debax |
| debaxxane | (navdêr, mê) ceftxane, hasilxane. ji: debax +-xane |
| debdebe | (rengdêr) girs, zexm, zêde mezin. Herwiha: gebgebe. jê: debdebehî debdebetî debdebeyî |
| debdebetî | (navdêr, mê) rewşa debdebebûnê. ji: debdebe + -tî |
| debe | koda ji tenekeyî dehbe, hov, hirç koda ji tenekeyî. ji: ji erebî dibb (hirç) |
| debeng | 1. ehmeq 2. gêj daxbar (rengdêr) delodîn, peledîn, tiredîn, kerçove, aqilsivik, kêmaqil, netemam, apter, cahil, xeşîm, naşî, nezan, kawik, xêvik, evdal, gewc, goc, xirrexav, xêv, fodil, koz, bomik, bûdela, ehmeq, xêtik, bûdele, bêaqil, bêhiş, dîn, heşsivik, serhişk, dilsaf, safderûn, kurfût, şêtik, heynik. Herwiha: debing, dibeng, dibing. Bide ber: bêdeng, dereng. ji wêjeyê: Peyveke me kurdan a xweş heye ji bo kesên ehmeq, debeng û ji derdor bêagahî, dibêjin “Kerê bi lingê paş ve girêdayî.”. jê: debengî, debengîtî, debengtî |
| debengane | (rengdêr) fodilane, çopikane, ehmeqane. ji: debeng +-ane |
| debengî | (navdêr, mê) rewşa debengbûnê, gewcî, fodilî, bomiktî, çopikî, xêtî, xêtikî, xêvtî, xêviktî, evdalî, ehmeqî, xêtiktî, balekî, qewetî, nazdan, kawikî, gêjiktî, xêvokî, evdalokî, dînikî, filqî, bomikî. ji: debeng + -î. Bikaranîn: Lêker: debengî kirin. Navdêr: debengîbûn, debengîkirin |
| debengî kirin | (lêker)(Binihêre:) debengî |
| debengîbûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) debengî |
| debengîkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) debengî |
| debengokî | (rengdêr) çopikî, balekî. ji: debeng +-okî |
| debîn | (navdêr, mê) zane, jîr, şareza, bi firaset, debîr. ji: de +-bîn |
| debir | (navdêr, mê) nivîsevan, debar, hewce, hewcedarî, dewêt, divît. ji: de +-bir |
| debîr | (navdêr) katib, nivîser, nivîsvan, nivîskar (bi taybetî kesa/ê tiştên fermî li daîreyên dewletê dinivîse, sekreter, nivîskar. ji wêjeyê: Ahmedê Xanî bi xwe di seraya Bayezîde de debîrê dîwanê bû.. ji: hevreha farisî دبیر (debîr), pehlewî dipîr, farisiya kevn dipi- (nivîs, tomar, sicil) jiakadi ? (tuppu: (tablo, nivîs) jisumeri ? (dub). Ji eynî rehî: dibistan, dîwan. Debir ya tirkî û դպիր (dpir) ya ermenî ji zimanên îranî hatine wergirtin.. jê: debîrî debîrîtî debîrtî |
| debirandin | (lêker) debar kirin,qedandin,îdare kirin. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دهبراندن. Tewîn: debirîn. ji: debar |
| debîrî | (navdêr, mê) rewşa debîrbûnê. ji: debîr + -î |
| debirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) de |
| debirîn | (navdêr, mê) debar kirin, debara xwe kirin, jiyar, bijewî, îdare, meîşet, risq, xwirak û vexwirak û tiştên din yên pêdivî bo jiyanê: Debara wan bi xwedîkirina sewalan û çandinê dibe. Debar bi vî muçe û meaşê nizm nabe.. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دهبرین. Herwiha: debare, qerram. Bikaranîn: Lêker: debar bûn, debar kirin. Navdêr: debarbûn, debarkirin |
| debîş | tiştên zeliqokî |
| debixî | (rengdêr) bozewî, buxwirîn |
| debixîn | (lêker)(navdêr, mê) buxwirîn, bozewî bûn, (cilên spî ji ber qirêjiyê) zer bûn. Tewîn: Lêker: -debix-. Têkildar: debixandin. jê: debixiyayî, debixî |
| debok | ?, teneke ya biçûk |
| debr | (navdêr)(navdêr, mê) debra ku bi palehiyê hatiye çinîn û dirûn. Hevwate: paleyî, palehî, gêre kirin. ji: Bi zimanê sûmerî ji bo peyva kurdî debr em dibêjin buru, bi akkadî ebûru. Her wiha peyva sûmerî gur ji heye ji bo debr û gêre kirin. Yanî bi kurdî debr/gêre buru/gur bi sûmerî Herweha dirûn birîn ; lê em dibînin kû birîn û buru (bi sûmerî) heman/wek in. Bi ermenî ji bo debr/birîn em dibêjin bêrq.. Bide ber: Ji bona debrên ku zû ne (bi tirkî: erken hasat), Hişkawiz , Textirme Almanî Auskommen, Futtervorrat, Înglîzî harvest, Tirkî firez, yem, Almanî Auskommen, Futtervorrat, Înglîzî harvest, Tirkî firez, yem, Tr.: ekin, Tr.: ??hasat, Tr.: ??hasat |
| debûş | zemq, zernîx zemq, zernîx |
| debûşî | (navdêr, mê) şîrqalokî, melîzokî, zeliqokî, demûşkî, debûşkî, mezeloqkî. ji: debûş +-î |
| debûşkî | (navdêr, mê) zeliqokî, mizeloqî, zeliqonkî, şîrqalokî, demûşkî, mezeloqkî, melîzokî, debûşî. ji: debûş +-kî |
| debûşkî bûn | (lêker) zeliqokî bûn, mizeloqî bûn, zeliqonkî bûn, şîrqalokî bûn, demûşkî bûn, mezeloqkî bûn, melîzokî bûn. ji: debûşkî + bûn |
| decal | (navdêr, nêr) (îslam) hevalê şeytanî yê ku li gor îslamê dê bê ser dinyayê û xelkê bixapîne, (mecazî) bêîman yan bêwijdan. Herwiha: Decal. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دهجال. ji: ji erebî دجال (deccal) jiarami דגלא (deggela: xapîner, hîleker, lêhbker, sextekar) ji rehê דגל (d-g-l-: xapandin, hîle lê kirin, lêhb lê kirin) ku hevreha akadî degalû (nerîn; dîtin) e.. jê: decalane decalî decalîtî decaltî |
| decal (tecal) rabûn | (biwêj) ji bo tiştên ne guncan tê gotin, dawiya dinyayê ango mehşer hatin. heke ew ku derewan neke, tu bizanibe ku deeal wê rabe. kengê deçà! rabtt. ew ê wê demê tipên baş bifikire |
| decalane | (rengdêr) bi awayekî decal. ji: decal + -ane |
| decalî | (navdêr, mê) iblîsî, şeytanî, ehrîmenî, rewşa decalbûnê. ji: decal + -î |
| decane | (rengdêr) bi awayekî dec-. ji: dec- + -aneÎnglîzî (navdêr) hîdrokarbona avekiya ayzometrî |
| dedek | (navdêr, mê) çoço, çoçok. ji: ded +-ek |
| dedektîv | (navdêr) kesa/ê ku li delîlên bûyerekê digerre (bi taybetî polîsên ku li delîlên tawanan digerrin), romanên ku behsa wan lêgerrînan dikin. Herwiha: dedektîf, detektîf, detektîv. ji: Ji inglîzî detective ji detect (diyar kirin) ji latînî detectus ji detegere (diyar kirin). jê: dedektîvî |
| dedektîvî | (navdêr, mê) rewşa dedektîvbûnê. ji: dedektîv + -î |
| def | alava mûsîqî ya ku her du aliyên çêrmîn in û çembera wê jî darîn e û bi dendikan tê lêxistin; dahol *"defa ber keran û çiraya ber koran, nabe qencî" |
| def bi adet lê dikeve | gotina pêşiyan tevgerên mirov bike an liv û lebatên ku mirov pêk bîne divê li gor adetan be.her tişt li gor rê û rêbazên xwe çêdibin. ku mirov van rê û rêbazan bi kar neyine (wekî mirov bê rêbaz li defê xe wê def bqete) tu kar naçe serî anwê şaş here . |
| def dan | (lêker)(Binihêre:) def |
| def di destê min de ye, çomax tu lê dixî | (biwêj) erk û xuyang wekî hev nebûn. min lê mêze kir ku def di destê min de ye, lê ew dikin çomax lêxin, min dev ji rêvebiriyê berda. |
| def kirin | (lêker)(Binihêre:) def |
| def û zirne berdaye, bi kendalê abes girtiye | (biwêj) ya rind û xweşik berdaye, bi tiştên bêkêr û bêreng re mijûl dibef, dawq ev çi aqil e, te pê girtiye?, te def û zirne berdaye bi kendalê ebas girtiye. (qerf) |
| defa (yekî) dirandin | (biwêj) moral û şewka yekî şikandin. tawan û sextekariya yekî eşkere kirin. heyder bi derewîn pesnê xwe dida, lê hacerê b1. awayekî sergirtî defa wî ilirand. |
| defa (yekî) lê xistin | (biwêj) piştgiriya yekî kirin. wekî gotin û daxwaza yekî kirin. çhna keçikê jî defa diya xwe lê-xist, mêrikê reben, stûxwar li ortê ma. |
| defa hewarê lê dan | gaziyeke bi dengî kirin |
| defa hewarê lê xistin | (biwêj) nûçeyek an jî agahiyek li her derê belav kirin. me got hila haya kesîji vê pirsgirêka me nebe, lê du rojan bi şûn de hezîmê defa hewarê lê xist û her kes pê hesand. |
| defandin | (navdêr, mê) li defê xistin. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دهفاندن |
| defans | (navdêr, mê) berrevanî, bergirî, parêzvanî, parastin (bi taybetî di werzişê de). ji: Bi rêya frensî défense ji latînî defensa ji defendere ji de- (ji, li derve) + fendere (êriş kirin). jê: defansî, defansvan |
| defansî | (navdêr, mê) rewşa defansbûnê. ji: defans + -î |
| defdan | (navdêr, mê) (Binihêre:) def |
| defeke din lê xistin | (biwêj) qal û doza tiştekî din, .vebijarkeke din derxistin holê. heyran me tam xwe ji bo wê amade kiribû, lê xinamiyan vê carê jî defeke din lê xistin |
| defh kirin | (lêker)(Binihêre:) defh |
| defî | (navdêr, mê) rewşa defbûnê. ji: def + -î |
| defik | dahola biçûk defter lênûsk dahola biçûk defter lênûsk |
| defin | (navdêr) binaxkirin, binerdkirin, di bin erdê ve veşartin, bi axê niximandin: Mirî defin kirin (gorrandin, kirin di gorrê de). Bikaranîn: Lêker: defin kirin. Navdêr: definkirin Rengdêr: definkirî. Herwiha: defn. Bide ber: difin |
| defin bûn | (lêker)(Binihêre:) defin |
| defin kirin | (lêker)(Binihêre:) defin |
| definandî | (rengdêr) bin-ax, binerd, temartî, definkirî, bingorrkirî, tiştên di bin axê ve, tiştên di nav axê re, tiştê ku hatiye definandin, (mecazî) nepenî, veşartî, temartî, definkirî, naştî, nehînî, razber. Bide ber: defandî. ji: definandin |
| definandin | (lêker)(navdêr, mê) bin-ax kirin, temartin, defin kirin, hedimandin, naştin, veşartin, defin kirin, di bin axê ve hêlan, di bin axê ve man, tozê girtin, gemarê girtin. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دهفناندن. Tewîn: Lêker: -definîn-. jê: definandî |
| definbûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) defin |
| definbûyî | (rengdêr) (Binihêre:) defin |
| defîne | (navdêr, mê) gencîne, xezîne, komek zêrran yan tiştên din yên bihagiran: Defîneyek zêrr û zîvan ya di bin axê ve veşartî hatiye dîtin. kenz. jê: defîneyî. ji wêjeyê: Ez naxwazim li vir di derbarê karên Heciyê Cindî de zêde binivîsim. Lê belê ez dikarim bi kurtî wiha bêjim. Wî, bi dehan destanên kurdî, bi hezaran çîrok, bi deh hezaran gotinên pêşiyan û defîneke folklora kurdî ji me re hîşt. Ne tenê hîşt, ev materyal şirovekir, wergerandin zimanên mayî wek zimanên ermenî, rûsî û berî her tiştî ew qeyd kirin ku winda nebin û bibin mîrateyeke çandî ji bo nifşên tên.(Rohat Alakom: Rojek li gundê Heciyê Cindî Yemençayirê, Netkurd.com, 12/2008) |
| defîneger | (navdêr, mê) gencîneger. ji: defîne +-ger |
| defînegerî | (navdêr, mê) gencînegerî. ji: defîne +-gerî |
| defîneyî | (navdêr, mê) rewşa defînebûnê. ji: defîne + -yî |
| definîn | (lêker) naşîn, defnbûn, hedimîn, defti bûn, tamiran, binax bûn, hatin naştin, hatin binaxkirin, hatin definkirin, hatin definandin, hatin hedimandin, binax bûn), tamirin, hatin veşartin, hatin temartin. Tewîn: -defin-. ji: defin +-în |
| definkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye defin kirin |
| definkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) defin |
| defkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) def |
| deflêxistî | daholjen |
| deforme | (rengdêr) bêteşe, bêdirûv, bêşikil, tişta/ê ku dirûv/teşe/şikilê wê hatiye xirabkirin. ji wêjeyê: Niha jî heman berhewakirina daxwazên kurdan bi terminên ucubeyî yên wekî “xweseriya demokratîk” tînin ziman û daxwaza kurdan ya di asta otonomiyê de jî bêşekil û deforme dikin. Yanî karê BDP-ê û DTK-ê ew e ko termînolojiya hiqûqî, îdarî û siyasî ya ko dinya jê fêm dike, ya wekî otonomî, federasyon, konfederasyon û awayên dî yên self-determînasyonê jî di Kurdistanê de yekser bêwate, dejenere û vala bike.. ji: ji frensî déformé ji déformer ji dé- + form + -er. Bikaranîn: Lêker: deforme bûn, deforme kirin. Navdêr: deformebûn, deformekirin Rengdêr: deformebûyî, deformekirî |
| deforme bûn | (lêker)(Binihêre:) deforme |
| deforme kirin | (lêker)(Binihêre:) deforme |
| deformebûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) deforme |
| deformebûyî | (rengdêr) (Binihêre:) deforme |
| deformekirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye deforme kirin |
| deformekirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) deforme |
| defşe | 1. baq, deste 2. çûm baq, deste, çûm |
| defter | (navdêr, mê) notname, lênivîsk, tênivîsk, pirtûka vala ya mirov tê de tiştan dinivîse yan wêneyan li ser çêdike, (devkî li Başûrê Kurdistanê) deh hezar dolar, (Rojhilata Kurdistanê) nivîsgeh, daîre, bûro, ofîs: mekteba siyasî (polîtbîro). Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دهفتهر. ji wêjeyê: Vê dewlemendiya surprîz gelek diyarde bi xwe re anîn. Yek ji wan diyardeya ‘rewşenbîrên defteran’ bû (DEFTER têgehek başûrî ye, tê wateya 10 hezar dolar). Bi dehan ‘rewşenbîrên’ Kurd yên li derveyî Kurdistanê xwe li Hewlêr û Silêmaniyê girtin û ‘qezencikirina çend defteran’ ji xwe re kirin armanc. Hinekan projeyên xwe yên ‘Kurdewer’ mîna nivîsandina ‘romanekê li ser tekoşîna Berzaniyan’ diyar kir. Hinekên din jî gotin emê bi ‘defterên’ Wezareta Rewşenbîrî ya Başûr, kovaran çap bikin û pirtûkan bi Kurdî belav bikin. Hinekan jî çavê xwe bera karê di TV’yê û saziyên ragihandinê yên fermî û taybet yên başûriyan de dan. Hinekên din jî rojname ava kirin û ji bo ‘bi hêzkirin û belavkirina hizra Berzanî di nava Kurdan de’ rojname derxistin.. ji: ji yunanî διφθέρα (difțêra: defter), bi rêya erebî دفتر (defter) ku ew bi xwe jî bi rêya aramî ܕܦܬܪܐ/דפתרא (diftra) ji yûnanî hatiye. Heman peyv di soranî de wek دهفتهر (defter), di farisî de wek دفتر (defter) û di tirkî de jî wek defter, di azerî de wek dəftər, di îbranî de wek דפתר (defter), di tirkmenistanî de wek depder, di kazaxî de wek дәптер (deptêr)... bi cih bûye.. Bikaranîn: Lêker: defter girtin. Navdêr: deftergirtin. jê: defterik, defterk |
| defter girtin | (lêker)(Binihêre:) defter |
| deftera (yekî) di nav a mişkan de nehatin xwendin | (biwêj) tu erk û rûmetek tune bûn. xwedê dizane, heke xezûrê wî nebûya, deftera mûrad di nav a mişkiui de jî nedihûte xwendin. |
| deftera xêr û gunehan vebûn | di roja qiyametê de hesabên başî û nebaşiyê jê hatin pirsîn |
| defterdar | karmendê ku qeyd û sicilan digire |
| defterdarê kerxaneyê | serekê pêzevengan |
| defterdarî | (navdêr, mê) jimaryarî, jimêryarî. ji: defter +-darî |
| deftergirtin | Deftergirtinhesabe serikatiyan girtin, kar u bare serikatiyan kirin |
| deftername | (navdêr, mê) daîreya sicîlê. ji: defter +-name |
| defterxane | (navdêr, mê) jimaryarî. ji: defter +-xane |
| deftî bûn | (navdêr, mê) definîn, naşîn, defnbûn, hedimîn, tamiran, binax bûn, hatin naştin, hatin binaxkirin, hatin definkirin, hatin definandin, hatin hedimandin, binax bûn), tamirin. ji: def +-tî + bûn |
| deftîkirin | (navdêr, mê) naştin, veşartin, çalkirin, binaxkirin, bi nerdkirin, definandin. ji: def +-tî +kirin |
| defvanî | (navdêr, mê) daholvanî, daholjenî. ji: def +-vanî |
| dega | (hewramî) (navdêr) gund |
| degel | [I] cesaret, wêrekî [II] qerfî, mîzahî cesaret, wêrekî , qerfî, mîzahî |
| degelî | (navdêr, mê) dûrendîşî. ji: degel +-î |
| degme | 1. car caran 2. kêm caran car caran, kêm caran |
| degmen | 1. bi zehmetî 2. pir kêm (rengdêr) nadir, nayab, kêm, kêmpeyda, tişta/ê ku kêm heye yan kêm tê dîtin yan bi asanî nayê peydakirin. Herwiha: dekmen. ji: belkî ji Tirkî: değme. jê: degmenî, degmenîtî, degmentî |
| degmenî | (navdêr, mê) rewşa degmenbûnê. ji: degmen + -î |
| deh | 1. hejmara beriya yazdehan û piştî nehan 2. jimareya 10'an "çêlekeke bişîr, ji deh mihên bêşîr çêtir e" (hejmar) 10, hejmar 10 (X). Bi alfabeyên din: kurdî-erebî: دهﻫ. Herwiha: deHejmarên sade yên kurdî, sifir, yek, du, sê, çar, pênc, şeş, heft, heşt, neh, deh, yazde, dazde, sêzde, çarde, pazde, şazde, hevde, hejde, nozde, bîst, sî, çil, pêncî, şêst, heftê, heştê, not, sed, hezar, milyon, milyar. ji: Ji Proto-hindûewropî déḱm̥t, proto-îranî daśa, têkildarî (dese) ya avestayî, дӕс (des) ya osetî, des ya zazakî, de/ده ya soranî û hewramî, دَه deh ya farisî, दश (deşe) ya sanskrîtî, decem (dekem) ya latînî, deset ya gelek zimanên slavî, dix (dis) ya frensî, ten ya inglîzî, zehn ya elmanî û tio ya swêdî ye. Bi ihtimalek li serdema kurdiya navîn des ya kurdî di kurmancî, soranî û hewramî de cih daye deh ya farisiya navîn û paşî dengê h jî ji deha hewramî û soranî ketiye lê di kurmancî de bi gelemperî maye. Zazakiyê des ya resen parastiye. Proto-hindûewropî: dekm (deh) , Proto-aryayî: dese (deh) , avestayî: dese (deh) Farisiya Kevin: dethe (deh) Pehlewî: deh (deh) , parsî: dhs (deh) Farisî: deh (deh) Belûçî: deh (deh) Semnanî: des (deh) ...Kurmancî: deh (deh) Kurdî (Soranî): de (deh) Zazakî: des Sanskrîtî: dese (deh) Ermenî: tesn (deh) Yewnanî: deka (deh) Latînî: decem (deh) Almanî: zehn (deh) Înglîzî: ten (deh) ... Çavkanî: Horn p.131, Watkins p.15, Chyet 128, Etymonline. Bikaranîn: Lêker: deh kirin. Navdêr: dehkirin. jê: -de, -deh, deha, dehê, dehem, dehemî, dehemîn, dehemînî, dehik, dehsal, dehsalî. Bi zaravayên kurdî: kurmancî: deh, dehe, soranî: de, Kurdiya başûr: de, Lekî: de, hewramî: de, zazakî: des |
| deh kesên aqilmend ji heqê yekî dîn dernakeve | gotina pêşiyan mirovên dêhn li gor rê û rêbazên ciwakî tevnagerin, çi tê ber devê wan an çi di dilê wan debe dibêjin û pêktînin.ji ber wê yekê ew û mirovên di nava civakê de biaqil tê dîtin li hevdû nakin. |
| deh kirin | (lêker)(Binihêre:) deh |
| deh kitî salan | 1. deh salan li ser hev 2. tam deh salan |
| deh li ser yeke danîn | (biwêj) derew kirin. ji bo kesên lafek û têfïrander tê gotin. ew ku dehan bibêje, tu yekê fêm bike, çimkî ew dehan li ser yekê datîne |
| deh mal in, dozdeh rîspiyên wan hene | (biwêj) ji her seriyekî de dengek derketin. deh mal in, dozdeh rîspiyên wan hene. mirov nikare ji wan re solan biqetîne. |
| deh pin li gorê xistin | (biwêj) ji yê din xerabtir bûn. erê, ernjiyë din bigazin bûn, lê tu yeqîn bike, vîyê piçûk deh pin li gontyê ntezin xistine. |
| deh serî jêkirin, dîsa her kes beziya serê xwe hilda | (biwêj) hema bigire her kes ji aqilê xwe razî ye. ew jî dayîneke xwedê ye herhal, deh serî jêkirin, dîsa her kes beziya serê xwe hilda |
| deh siwar çûn pêşiya rûtekî, rût bi silametî ji nav derket | (biwêj) yê ku tu tiştekî wî tune be, tu yê çi jê bistînî? deh siwar çûn pêçiya rûtekî, rût bi silametî ji nav derket. çi yê min heye ku j1. min çi bistînin? |
| deh tiliyên xwe li ber şewitandin | (biwêj) jê re fedakariyeke mezin kirin. na loi tu deh tiliyên xwe li ber bisewitînî dîsa jî ew bi tiştekî nahesibîne. |
| deh û yek | (hejmar) yazde, yazdeh, 11. Herwiha: dehûyek, deh-û-yek |
| deh-û-yek | (hejmar) yazde, yazdeh, 11. Herwiha: deh û yek, dehûyek |
| deha | 1. hê, zêdetir (hoker) , (tirkmancî) hê, hêj, hêşta, zêdetir, pirrtir, pêtir, -tir: Ev deha baş e. (Ev hê baştir e.). Herwiha: daha. ji: jitirki daha 2. forma pirrjimar yan rêzî ji peyva deh. Binêre;, deh |
| dehak | serenav, nêr, li gor mîtolojiya kurdî û îranî desthilatdarek xwînmêj bû û zarrok ser jê dikirin lê ji alî Kawayê Asinger ve hat kuştin û ji ber hindê newroz tê pîrozkirin, (mecazî) stemkar, zalim. Herwiha: Dihak, Duhak, Zehak, Zihak, Zuhak, Ejdeha |
| dehan | bi dehan, dehcarkî, :li pevçûnekê de bi dehan kes hatin kujtin |
| dehandin | (lêker)(xwarin) li xwe helandin. Tewîn: -dehîn-. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دههاندن |
| dehandin/didehîne/bidehîne | (xwarin) li xwe helandin |
| dehane | (rengdêr) dehanî. ji: deh +-ane |
| dehanî | (navdêr, mê) dehane. ji: dehan +-î |
| dehannas | (navdêr, mê) gastroenterolog. ji: dehan +-nas |
| dehannasî | (navdêr, mê) gastroenteroloji. ji: dehan +-nasî |
| dehbe | jakaw, hov, kovî (rengdêr) (navdêr) hov, wehşî, dirrinde, barbar, yamyam, merxûr, serxûr, mirovxwer, kanîbal, ademxwer, kûvî. Herwiha: dahbe. ji wêjeyê: Heger hûn dev ji alema mirovahiyê berdin, -qet wan têkilî vî tiştî nekin- bi tenê li cîhana kûçikan, li ya gêrikan, li ya gumgumok û marmarok û li ya wawîkan binêrin; hûn li avî û bejayiya vê dinyayê, li qewim û ahlên herî rezîl û riswa, li milet û kebîleyên herî bi paş de mayî jî binêrin, ne mimkun e ko hûn li ucûbeyeke –wek dewleta tirkan- weha rast werin. Ne mimkun e ko hûn li naxireke din, li keriyekî din, li refekî din û li dehbe û yamyamên weha ecêb, rast werin.(Enwer Karahan: Çavsoriya dewleta ceberût û helwêsta Abdûlah Demîrbaşî, Nefel.com, 6/2007). jê: dehbeyane, dehbetî, dehbeyî |
| dehbetî | (navdêr, mê) rewşa dehbebûnê, dirrindetî, nemirovî, barbarî, zilm, zordarî, xwînmêjî. ji: dehbe + -tî |
| dehbeyane | (rengdêr) bi awayekî dehbe. ji: dehbe + -ane |
| dehcarkî | (rengdêr) rûdanên bi dehan car dubare dibin |
| dehe | (navdêr, mê) dehik, her deh tiştên pêkve anku bi hev re, taxima ku ji deh tiştan pêk tê, dehsal, her heyama ku ji 10 salan pêk tê: Niha Em xortên deheya 1990ê ne. (ji sala 1990 ta 1999). Têkildar: sede, hezare. ji: deh + -e. Bikaranîn: Lêker: dehe bûn, dehe kirin. Navdêr: dehebûn, dehekirin Rengdêr: dehebûyî, dehekirî. jê: deheyî |
| dehe bûn | (lêker)(Binihêre:) dehe |
| dehê kanûnê, rojê berê xwe da havînê | (biwêj) ji meha kanûnê bi çûn de bandora zivistanê diçikê. erê pêijiyan gotine: “dehê kanûnê, rojê berê xwe da havînê. lê bi rastî gelek caran ew dem hê xerabtir dibe. |
| dehe kirin | (lêker)(Binihêre:) dehe |
| dehebûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) dehe |
| dehebûyî | (rengdêr) (Binihêre:) dehe |
| dehekirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dehe kirin |
| dehekirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dehe |
| dehem | (rengdêr) ya/yê dehê/dehan, ya/yê ku 9 li pêş hene yan hebûne. Herwiha: dehemîn, deyem, deyemîn rengdêr. ji: deh + -em. jê: dehemî. Bi soranî: deyem, deyemîn |
| dehemî | (navdêr, mê) rewşa dehembûnê. ji: dehem + -î |
| deheyî | (navdêr, mê) rewşa dehebûnê. ji: dehe + -yî |
| dehf dan | dehfandin dehfandin, livandin, leqandin |
| dehfandî | (rengdêr) derblêdayî, çerpandî. ji: dehfand + -î |
| dehfandin | (lêker) wêde kirin, leqandin, livandin. Tewîn: -dehfîn-. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دههفاندن |
| dehfandin/didehfîne/bidehfîne | 1. wêde kirin 2. leqandin, livandin |
| dehfî | (navdêr, mê) tehmî, palandin, tiştekî dan. ji: dehf +-î |
| dehfik | (navdêr, mê) lebik. ji: dehf +-ik |
| dehfîn | (lêker)(-ged, velîstandin, niqurçandin. ji: dehf +-în |
| dehî | 1. qurban, boraq (lêker) gazî kirin, dehî kirin, boraq kirin, nezir kirin, bi xwe re kirin gazî, pê re gotin xwe fedayî (tiştekî) kirin (mec) |
| dehî kirin | (lêker)(Binihêre:) dehî |
| dehibîn | hefinîn, hilhilîn, nexweşîn, êşîn, hezîn, tewirîn |
| dehîdî | (hoker) êdî |
| dehik | (navdêr) deh (10) tiştên pêkve ango pevre ango li gel hevBinere. Herwiha: kitik, cotik , sêtik , çarik , pêncik , şeşik , heftik , heştik , nehik , dehik. Bide ber: dehek, dehêk, deh-yek, dehgoşe, dehkuj. ji: deh + -ik. jê: dehikane, dehikî |
| dehikane | (rengdêr) bi awayekî dehik. ji: dehik + -ane |
| dehikî | (navdêr, mê) rewşa dehikbûnê. ji: dehik + -î |
| dehimandî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dehimandin |
| dehimandin | (lêker)(navdêr, mê) li derekê dan: Wî tirimpêla xwe li dîwarî dehimand.. Herwiha: deimandin, deimandin. Tewîn: Lêker: -dehimîn-. Têkildar: dehimîn. ji: dehm + -andin. jê: dehimandî, dehimîner |
| dehîn | (lêker)herîsin^ mehîn, mehikîn, gewirîn, givirîn, xunifîn, ferikîn, hezm bûn, bişivîn, gewirin, pelixîn, heçikîn, eciqîn, hatin perçiqandin, hatin heçikandin. Tewîn: -deh-. ji: deh +-în |
| dehînekirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dehî kirin |
| dehînekirin | (navdêr, mê) dehyekîkirin. ji: dehî +nekirin |
| dehker | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) ya/ê deh dike, dabaş, bare, mewzû, danînk. ji: deh + -ker |
| dehkerîtî | (navdêr, mê) gewherîtî. ji: dehker +-îtî |
| dehkerkî | (navdêr, mê) bi rastî, bi gewherî. ji: dehker +-kî |
| dehkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) deh |
| dehl | 1. devistan 2. baxçeyê fêkiyan *"filan kes hirçê dehlê ye" (navdêr, nêr) rêl, bîşe, xerz, dehlûdirr, daristanok, daristanên yan tirraşistanên biçûk. Herwiha: dal, dahil, dahl, dehil. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دهحل. Bide ber: dêhl, tehl. ji: ji? |
| dehl baranê tîne yan baran tehl tîne! | (biwêj) hêk ji mirîşkê yan mirîşk ji hêkê çêdibe. kîjan berî kîjanê ye gelo? ev meseleyeke bigirêk e, ez çi zanim delil baranê tîne yan baran tehl tîne. |
| dehl û dêş | daristana ku bivir neketiyê |
| dehlî | (navdêr, mê) teraşdar, têr çiqil, teraşî, darî. ji: dehl +-î |
| dehlistan | (navdêr, mê) cengel, daristan, dehl, rêl, devî, dehlûdirr |
| dehliz | (navdêr, mê) dalan, korîdor, nêvko, navbirr, bersifk, salona dirêj û teng ya ku ode li ber hene |
| dehlîz | dalan, kulek dalan, kulek |
| dehlûdirr | (navdêr, mê) rêl, bîşe, xerz, dehl, daristanok, daristanên yan tirraşistanên biçûk. Herwiha: dehl û dirr, dehl û dir, dehlûdir. ji: dehl + -û- + dirr |
| dehmenpak | mirovê hêja û ji xwe şerimkirî |
| dehmenpîs | kesê ezmanreş bêrêz û rûmet |
| deholvan | yê li daholê dixe, bi tirkî davulcu |
| dehqat | dehta |
| dehş/dehşik cehş/cehşik | *"dehşikeke mirovî jî hebe, koça mirovî li aranê namîne" |
| dehsal | (navdêr, mê) her heyama ku ji 10 salan pêk tê: Niha em xortên dehsala 1990ê ne. (ji sala 1990 ta 1999). Hevwate: dehe. Têkildar: sedsal hezarsal. ji: deh + sal. jê: dehsalî |
| dehsalî | (navdêr, mê) rewşa dehsalbûnê. ji: dehsal + -î |
| dehşet | (navdêr, mê) erjeng, tirsa pirr, saw, kabûs, xof, sam, sehm, hijmet, hêb, hêw, fewqulade, qurf. Herwiha: dahşet. jê: bidehşet, dehşetdar, dehşetî |
| dehşetdar | (rengdêr) bierjeng, bisaw, bikabûs, bixof, bisam, bisehm, bihijmet, bihêb, bihêw, bifewqulade, biqurf. ji: dehşet + -dar. jê: dehşetdarî dehşetdarîtî dehşetdartî |
| dehşetdarî | (navdêr, mê) rewşa dehşetdarbûnê. ji: dehşetdar + -î |
| dehşetî | (navdêr, mê) rewşa dehşetbûnê, tirsnakî. ji: dehşet + -î |
| dehta | dehqat dehqat |
| dehtayî | hejmartina dehedehî (wekî 10 20 30 40...) (navdêr)hejmartina dehedehî |
| dehûpênc | (hejmar) pazde |
| dehûyek | (hejmar) yazde, yazdeh, 11. Herwiha: deh û yek, deh-û-yek |
| dehwî kirin | (navdêr, mê) pev çûn, şer kirin. ji: deh +-wî + kirin |
| deikandî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye deikandin |
| deikandin | (lêker)(navdêr, mê) (cil) qurmiçandin. Herwiha: deikandin, dehikandin. Tewîn: Lêker: -deikîn-. Têkildar: deikîn. jê: deikandî, deikîner |
| deikîn | (lêker)(navdêr, mê) (cil) qurmiçîn. Herwiha: deikîn, dehikîn. Tewîn: Lêker: -deik-. Têkildar: deikandin. jê: deikiyayî, deikî |
| dej | (Soranî) (rengdêr) jibermayî, bermayî, mayî, xercnekirî, serfnekirîKurdî (Zazaki) (navdêr) êş, jan, derdRomanî (navdêr, mê) dayik, dê, deyk. Swêdî: Cînav, formek devkî ji cînava dig te, tu |
| dejayene | (Zazaki) (lêker) êşîn |
| dejenerasyon | (navdêr, mê) dejenerebûn, xirabbûn, pûçbûn. ji wêjeyê: Evqas dejenerasyon û çewtagahdarî jî nabe weleh... însaf!(Hasan Kaya di Netkurd.com de, 2/2007). ji: Ji frensî dégénération |
| dejenere | (rengdêr) xirab, pûç, wêran, kembax, kavil, xopan. ji wêjeyê: Xirabiya şerê qirêj ya herî mezin ew e ko mirovan, komelgehê ji exlaq, ji hestên edalet û wijdanê bi dûr diêxe; exlaq dejenere dibe, wijdan difetise, hestên edaletê çi ye namînin. Di heman demê de, berpisiyarên şerê qirêj jî xwe bi ti awayî di dergehên hiqûqî de nabînin. Her wekî dewleta Ergenekonê ti caran hiqûq û mafê mirovan li bîra xwe neanî. Herwekî Abdullah Ocalanê serokê PKK-yê bi hemî himpayên xwe ve, ji hemî pîvanên hiqûqî bi dûr jiyayîn.(Mihemed Evdila: Şerê qirêj û kuştina 15 hezar kurdan bi destê rêxistina Abdullah Ocalanî, Nefel.com, 7/2008). ji: Ji frensî dégénéré, ji dégénérer ji latînî degenerare ji de- + genus. Bikaranîn: Lêker: dejenere bûn, dejenere kirin. Navdêr: dejenerebûn, dejenerekirin Rengdêr: dejenerebûyî, dejenerekirî. jê: dejenereker, dejenereyî |
| dejenere bûn | (lêker)(Binihêre:) dejenere |
| dejenere bûyî | (rengdêr) (Binihêre:) dejenere |
| dejenere kirin | (lêker)(Binihêre:) dejenere |
| dejenerebûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) dejenere |
| dejenerebûyî | (rengdêr) (Binihêre:) dejenere |
| dejenereker | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) ya/ê dejenere dike. ji: dejenere + -ker |
| dejenerekirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dejenere kirin |
| dejenerekirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dejenere |
| dejeneretî | (navdêr, mê) çilvirîşî, bêeslî, teredîtî, pespayetî, bêbavî, bêbinyatî. ji: dejenere +-tî |
| dejenereyî | (navdêr, mê) rewşa dejenerebûnê. ji: dejenere + -î |
| dejnayene | (Zazaki) (lêker) êşandin |
| dejnik | cureyekî çêreyê ye û nepijandî tê xwarin cureyekî çêreyê ye û nepijandî tê xwarin |
| dejnîyayene | (Zazaki) (lêker) hatin êşandin |
| dek | fend û fêl (navdêr, mê) xefik, dav, tepik, asteng, kemîn, astenga li ber kesekî yan tiştekî hatiye danîn daku bikeviyê û bêt girtin): dek li ber kewan venan, dekûdolab, fêl, fen, xap, lêb, hîle, qîle, cambazî. Bide ber: dik, dîk. jê: dekçî, dekçîtî, dekî, dekûdolab, dekvan, dekvanî, dekvanîtî, dekvantî |
| dek gerandin | (Binihêre:) dek |
| dek û dolab | hîle û xurde |
| dek û dolab li dora (yekî) gerandin | (biwêj) sextekarî û komplo kirin. wîji mêj ve dijmijnatî li tahar xan dikir û digel ku w meriv ûpismamê tahar xan bû, dek û dolab li dora tahar xan digerand. mehmed uzun |
| dekadens | (navdêr, mê) bêexlaqî, bêsincî, xirabbûna exlaqî yan hunerê, dejenerasyona sincî yan hunerî, rewşa xirab ya ku civak dikeviyê dema ku alîkariya hev nakin û bêtifaqî zêde dibe. Herwiha: dekandans. Têkildar: dekadan, dekandent. ji wêjeyê: Amerîka tek welat e ko ji barbarîzmê gihiştiye dekadensê bêyî ko di qonaxa sivîlîzasyonê re derbas bibe.(Oscar Wilde: Aforîzma, wergerrandin: Husein Muhammed, Nefel.com, 7/2008). ji: Bi rêya frensî décadence yan inglîzî decadence ji latînî decadentia ji decidere (ketin, daketin) |
| dekan | (navdêr) serokê/a fakulteyekê yan kolejekê. ji wêjeyê: Ji çar parçeyên Kurdistanê kurd ji bo ku bi zimanê xwe perwerde bibin û ji xwe re pêşerojekê biafirînin ber bi Zanîngeha Selahedînê ve diherikin. Lê cudaxwazî û zordestiyên li ser xwendekaran xeyalên wan têk dibin. Zanîngeha ku piraniya dekanên wê tirkmen in, ji bilî soranî ji bo zaravayên din destûr nayê dayîn.(Azadiyawelat.com, 7/2008). ji: Ji latînî decanus (serokê deh eskeran) ji decem (deh). jê: dekanî, dekanîtî, dekantî |
| dekanî | (navdêr, mê) rewşa dekanbûnê. ji: dekan + -î |
| dekar | (navdêr, mê) donim, hezar metreçargoşe, 1 000 m2. ji wêjeyê: Bendaveka mezin dê li Farqînê (Silîva) bêt avakirin ku pê 2450 dekar zevî bên avdan. Gundî û cotkar dê bi saya vê bendavê bigihin hatineka zêdetir 735 milyon lîrayan ya salê. Ev proje dê kar bide 318 hezar kesan.. ji: Ji yewnanî dek (deh) + ar |
| dekbaz | fêlbaz, hîlebaz fêlbaz, hîlebaz, cambaz, şeytan, qurnaz, xapîner, lêbker, mizewir, kone |
| dekbazî | (navdêr, mê) fenekî, delkbazî, xapxapokî, hîlebazî, hîlekarî, fênbazî, fenbazî, dolapgerî, dolavgerînî, plangerî, komplokerî, tevnûbestkerî, firîwî, sextekarî, dexelî, xapînokî, lêbokî, fetbazî, çaçûlî, şarlatanî, fêlbazî. ji: dek +-bazî |
| dekbazî kirin | (lêker) fendoyîtî kirin, lepekî kirin, dekzanî kirin, fenbazî kirin, fenekî kirin, fenokî kirin, hîlebazî kirin, fenbazî kirin, weynekî kirin, fêlbazî kirin. ji: dekbazî + kirin |
| dekî | (navdêr, mê) rewşa dekbûnê. ji: dek + -î |
| deklanşor | (navdêr, mê) qemçok an pişkoka ku di kamere û amûrên optîkî de tê bikaranîn bo girtina wêneyan. ji wêjeyê: • Di mejiyî de tişt û bûyer deklanşorên tişt û bûyerên din in Û bi hev ve girêdayî ne.. ji: ji frensî. Bi zaravayên kurdî: Kurdî (Soranî): Zazakî: Kurmancî: Kurdiya başûr: Lekî: Hewramî: |
| deklarasyon | (navdêr, mê) daxwiyanî, danezan, ragihandin, îlan, manîfesto, beyan, beyanname, belavok, namilke. Herwiha: deklerasyon. Têkildar: deklarator. ji wêjeyê: Em bînin bîra xwe ku Aysel Tuglukê deklerasyona kemalîzmê di serî de xwend, Ahmed Turk û Tuglukê sondxarina Leyla Zana û hevalên wê ya sala 1992-yê ya di parlamentoya tirkan de wek şowekê îlan kir û got ew ê di vê dewra nuh de şovên wiha nekin.(Netkurd.com, 7/2007). ji: Bi rêya frensî déclaration ji latînî declarationem. jê: deklarasyonî |
| deklarasyonî | (navdêr, mê) rewşa deklarasyonbûnê. ji: deklarasyon + -î |
| deklare | (rengdêr) eşkere, xwiya, diyar, ragihandî, beyankirî: deklare kirin (ragihandin, eşkere kirin, xwiyandin, xwiya kirin, beyan kirin). ji wêjeyê: TEVKURDê, nameyek sîyasî/fikrî (Bang li Kurdîstanîyan/Ji Bo Hilbijartinên Herêmî Dest Bidin Hev) ku têde mafê desthilatdarîya netewa kurd diparêze û di Îdareyên Herêmî de daxwaza statuyeke de factoyî dike û neqşa rê (Ji raya giştî re)ya ji bo vê xebatê pêşnîyarî terefan kiribû û ji raya giştî re jî, dabû deklare kirin.(ji daxwiyaniyek TEVKURDê, Netkurd.com, 2/2009). ji: Ji frensî déclaré ji déclarer. Bikaranîn: Lêker: deklare kirin. Navdêr: deklarekirin Rengdêr: deklarekirî. jê: deklareker, deklare kirin, deklarekirin, deklarekirî |
| deklare kirin | (lêker)(Binihêre:) deklare |
| deklareker | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) ya/ê deklare dike. ji: deklare + -ker |
| deklarekirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye deklare kirin |
| deklarekirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) deklare |
| deklere | (rengdêr) diyar, xwiya, eşkere, beyan, berçav, ragihandî. Têkildar: deklarasyon. ji: Ji frensî. Bikaranîn: Lêker: deklere kirin. Navdêr: deklerekirin Rengdêr: deklerekirî |
| deklere kirin | (lêker)(Binihêre:) deklere |
| deklerekirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye deklere kirin |
| deklerekirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) deklere |
| dekolte | (navdêr) cilên jinan yên bersîng yan sermil vekirî. ji wêjeyê: Debora C dibêje şofêrî ji nişkê ve otubus rawestand û jê re got: “Here li cihekê dî rûne, tu konsantrasyona min xera dikî, ez di mirêkê re dekolteya te ya vekirî dibînim û nikarim otobusê bajom. Heger tu li cihekê dî rûnenî ez dê te ji otobusê bavêjim.”. ji: ji frensî decolleté ji decolleter bend |
| dekor | (navdêr, mê) zîwer, ziber, zînet, xeml, nîgar, xişr, nexş, neqş. Herwiha: dîkor. ji: Ji frensî yan inglîzî. jê: dekore, dekorasyon |
| dekorsaz | (navdêr, mê) dekorator. ji: dekor +-saz |
| dekorsazî | (navdêr, mê) dekoratorî. ji: dekor +-sazî |
| dekvanî | (navdêr, mê) karê dekvanan. ji: dekvan + -î |
| dekzanî kirin | (navdêr, mê) dekbazî kirin, fendoyîtî kirin, lepekî kirin, fenbazî kirin, fenekî kirin, fenokî kirin, hîlebazî kirin, fenbazî kirin, weynekî kirin, fêlbazî kirin. ji: dek +-zanî + kirin |
| del | (Zazaki) (navdêr, mê) dêl |
| delak | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) kesê li serşûxanan xizmeta xelkî dike, sertiraş |
| delakxane | (rengdêr) sertiraşxane |
| delal | 1. ezîz 2. hezkirî 3. bedew *"jina nedelal, çavê mirovî diêşîne, jina delal dilê mirov diêşîne" |
| delal bûn | (lêker)(Binihêre:) delal |
| delal kirin | (lêker)(Binihêre:) delal |
| delala/ê li ber dilê (yekî) bûn | (biwêj) li bal kesekî gelekî birûmet û girîng bûn. hîn nû têgihîçt ku ev xezalxezala wî bû. hîn nû têdigihîçt ku delala ber dilê wî btt. a. rahman çelik |
| delalbûn | (navdêr, mê) xweşikbûn, ciwanbûn |
| delalbûyî | (rengdêr) (Binihêre:) delal |
| delalê min ji çîr jî ji şekir jî şirîntir e | (biwêj) pir birûmet û hêja ye. bawer irn, baharêji bo evîndarê xwe digot: “delalê min ji .sîr jî ji çekirjî şirîntir e. (qerf) |
| delalet | (navdêr, mê) navbeynkarî, kar di navbera du yan hin kesan de bi cih anîn, karê delalan, delalî, delalîtî, delaltî. ji: Ji erebî: delal + -et |
| delalî | 1. şûm, nehs 2. berkeftî, hêja *"kes delaliya kesî, bi delalî xwedî nake" (navdêr, mê) bedewî, spehîtî, xweşikî, rindî, ciwanî, hisn, cemalî, delalbûn, taybetmendiya kesên yan tiştên delal, kesa/ê delal: Delaliya min, ez heyranî te me.. Herwiha: delalîtî, delaltî. ji: delal + -î. Bikaranîn: Lêker: delalî kirin. Navdêr: delalîkirin Rengdêr: delalîkirî |
| delalî kirin | (lêker)(Binihêre:) delalî |
| delalî rabûn | (biwêj) bi delalî û bi nazikî mezin bûn. bave şemdîn ew delalî rakiriye, ne ye zor û zehmete ye. delav qam kirin ji rewşe haydar bûn. heta hoso dehiv qam kir, wan jî kare xwe xelas kir. |
| delalîk | (navdêr, mê) xoşewîstî, delalî, berdilî, ezîzî. ji: delalî +-k |
| delalîkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye delalî kirin |
| delalîkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) delalî |
| delalkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye delal kirin |
| delalkirin | (navdêr) ciwan, rinkirin |
| delalokî | (rengdêr) eynî şikl, xweşik. ji: delal +-okî |
| delamet | (navdêr, mê) erk, peywir, vatinî, wezîfe, berpirsiyarî, wacib, karê ku divê kesek bike, karê ku kesek bo hatine destnîşankirin: Wan delameta xwe bi cih neanî. (Tiştê ku diviyabû wan bikira wan nekir.), rola anku dewra tiştekî: Delameta vê peyvê di hevokê de çi ye? (Ev peyv di hevokê de çi rolê dilîze?). Bide ber: deramet. ji wêjeyê: Formolîstên Rûsan weha çûne, ku hebûna guhêzê (xeyal) di helbestê de tiştek e, û xebitandina wê tiştekî din e. Ewana weha diçin, ku xebitandin û bi karanîna guhêzê di helbestê de ewqas giring û balkêş e, lê bi carekê çênabe, ku wêneyê helbestî bibe alava şirovekirinê. Wek nimûne, ewana weha diçin, ku îstîaُre di pexşana normal de wateyê şirove dike, lê delameta wê di helbestê de tiştekî dine; ew ji bo bandûra ciwanî di helbestê de tê xebitandin; ango wek çawa rexnevan Dr. Selah Fedil dibêje: Gava îstîaُre tiştê normal dixe awayekî nişkavî, hîngê wî dike tiştekî biyanî û ne normal. Pêre jî em dibînin, ku delameta îstîaُreyê, wek alaveke guhêzê tê guhertin.. jê: delametdar, delametî |
| delametdar | (rengdêr) bierk, bipeywir, bivatinî, biwezîfe, biberpirsiyarî, biwacib. ji: delamet + -dar. jê: delametdarî delametdarîtî delametdartî |
| delametdarî | (navdêr, mê) rewşa delametdarbûnê. ji: delametdar + -î |
| delametî | (navdêr, mê) rewşa delametbûnê. ji: delamet + -î |
| delandî | (rengdêr) avis, bi tişt, bi zik. ji: deland + -î |
| delandin | (lêker) li bendê hîştin, kamsojkî kirin. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دهلاندن |
| delandin/didelîne/bidelîne | 1. li bendê hiştin 2. kamsojkî kirin |
| delaqe | (hewramî) (navdêr) pencere, pace, şibak. Kurdî: (soranî) (navdêr) şeq, qeliş, derz, kelş, kelaştin, kelişandin |
| delav | [I] cihê guhêztina avê *"gol dibin delav, delav dibin gol" [II] 1. kurn 2. hewz (navdêr, nêr) amûra ku heywan têde êm dixwin, delavê bizinan, delavê hespan, ciyê ku çem tê re nizm diherike ku mirov û heywan dikarin ji avê derbasî aliyê din bibin |
| delava kesekî qam kirin | (biwêj) ji bo meriv rewş, kesayetî, xûy û xisleta kesekî fehm bike tê bikaranîn, pîvandina hal û ehwalê mirovekî ger tu dixwazî bi wî re şirîkatî bikî divê tu delava wî qam bikî |
| delaw | (navdêr) qûnde, qûnek, homo, homoseksûel, gey. jê: delawî, delawîtî, delawtî |
| delawî | (navdêr, mê) rewşa delawbûnê. ji: delaw + -î |
| delê | (soranî) (lêker) dibêje. Herwiha: dellê, elê, ellê, debêje |
| delegasyon | (navdêr, mê) komek mirovan yên bo bicihanîna armancekê seferekê dikin derekê (bi taybetî komek ji siyasetvanan yan jî karmendan). Hevwate: şande heyet wevde. Têkildar: delege. ji: Ji latînî delegare (şandin dûr/derve) ji legare (şandin). jê: delegasyonane delegasyonî |
| delegasyonane | (rengdêr) bi awayekî delegasyon. ji: delegasyon + -ane |
| delegasyonî | (navdêr, mê) rewşa delegasyonbûnê. ji: delegasyon + -î |
| delege | (navdêr) nûner, wekîl, temsîlkar, naîb, endamê/a delegasyonekê. ji wêjeyê: Duyemîn Kongereya Asayî ya DTPê li Park Otelê bi beşdariya delegeyên partiyê û gelek nûnerên sazî û dezgehên demokratîk pêk hat.(Welat.com, 11/(2007). ji: Ji frensî |
| delegetî | (navdêr, mê) şandiyarî, nemayendî, şandetî. ji: delege +-tî |
| deleme | (navdêr, mê) kavare, vizik, virrik, gerrgerrok, zîzok, vizvizok, vîzvîzok, vizgerrik, mizhar, seyah, delleme, seyyahe, gizik, gizgizok, mizar, virrvirrok, teqol, qaq, çirçirik, pêlîstokek zarrokan e ku darikek bi nîva wê ve ye û li ser wî darikî tê zivirrandin û demek dirêj li dor xwe dizivirre berî ku bisekine, vizgerik. Bikaranîn: Lêker: deleme girtin. Navdêr: delemegirtin |
| deleme girtin | (lêker)qirêj girtin, gemar girtin, zengarî bûn, tebeqî bûn. ji: deleme + girtin |
| delêt | (soranî) (lêker) dibêje. Herwiha: dellê, dellêt, dellêtin, delê, delêt, delêtin, ellê, ellêt, ellêtin, elê, elêt, elêtin |
| deleverge | (Zazaki) (navdêr) verge marî, kurmancî de dêlegur. ji: del + verg. ji wêjeyê: Şûno, Şûno, şûno, şûno, bira şûno, şûno, şûno, heval şûno, Tîj vecîyaya gilê kûno, Bî teq-teqê tifingûno, No dem, demê delvergûn o , Bî piç-piçê cîrûnûno, Adir kot zerrê daykûno, şûno, şûno, bira şûno |
| delfîn | (navdêr) fînmasî, ûnis, cûnek ji malbata nehengan e lê di avên meyav de dijî û bi xwe nêzî mirovan dike û wek ajelek pirr jîr têt hesibandin. ji: fîn + masî |
| delhiya nû | serenav, paytexta dewleta Hindistanê |
| delî | (rengdêr) qereç, mutirb |
| delik | parçeyek pîneyê tenik û dermankirî yê ku didine ser birînê û pê dipêçin |
| delikandî | (rengdêr) perdaxkirî. ji: delikand + -î |
| delikandin | (lêker)bi delikê birîn pêçan. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دهلکاندن |
| delikandin/didelikîne/ bidelikîne | bi delikê birîn pêçan |
| delîl | 1. îsbat, birhan 2. wêran, dêran *"delîla baranê ba ye, delîla mirinê ta ye" piştrast, palpişt, piştevan, belge, dokument, şahidî, tişta ku rastiya tiştekî misoger dike. Bide ber: delalJi erebî jê: bêdelîl, bêdelîlî, bêdelîlîtî, bêdelîltî, bidelîl, bidelîlî, bidelîlîtî, bidelîltî, delîldar, delîldarî, delîldarîtî, delîldartî, delîlî |
| delîl li hal bûn | (biwêj) di nav rewşeke dijwar de bûn. beguman di ve nave de, xizmet û peyivîna katibe resep-siyone gelek girîng bû. heke tiştekî ku li xweşa hecî naçe bikira, delîl li halê wî hû. felat dilgeş |
| delîldar | (rengdêr) bipiştrast, bipalpişt, bipiştevan. ji: delîl + -dar. jê: delîldarî delîldarîtî delîldartî |
| delîldarî | (navdêr, mê) rewşa delîldarbûnê. ji: delîldar + -î |
| delîlî | (navdêr, mê) rewşa delîlbûnê. ji: delîl + -î |