| dî | rd 1. diğer, başka, öteki * me bar kire maleke dî başka bir eve taşındık 2. öbür (zaman için) * heftiya dî öbür hafta 3. h daha (olana ek olarak, olana katarak) * em saeteke dî jî bipên bir saat daha bekleyelim |
| dîa | m dia, diyapozitif |
| dîba | m diba (altın ve gümüş işlemeli bir tür ipek kumaş) |
| dîbac | m canfes (parlak, tok tür ipekli kumaş) |
| dîbace | m dibace (giriş, önsöz) |
| dîbar | rd 1. görülebilir 2. görünen, görünür |
| dîble | m kadı lokması |
| dîbsor | bot/m pancar |
| dîd | n göz |
| dîdaktîk | rd didaktik |
| dîdar | görünür. |
| dîdar (i) | m 1. yüz, çehre 2. cemal, hüsn ü cemal |
| dîdar (ii) | nd/nt 1. görüşmeci, ziyaretçi 2. izleyici 3. şahit 4. rd gören, görme özeliği olan 5. m görgü (görmüş olma durumu) |
| dîdar bûn | görünmek. l/ngh görüşmek |
| dîdarbûn | m görüşme |
| dîdarî | görünürlük. m 1. görüşme 2. buluşma |
| dîdarî pêk anîn | l/bw görüşme yapmak (veya gerçekleştirmek) |
| dîde | n 1. göz 2. rd gören |
| dîdevan | gözcü, rasat. nd/nt 1. gözcü, bekçi, kolcu 2. gözcü (sınavda sınavın kurallara uygun bir biçimde yapılmasını sağlayan kimse) |
| dîdevanî | m 1. gözcülük 2. bekçilik, kolculuk |
| dîdevanî kirin | 1) gözcülük yapmak 2) bekçilik yapmak, kolculuk yapmak |
| dîdî | m çuh çuh (tren, çocuk dilinde) |
| dîf (i) | nd dardında |
| dîf (ii) | m belâ (istenmedik bir davranışa zorlayan etki) |
| dîfraksiyon | fiz/m difraksiyon, kırınım |
| dîfterî | bj/m kuş palazı |
| dîftong | rz/m difton |
| dîger | rd/c 1. öteki 2. nd diğer, başka, gayri |
| dîgergûn | rd 1. başka türlü, başka şekilde 2. değişime uğramış, dönüşmüş |
| dîgerkam | nd/rd digerkâm, özgeci |
| dîgerkamî | m digerkâmlık, özgecilik |
| dîgerkamokî | rd özgecil |
| dîh | m ekin veya ot öbeği (ya da yığını) |
| dîharî | m uzak yerden gelen hediye |
| dîjle | Dicle. |
| dîk | horoz. zo/n 1. horoz 2. horoz (ateşli silâhlarda çakmak taşına veya merminin kapsülüne vurmaya yarayan metal parça) |
| dîk (i) | nd oraktan kurtulmuş başak |
| dîk azan dan | horoz ötmek |
| dîk bang dan | horoz ötmek |
| dîk qîk kirin | horoz ötmek |
| dîk xulxulîn | horoz ötmek |
| dîkatî | m/mec horozluk, yiğitlik |
| dîke | rd diğer |
| dîkê (serê) sibehê lê dan | sabah horozu ötmek |
| dîkê bûk | nd ağaçkakana benzer bir kuş |
| dîkê cûre | nd ibiksiz horoz |
| dîkê eloelo | nd 1. horoz (iyi ve iri cins horoz) 2. m horoz (kabadayı erkek) |
| dîkê elok | zot/nt hindi (Meleagris gallopavo) |
| dîkê geraze | nd bir tür iyi cins horoz |
| dîkê ku bêwext bang dide tê şerjêkirin | zamansız öten horozu keserler |
| dîkê panore | üç yaşında horoz ötmek |
| dîkê qoqo | nd 1. horoz (iyi ve iri cins horoz) 2. m horoz (kabadayı erkek) |
| dîkê serê sibehê xulxulîn | sabah horozu ötmek |
| dîkê sibehê bang | (an jî azan) dan sabah horozu ötmek |
| dîkik (i) | n 1. ayıraç (satır ve sözleri şaşırmamak için, ucu sivri gösterme aracı) 2. belirti * dîkikê dîniktiyê pê re hene onda delilğin belirtileri var |
| dîkik (ii) | n horoz (ateşli silâhlarda çakmak taşına veya mermenin kapsülüne vurmaya yarayan metal parça) |
| dîkil | zo/n horoz |
| dîkilok | n 1. horoz, horozcuk 2. horoz (ateşli silâhlarda |
| dîkiloşk | zo/nd genç horoz |
| dîkiloz | zo/nd küçük horoz |
| dîksilêman | zo/nd ibibik, hüthüt, çavuş kuşu (Upopa epops) |
| dîksiyon | m 1. diksiyon, söyleyim 2. diksiyon (konuşulan dilin incelenmesi ve kullanılması) 3. şn diksiyon (duru, açık vurgulama ve çikaklara tam uyarak konuşma) |
| dîkta | m dikta |
| dîktafon | m diktafon |
| dîktaparêz | nd/rd diktacı |
| dîktaparêzî | m diktacılık |
| dîktator | nd/nt diktatör |
| dîktatorî | m 1. diktatörlük (diktatör olma durumu) 2. diktatörlük ((siyasi düzen olarak) 3. diktatörlük ( bir diktatör tarafında yönetilen ülke) |
| dîktatorîya prolatarya | proletarya diktatörlüğü |
| dîkte | m 1. dikte 2. rd dikte (edilmiş) |
| dîkte kirin | l/gh 1. dikte etmek 2. mec dikte etmek (zorla benimsettirmek) |
| dîktekirin | m 1. dikte etme 2. mec dikte etme (zorla benimsettirme) |
| dîl | nd/nt 1. tutsak, esir 2. tutsak, esir (kendisini her şeyin etkisinden kurtarmayan kimse) * hûn dîlê patronê xwe ne siz patronunuzun tutsağısınız 3. es(bir şeye veya kimseye körü körüne bağlı olan) * ez dîlê bedewiya wê me onun güzelliğinin esiriyim 4. köle (herhangi bir şeye aşırı derecede bağlı olan kimse) 5. mec zavallı |
| dîl (i) | n uzun, sivri taş |
| dîl girtin | l/gh tutsak almak, esir almak tutsak (veya esir) almak |
| dîl ketin | l/ngh tutsak düşmek, esir düşmek tutsak (veya esir) düşmek |
| dîl kirin | l/gh teslim almak (tutsak almak) tutsak (veya esir) etmek |
| dîlan | m 1. düğün * ez dê zeviyê bifiroşim û ji kurê xwe re dîlaneke xweş çêkim tarlayı satıp oğluma güzel bir düğün yapacağım 2. halay, oyun (müzik eşliğinde yapılan hareketlerin tümü) |
| dîlan ferikî berbû hetikî | yalanı çıkmak, yalanı ortaya çıkmak (her şeyin açığa çıkması) |
| dîlan girtin | dans etmek. |
| dîlan kirin | düğün yapmak |
| dîlan li dar ketin | düğün başlamak |
| dîlan li dar xistin | düğün başlatmak |
| dîlana (yekî) bi hev xistin | düğününü yapmak |
| dîlana (yekî) kirin | düğününü yapmak |
| dîlanî | m çöğüncek, tahterevali |
| dîlanvan | nd/nt düğüncü |
| dîlanvanî | nd/nt düğüncü |
| dîlatmetre | m dilatmetre |
| dîlawer | rd yürekli, yiğit |
| dîlawerî | m yüreklilik, yiğitlik |
| dîlbend | bnr dilbend (II) |
| dîlber | rd dilber |
| dîlberane | h dilberce |
| dîlberanî | rd dilberce |
| dîlberhebîn | rd güzele düşkün |
| dîldar | nd/nt köleci (köle, tutsak sahibi) |
| dîldarî | m kölecilik |
| dîlê destê (yekî) bûn | (birinin) esiri olmak |
| dîlek | m istek, dilek |
| dîlek kirin | l/gh dilemek |
| dîlema | man/m ikilem |
| dîlgeh | m esir kampı |
| dîlgir | nd esirci |
| dîlgirî | m esircilik |
| dîlgirtî | rd tutsak (veya) esir alınmış kimse |
| dîlgirtin | m tutsak alma, esir alma |
| dîlî | kölelik. m tutsaklık, esirlik |
| dîlîtî | m esaret, esirlik |
| dîlketî | rd tutsak (veya esir) düşmüş olan |
| dîlketin | m tutsak düşme, esir düşme |
| dîlkirin | m teslim alma (tutsak alma) |
| dîlmaç | çevirmen. |
| dîlok | m aşk şarkısı, sevda türküsü (eğlence ve halaylarda söylenen ve içeriği aşk, sevgi olan hareketli türkü) |
| dîlokbêj | nd/nt bu tür türküleri söyleyen |
| dîlyar | rd güçlü ve korkusuz kimse |
| dîm | n çehre |
| dîmanatî | fel/m 1. görelik, bağıntı 2. görececilik, görecelik |
| dîmane | rd görece, bağıl |
| dîmaneyî | fel/rd göreli, bağıntılı |
| dîmaneyîparêz | nd/nt göreci, bağıntıcı |
| dîmaneyîparêzî | fel/m görecilik, bağıntıcılık |
| dîmaneyîtî | fel/m görelilik, bağıntılılık, bağıllık, görecelilik |
| dîmanî | rd görece, bağıl |
| dîmar | rd yıkık |
| dîmax | m dimağ |
| dîmen | m 1. görüntü 2. görünüm, görünüş, manzara 3. görüntü, fon (sinama ve tiyatroda) |
| dîmen girtin | l/gh görüntülemek |
| dîmena pozîtîf | pozitif görüntü |
| dîmendar | rd görünümlü, manzaralı |
| dîmender | m ekran, görüntülük |
| dîmengir | nd/nt görüntüleyici |
| dîmengirtin | görüntüleme |
| dîmeşore | makyaj malzemesi. m makyaj malzemesi |
| dîn | rd 1. deli (aklını yitirmiş, aklı dengesi bozuk, mecnun) 2. çılgın, deli (davranışları aşırı ve taşkın olan) * ez yekî dîn im, ez dê bikevim nav agir ben delinin biriyim, ateşe girerim 3. deli (çoşkun, azgın) * merivekî dîn e deli biri n 1. din (toplumsal kurum olarak) 2. din (dinsel kuralları sağlayan düzen olarak) * dînê îslamê islam dini 3. mec din (inanılıp çok bağlanılan düşünce, inanç veya ülkü) |
| dîn (iii) | fiz/m din |
| dîn bûn | l/ngh 1. delirmek 2. çıldırmak * ku li malê pirtûk jî nebûna, bawer bike ez dê dîn bibûma inan eğer evde kitaplar da olmasaydı çıldırırdım 3. argo üşütmek 1) delirmek 2) çılgınlaşmak 3) deliye dönmek (çok sevinmek) |
| dîn kirin | l/gh 1. delirtmek 2. çıldırtmak |
| dîn rastî dîn an tê çoyê xwe vedişêre | deli deliden çekinir |
| dîn û apter | deli diva(bir şeye çok düşkün olan) |
| dîn û dinya bi avê ye | temizlik imandandır (ji) |
| dîn û har | 1) çılgın 2) deli (azgın, çoşkun) * çemê dîn û har deli ırmak 2) deli divane |
| dîn û har bûn | 1) delirmek, kudurmak 2) çıldırmak, çılgına dönmek, kudurmak (çok kızmak, öfkelenmek) 3) divane olmak |
| dîn û har kirin | 1) delirtmek, kudurtmak 2) çıldırtmak, çılgına dördürmek, çılgına çevirmek, kudurtmak (çok öfkelendirmek) |
| dîn û îman bûn | dinden imandan olmak (ji) |
| dîn û îman kirin | dinden imandan etmek |
| dîn û îmana (yekî) bûn | (birinin) herşeyi olmak * Azad dîn û îmana wê ye Azad onun herşeyi |
| dîn û îmana (yekî) pere | (birinin) dini imanı para (bi) |
| dîn û îmanên (yekî) li hev siwar kir | (birine) kök söktürmek |
| dîn û îmanên min | dinim hakkı için (veya dinim aşkına) (di) |
| dîn û îmanên min de be | dinim hakkı için (veya dinim aşkına) |
| dînamîk | m 1. dinamik, devim bilimi 2. fel/rd dinamik, devimsel 3. mec dinamik, canlı, hareketli |
| dînamîk bûn | l/ngh dinamikleşmek |
| dînamîk kirin | l/gh dinamikleştirmek |
| dînamîkbûn | m dinamikleşme |
| dînamîkbûyîn | m dinamikleşme |
| dînamîkkirin | m dinamikleştirme |
| dînamît | m dinamit |
| dînamît kirin | l/gh dinamitlemek |
| dînamîtkirî | rd dinamitlenmiş |
| dînamîtkirin | m dinamitleme |
| dînamîzm | fel/m dinamizm, devimselcilik |
| dînamometre | m dînamometre, kuvvetölçer |
| dînar | n dinar (Yoguslavya, İran, Iraq ve Tunus’un para birimi) |
| dînarî | m nazariye |
| dînatî | m delilik |
| dînayî | m delilik |
| dînbetal | rd 1. batıl inaç 2. kafir |
| dînbûn | m 1. delirme 2. çıldırma 3.argo üşütme |
| dînbûn ne ji hemd e | deli olmak işten değil |
| dînbûyî | rd 1. delirmiş 2. çıldırmış 3. argo üşütmüş olan |
| dînbûyîn | m 1. deliriş 2. çıldırış 3. argo üşütüş |
| dîndar (i) | bot/m lübnan palamudu |
| dîndar (ii) | m güzellik, hüsnü cemal |
| dîndar (iii) | rd dindar |
| dîndarane | h dindarca |
| dîndarî | m dindarlık |
| dîndijmin | nd/nt din düşmanı |
| dîndijminî | m din düşmanlığı |
| dîndox | m billûr, kristal |
| dînê beredayî | tımarhane kaçkını |
| dînê berepaş | nd kaide kural tanımayan inanç |
| dînê heq | Hak dini |
| dînê hir | rd zırdeli, fermanlı deli |
| dînê Îsa hildan | istavroz çıkarmak |
| dînê uryayî | rd zırdeli |
| dînemêr | rd delişmen, deli dolu |
| dînemêrî | m delişmenlik |
| dînemêrî kirin | delişmenlik yapmak |
| dînemêrkî | rd/h delişmence |
| dînemêrtî | m delişmenlik |
| dînemêrtî kirin | delişmenlik yapmak |
| dînemo | m dinamo |
| dîngele | rd delişmen |
| dîngeletî | m delişmenlik |
| dînguhêr | rd dönme (din değiştirmiş olan) |
| dînguhêrî | m dönmelik (din değiştirme durumu) |
| dînî | rd dinî, dinsel |
| dînik | rd 1. deli bozuk, çatlak, kaçık 2. alık, hoppa, üşütük, anormal (dengesi bozuk) * zilamekî dînik anormal bir adaa 3. beyinsiz, akılsız, düşüncesiz |
| dînik ji dînikan îmam ji meyîtan hez dike | deli deliyi, imam ölüyü sever |
| dînikane | h 1. deli bozukça, çatlakça, kaçıkça 2. alıkça, hoppaca 3. beyinsizce, akılsızca, düşüncesizce |
| dînikî | m 1. deli bozukluk, çatlaklık, delilik 2. rd delice, kaçıkça, delimsi 3.rd kaçık (bazı davranışlarnı delice olan) |
| dînikî bûn | l/ngh 1. çıldırmak, deli çıkmak 2. anormalleşmek |
| dînikî kirin | l/gh delilenmek, deli gibi davranmak |
| dînikîbûn | m 1. kaçıklık 2. çıldırma, deli çıkma 3. anormalleşme |
| dînikîkirin | m delilenme, deli gibi davranma |
| dînikîya (yekî) pê girtin | deliliği tutmak |
| dîniko | b deli, hey deli |
| dînikok | nd/nt delicik |
| dîniktî | m 1. delilik 2. mec çatlaklık, delilik |
| dînîtî | m 1. delilik 2. divanelik |
| dînîtî kirin | delilik yapmak |
| dînîtîya (yekî) pê girtin | deliliği tutmak |
| dînkî | rd/h 1. delilelere yaraşır bir biçimde 2. çılgınca, çılgıncasına, mecnunane |
| dînkirin | m 1. delirtme 2. çıldırtma |
| dînnezan | rd din bilmeyen, tanımayan kimse |
| dînok | rd 1. çatlak, deli bozuk 2. azgın, çılgın |
| dînokane | h 1. deli bozukça, çatlakça 2. azgınca, çılgınca |
| dînoke | rd 1. delice 2. çatlak, psikopat |
| dînoketî | m 1. delilik 2. çatlaklık |
| dînokî | rd 1. çatlakça, deli bozukca 2. azgınca, çılgınca |
| dînomîno | rd/h 1. deli deli 2. zıpırca, delişmence (yek) |
| dînomîno bûn | l/ngh 1. dellenmek 2. kudurmak (çok kızmak, öfkelenmek) |
| dînomîno kir | (birini) deli etmek, çılgına çevirmek |
| dînomînobûn | m 1. dellenme 2. kudurma (çok kızma, öfkelenme) |
| dînoyî | rd 1. delice, delimsi 2. sinirli, öfkeli 3. çılgın, deli |
| dînoyî bûn | l/ngh delirmek, çıldırmak 1) delirmek 2) cinnet getirmek |
| dînoyîbûn | m delirme, çıldırma |
| dînozor | zo/m dinozor |
| dînûhar bûn | l/ngh çılgınlaşmak |
| dînûharbûn | m çılgınlaşma |
| dînveşêr | rd gizli din taşıyan |
| dînxane | m akıl hastahanesi, timarhane, |
| dînzan | nd/nt dinbilimci |
| dînzanî | m dinbilim |
| dîploma | m diploma |
| dîplomasî | m 1. diplomasi (uluslararası ilişkileri düzenleyen antlaşmalar bütünü) 2. diplomasi (yabancı bir ülkede ve uluslararası toplantılarda ülkesini temsil etme işi ve sanatı) 3. diplomasi (bu işte çalışan kimsenin görevi, mesleği) 4. diplomasi (bu görevlilerin oluşturduğu topluluk) 5. mec diplomasi (güç bir görüşme sırasında gösterilen ustalık ve beceriklik) |
| dîplomat | nd/nt 1. diplomat (uluslararası konularda ülkesini temsil etmekle görevlendirilen kimse) 2. mec diplomat (ilişkilerinde kurnaz ve becerikli olan) |
| dîplomatî | m diplomatlık |
| dîplomatîk | rd diplomatik |
| dîplomatkar | nd/nt diplomat |
| dîplomatkarî | m diplomatlık |
| dîq | m dikiz |
| dîq kirin | l/gh dikizlemek, dikiz etmek (veya geçmek) |
| dîqat | m 1. dikkat * min dîqat kir lê min tiştek fêm nekir dikkat ettim, ama bir şey anlayamadım 2. mec dikkat (ilgi, özen) 3.b dikkat (dikkat ediniz) |
| dîqat be! | dikkat!, dikkat et! |
| dîqat bike | dikkat et |
| dîqat kirin | dikkat etmek |
| dîqat kişandin | dikkat çekmek |
| dîqatî (yekî) bûn | (birinin) izine basmak |
| dîqatî karê xwe bûn | 1) işinin adamı olmak 2) işi ciddiye almak |
| dîqatî karê xwe ye | işinin adamı |
| dîqe | dönemeç, viraj |
| dîqkirin | (argo) m dikizleme |
| dîrek | m direk * dîreka keştiyê gemi direği |
| dîreka mezin | ana direk |
| dîreksiyon | tek/m direksiyon |
| dîreksiyon li aliyê çepê şikandin | sol yapmak |
| dîrektîf | m direktif, talimat, yönerge |
| dîrektîf dan | direktif vermek, talimat vermek |
| dîrekvan | der/n direkçi |
| dîrekxane | m kirişhane |
| dîrhem | n dirhem |
| dîrok | m 1. tar(bir olayın gününü, ayını veya yılını bildiren söz veya gün) 2. tarih (bilim dalı olarak) * dîroka Kurdan Kürt tarihi 3. tarih (evrensel tarihin herhangi bir bölümünü ele alan anlatı) * dîroka serdema nêzîk yakın çağ tarihi 4. tarih (kitabı) 5. tarih (dersi) |
| dîrok avêtin (cihekî) | tarih atmak (veya koymak) |
| dîroka (tiştekî) xuya | (an jî diyar) kirin tarihlendirmek |
| dîroka zayînî | (an jî mîladî) miladî tarih |
| dîrokçe | m tarihçe |
| dîrokdêr | rd tarihî |
| dîrokhez | nd/nt tarihsever, tarihi seven |
| dîrokhezî | m tarihseverlik, tarih sevgisi |
| dîrokî | rd 1. tarihsel, tarihî (tarihle ilgili, tarihe dair) 2. tarihî (tarihe geçmiş) 3. mec tarihî (unutulmayan, anılma değeri olan) |
| dîroknas | nd/nt tarihçi, tarih uzmanı |
| dîroknasî | m tarihçilik, tarih uzmanlığı |
| dîroknivîs | nd/nt 1. tarihçi, tarih yazarı, tarihçi yazar 2. dîr vak’anüvis |
| dîroknivîsî | m 1. tarih yazarlığı 2. vak’anüvislik |
| dîroktomarî | m kronoloji |
| dîrokzan | nd/nt tarihçi, tarih uzmanı |
| dîrokzanî | m tarihçilik, tarih uzmanlığı |
| dîrokzanîtî | m tarihçilik |
| dîsa | 1. gene, yine * dîsa ez hatim gene ben geldim 2. bir daha, tekrar, yeniden |
| dîsa dest pê meke! | başlama! (tekrarlama anlamında) |
| dîsa jî yine de * pere ji we stendibin jî dîsa baş e | sizden para almaları gene de iyi |
| dîsa wekî carê ji caran | yine eskisi gibi |
| dîsgotin | nakarat. m 1. nakarat, kavuştak (türkü ve şarkılarda tekrar edilen kısım) 2. wj nakarat |
| dîsîmilasyon | rz/m disimilâsyon, benzeşmezlik |
| dîsiplîn | m 1. disiplin, düzence, düzen bağı, sıkı düzen 2. disiplin (öğretim konusu olan veya olabilecek konuların tümü, bilim dalı) |
| dîsiplîn pêk anîn | disiplin altına almak |
| dîsk | sp/m 1. disk 2. disk (gramafon plağı) |
| dîsk avêtin | disk atmak |
| dîskalîfiye | m diskalifiye |
| dîskalîfiye bûn | l/ngh diskalifiye olmak |
| dîskalîfiye kirin | l/gh diskalifiye etmek |
| dîskalîfiyebûn | m diskalifiye olma |
| dîskalîfiyekirin | m diskalifiye etme |
| dîskavêj | nd/nt disk atıcı |
| dîskjen | m diskçalar |
| dîskjokey | nd/nt diskjokey |
| dîskjokeytî | nd/nt diskjokeylik |
| dîsko | m disko, diskotek |
| dîskotek | m 1. diskotek, disko 2. diskotek (plâk, ses bandı koleksiyonu) |
| dîskxane | m disk sürücüsü |
| dîspanser | m dispanser |
| dîspêç | der dispeç |
| dîspêçer | nd/nt dispeççi |
| dîsprosyûm | kîm/m disprosyum (kısaltması Dy) |
| dîstrîbutor | nd/nt 1. distribütör, dağıtıcı 2. m distribütör, dağıtıcı (motorlarda yüksek gerilimli akımı bujilere gönderen aygıt) 3. m distribütör (su tevzih aleti) |
| dîstrîbutorî | m distribütörlük |
| dît û nedît | rd zıpçıktı |
| dîtane | m 1. öğreti, doktrin 2. mat kuram, teorem |
| dîtane kirin | l/gh kuramlaştırmak |
| dîtanedar | rd doktrinli |
| dîtanekar | rd/nd 1. doktrinci, öğreti sahibi 2. kuramcı |
| dîtanekarî | m 1. doktrincilik 2. kuramcılık |
| dîtanekirin | m kuramlaştırma |
| dîtaneyî | rd kuramsal |
| dîtbar | görsel. |
| dîtbarî | rd görsel |
| dîtek | m buluş, keşif |
| dîtî | m buluntu * eşyayên dîtî buluntu eşyalar |
| dîtin | görmek, bulmak, görüş. m 1. görme, görüş * mesafeya dîtinê görüş mesafesi (göz yardımıyla bir şeyin varlığını algılama, seçme) 2. görme (anlama, kavrama, sezme) 3. görüş, görme (yanına gidip konuşma) 4. görüş, fik(bir şey hakkında yargıya varma, değerlendirme) 5. görme (belirli bir zaman içinde bir olaya tanık olma, izleme) 6. görme (kendisine yapılma, bir davranışa maruz kalma) 7. görme (alma) 8. gör(bir şeye erişme) 9. gör(bir işleme uğrama) 10. görme (yer için; yüzü bir yöne olma, bakma) 11. görme (ziyaret etme) 12. görme (karşılaşma, rastlaşma) 13. görme (gözlerin görmediği durumlarda başka organlarla algılama) 14. görme (sahne olma, geçirme) 15. görme (olumsuz anlamada; bir işin hiç yapılmadığını belirtir) 16. görme (sayma, herhangi bir şey gibi görme) 17. görme (gezme) 18. gez(bir yeri görüp inceleme) 19. görme (verme) 20. görmek (karşı oyuncunun yapacağı vuruşu önceden görüp ona göre hamle alma) 21. bulma (arayarak veya aramadan bir şey ile, bir kimseyle karşılaşma, bir şeyi elde etme) 22. bulma (kaybedilen bir şeyi yeniden ele geçirme) 23. buluş, bulma, keşif, keşfetme 24. bulma (nail olma) 25. bulma (herhangi bir görüşe, bir yargıya varma) 26. bulma (seçme, uygun sayma) 27. bulma (sağlama, temin etme) 28. bulma (kabahat, suç, kusur için yüklenme) 29. bulma (yardımcı fiil olarak kullandığında; erişme) 30. bulma (cezaya uğrama) 31. bulma, temin etme l/gh 1. görmek (göz yardımıyla bir şeyin varlığını algılamak, seçmek) * ez wan kesên ku tên dibînim ben o gelenleri görüyorum 2. görmek (anlamak, kavramak, sezmek) * min dît ku wê weziyet ber bi xerabiyê ve here işin kötü bir sonuca varacağını gördüm 3. görmek (yanına gidip konuşmak) * ez dê îro gerînende bibînim bu gün müdürü göreceğim 4. görm(bir şey hakkında yargıya varmak, değerlendirmek) * ez rewşê baş nabînim durumu kötü görüyorum 5. görmek (belirli bir zaman içinde bir olaya tanık olmak, izlemek) * ez wek kesekî ku di wê çerxê de sê şer dîtibin, dipeyivim o devir de üç savaş görmüş birisi olarak konuşurum 6. görmek (kendisine yapılmak, bir davranışa maruz kalmak) * îşkence dîtiye işkence görmüş 7. görmek (almak) * jê ders dîtiye ondan ders görmüş 8. görm(bir şeye erişmek) * berîka wê pere dîtiye cebi para görmüş 9. görm(bir işleme uğramak) * vê birîn derman dîtiye? bu yara tedavi görmüş mü? 10. görmek (yer için; yüzü bir yöne olmak, bakmak) * mala me tavê dibîne bizim ev güneş görüyor 11. görmek (ziyaret etmek) * em çûn me ew jî dît gittik onu da gördük 12. görmek (karşılaşmak, rastlaşmak) * gava ku hatiye ew dîtiye gelirken onu görmüş 13. görmek (gözlerin görmediği durumlarda başka organlarla algılamak) * kor bi tiliyên xwe dibîn körler parmaklarıyla görürler 14. görmek (sahne olmak, geçirmek) * vê deştê gelek şer û ceng dîtine bu ova çok savaş görmüş 15. görmek (olumsuz anlamada; bir işin hiç yapılmadığını belirtir) * kî dizane ku ji kengê ve ye vê bermalê rûyê gêziyê nedîtiye bu ev kimbilir ne kadar zamandan beri süpürge yüzü görmemiş 16. görmek (saymak, herhangi bir şey gibi görmek) * min jî wekî ku ez ew bim, bibîne beni de oymuşum gibi gör 17. görmek (gezmek) * min ev der dîtin oraları gördüm 18. gezm(bir yeri görüp incelemek) * xanî dîtibû lê neecibandibû bu evi gezmiş, ama beğenmemişti 19. görmek (vermek) * te ew çend pere qezenc kirin, hinekî me jî bibîne o kadar para kazandın, biraz da bizi gör 20. görmek (karşı oyuncunun yapacağı vuruşu önceden görüp ona göre hamle alması) 21. bulmak (arayarak veya aramadan bir şey ile, bir kimseyle karşılaşmak, bir şeyi elde etmek) * ji bo ku ez mijarekê bibînim ez serî li hezar tiştî dixim bir konu bulmak için bin bir çeşit şeye muracaat ediyorum 22. bulmak (kaybedilen bir şeyi yeniden ele geçirmek) * min pereyê xwe dît paramı buldum 23. bulmak, keşfetmek * ez lê dixebitim raza cewhera vê hêzê bibînim şu kuvvetin, cevherin sırrını bulmağa çalışıyorum 24. bulmak (nail olmak) * tiştê ku ez tê difikirîm min di jina xwe de nedît karımda hiç düşündüğüm şeyleri bulmadım 25. bulmak (herhangi bir görüşe, bir yargıya varmak) * min jî ev yek aqilane dît ben de bunu akıllıca buldum 26. bulmak (seçmek, uygun saymak) * carinan ji wan re qiyafetên nû û xweşik didîtin bazen onlara güzel ve yeni kıyafetler buluyordu 27. bulmak (sağlamak, temin etmek) * tu meraq meke, ji bo xwarinê ez dê ji xwe re tiştinan bibînim sen merak etme, yemek için kendime bir şeyler bulurum 28. bulmak (kabahat, suç, kusur için yüklenmek) * qebahet di min de nebîne, min berê gotibû ku dê wiha bibe bana kabahat bulma, ben böyle olacağını vaktiyle söylemiştim 29. bulmak (yardımcı fiil olarak kullandığında; erişmek) * tu dê şîfayê bibînî şifa bulacaksın 30. bulmak (cezaya uğramak) * dê cezayê xwe ji Xwedê bibîne cezasını Allah’tan bulacak 31. bulmak, temin etmek ... wekî gibi almak, almak * gotinek wekî henekan dîtin bir sözü şakaya almak |
| dîtina (yekî) xwestin | göreceği gelmek (veya göresi gelmek) |
| dîtina gavekî û salekî yek e | ziyaretin kısası makbuldur |
| dîtina kêmî xwe | küçümseme, hor görme |
| dîtina ku min dît | bir de (umulanın veya beklenenin dışında bur durum oluştuğunda) * dîtina ku min dît, li pêşberî min e bir de ne göreyim, karşımda |
| dîtina rihelê | çeyizi görmeye gitme |
| dîtina teng | dar görüş * dît ez im nedît diz im görürse zaten görür görmese hırsız olan ben değilim * dîtiye û derbas kiriye görmüş geçirmiş * Helik û Helwend dîtin Hanya’yı Konya’yı anlamak * nedîtin û dîtin sonradan görmüşlük * nedîtine û dîtine sonradan görme * nedîtî tu çima dibêjî heft û nîv! abacı kebeci ara yerde sen neci? |
| dîtinî | m 1. görüş, görme 2. buluş, bulma 3. rd görsel |
| dîtinî-bihîstinî | rd görsel-işitsel |
| dîtinkî | rd görsel |
| dîtir | başkası, öteki. nd diğer, diğeri, başka, gayri, öteki, evelki |
| dîtirk | rd digeri |
| dîtok | rd gören |
| dîw | bot. pazı bot/m pazı, yaban pancarı |
| dîwal | m dival (bir tür sırmalı işleme) |
| dîwan | 1.divan, zirve. 2.divan, sedir. m 1. divan 2. dîr divan (meclis) 3. wj divan (divan şairlerin şiirlerini topladıkları eser) 3. divan (sedir) 4. oda * dîwana bazirganiyê ticaret odası |
| dîwana bilind | nd yüce divan |
| dîwana dadiyê (dadmendiyê an jî adaletê) | Adalet Divanı |
| dîwana esheban | nd doğudan doğup batıdan batan on taneden oluşan yıldız grubu |
| dîwana herbê | nd divanıharp, askeri mahkeme |
| dîwana hesyetê | nd haysiyet divanı |
| dîwana mezin | (an jî bilind) yüce divan |
| dîwana muhesebat | nd sayıştay |
| dîwana pîrmendan | nd senato |
| dîwana rûmetiyê | nd haysiyet divanı haysiyet divanı |
| dîwana serokatiyê | başkanlık konseyi (veya divanı) |
| dîwanbêj | nd/nt halk ozanı |
| dîwançe | m divançe |
| dîwane | rd 1. divane (deli, kaçık, budala) 2. |
| dîwane bûn | l/ngh 1. delirmek, çıldırmak 2. çılgınlaşmak |
| dîwanebûn | m 1. delirme, çıldırma 2. çılgınlaşma |
| dîwanebûyî | rd delirmiş, çıldırmiş kimse |
| dîwanebûyîn | m 1. deliriş, çıldırış 2. çılgınlaşma |
| dîwanetî | m 1. divanelik 2. çılgınlık |
| dîwanke | m kürsü |
| dîwankî | m dinleti müziği |
| dîwanxane | m 1. divanhane, toplantı salonu (divanın toplandığı yer) 2. kabul salonu, misafir kabul yeri |
| dîwar | duvar. n 1. duvar (yapı duvarları için) * dîwarê xanî evin duvarı 2. duv(bir toprak parçasını sınırlayan taş, tuğla, kerpiçten yapılan engel) |
| dîwar biguh in | yerin kulağı vardır |
| dîwar kişandin | duvar çekmek |
| dîwar lê kirin | duvar örmek, duvar çekmek |
| dîwarçêker | n duvarcı, duvar ustası |
| dîwarçêkerî | m duvarcılık, duvar ustalığı |
| dîwarê bêherî | kuru duvar (harçsız örülen duvar) |
| dîwarê deng | ses duvarı (yek) |
| dîwarê derve | (biri) bugün var ya yok |
| dîwarê mezi | n ana duvar |
| dîwarê more | moloz duvar |
| dîwarê nav (hinekan) pelişîn aralarında | saygı sevgi kalmamak |
| dîwarê rast hilnaweşe | dürüst olana bir şey olmaz |
| dîwarê ziwa | kuru duvar |
| dîwaro bêeybo bêar o | insanın evi gibisi yok |
| dîwaro ez ji te re dibêjim, bûkê tu fehm bike | kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla (dinle veya işit) |
| dîwarwarî | rd duvar gibi |
| dîweder | rd saydam, şeffaf |
| dîwederane | h saydamca, şeffafça |
| dîwederî | rd saydamca, şeffafça |
| dîwederî bûn | l/ngh saydamlaşmak, şeffaflaşmak |
| dîwederî kirin | l/gh saydamlaştırmak, şeffaflaştırmak |
| dîwederîbûn | m saydamlaşma, şeffaflaşma |
| dîwederîbûyîn | m saydamlaşma, şeffaflaşma |
| dîwederîkirî | rd saydamlaştırılmış olan |
| dîwederîkirin | m saydamlaştırm, şeffaflaştırma |
| dîwederîtî | m saydamlık, şeffaflık |
| dîwederkî | h saydamca, şeffafça |
| dîwer | nd/nt şahit |
| dîwerî | mt şahitlik |
| dîxer | bnr dîger |
| dîxerkam | nd/nt dîgerkâm, özgeci |
| dîxerkamî | m dîgerkâmlık, özgecilik |
| dîz | m 1. çömlek 2. güveç (içinde yemek pişirilen toprak kap) |
| dîzanterî | bj/m dizanteri |
| dîzayn | m dizayn, tasar çizim |
| dîzayner | nd/nt dizayner, tasar çizimci |
| dîzbelok | bot/m 1. yer elması (Helianthus tuberosus) 2. yer elması (bu bitkinin besin olarak yararlanılan kök sapı) |
| dîzdar | n dizdar (kale mühafızı, kale bekçisi) |
| dîzî | m güveç (güveçte pişirilmiş yemek) |
| dîzik | m 1. çömlek, küçük çömlek 2. güveç (içinde yemek pişirilen toprak kap) |
| dîzik dibêje binê min zêrîn e, hesk dibêje ez ji ku têm? | tencere dibin kara, seninki benden kara |
| dîzik û xilik | çanak çömlek |
| dîzika devgirtî | ketum, kazanı kapalı kimse (yek) |
| dîzika devgirtî bûn | (birinin) kazanı kapalı kaynamak |
| dîzika ku bikele wê di dev de bibêje bilq û biavêje | kaynayan kazan kapak tutmaz |
| dîzika xericandî ji ya nexericandî çêtir e | denenmiş bir şey her zaman denenmemişe tercih edilmeyidir |
| dîzikê got binê min zêrîn e, heskê got ez ji ku têm, niha ez ji binê te derketim | tencere dibin kara, seninki benden ka(birbirimizi biliriz) |
| dîzil | m güveç (içinde yemek pişirilen toprak kap) |
| dî | 1. ne ev, ne ew. Binêre; , din 2. dîtin (tewandî) (lêker) formek tewandî ji lêkera dîtin: Min ti kes nedî.. Hevwate: dît |
| dîbaçe | (navdêr, mê) pêşgotin, destpêk, pêşekî, prolog, nivîsara destpêka pirtûkê ya ku naverroka wê dinasîne. Herwiha: dîbace. Bi alfabeyên din: kurdî-erebî: دیباچه. Dijwate: paşgotin. ji: jiari, hevreha farisî دباچه (dibaçe), pehlewî dibaçek (duaya destpêkê) jiari |
| dîbace | pêşgotin |
| dîbek | (navdêr, mê) giyayek zerardar ku bi granî di nav tûtin û fringîyan de şên dihêîsal dîbekê li tûtina me xist. Herwiha: dîba |
| dîber kirin | 1. rave kirin 2. şîrove kirin (lêker)rave kirin , şîrove kirin |
| dîbsor | (navdêr, mê) pincar, silk, pazî, silq |
| dîcle | serenav, nêr, Ava Mezin, Ava Şîn, çemek e ji Bakurê Kurdistanê dest pê dike û di Başûrê Kurdistanê re dibore û li başûrê Iraqê digihe Çemê Firat û bi hev re dirijin Kendavê (dirêjahiya wî: 1900 km). Herwiha: Dîjle. ji: jisumeri îndîgîna ji înd (çem) û îgîna (şîn) - bi kurdî jî jê re dibêjin Ava Şîn. In- ji destpêkê ketiye, g ji ber tinebûna di erebî de bû ye c û guherîna N/L di kurdî û gelek zimanên din de jî diyardeyeke berbelav e: nivîn > livîn, nimêj > limêj.... jê: dîcleyî |
| dîdaktîk | (navdêr, mê) hînker. ji: dîdaktî +-k |
| dîdar | 1. hevdîtin 2. sohbet (navdêr, mê) dîmen, xuyang, bergeh, menzere, hevdîtin. ji: dîtin. jê: dîdarî |
| dîdarî | dîtbarî (rengdêr) dîtbarî |
| dîde | çav, hêza ditînê, dîdar, dîtin. ji wêjeyê: Ey şefîê darûyê her îlletê Dîde û binahiya vê ummetê w:Mela Hisênê Bateyî |
| dîdem | dîmen dîmen |
| dîdevan | çavdêr çavdêr, nêrevan, zêrevan |
| dîdevanî | çavdêrî (rengdêr) çavdêrî |
| dîdevanî kirin | (lêker)(Binihêre:) dîdevanî |
| dîdexane | çavdêrxane (navdêr, mê) çavdêrxane |
| dîdvan | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) dîdevna |
| dîfa' | (navdêr, mê) berrevanî, bergirî, parêzvanî, parastin, defans, berhingarî, rê dan. Herwiha: dîfah. ji: Ji erebî. jê: dîfaî, dîfaker |
| dîfterî | xirtik, duşaxe, wenaq |
| dîger | (navdêr, mê) dîtir, xeyrî, bilî, xeynî. ji: dî +-ger |
| dîgerkam | (rengdêr) altruîstîk, dilsoj, dilsoz, xemxwerê karên xelkê. ji: bi rêya tirkî diğerkam ji farisî ديگر (dîger) (din, dî, dîtir) + erebî كام (kam: hez, arezû) |
| dîgerkamî | (navdêr, mê) xêrxwazî. ji: dîgerkam +-î |
| dîk | nêrê mirîşkê; keleşêr *"dîk jî namûsa xwe dizane" (navdêr, nêr) nêrên mirîşkan, mirîşkên nêr (bi bangdana spêdeyan navdar in), nêrên hemû firrindeyên ji binemala mirîşkan, (mecazî) wêrek, biste, mêr, mêrxas, netirs, bêtirs. Herwiha: dîkil, dîqil. Têkildar: çûçelk, mamir, mirîşk, varikNêzîk, elok. Bi zaravayên kurdî: kurmancî: dîk, dîkil, dîqil, xoros (devoka Mereşê) soranî: kełeşêr, kelebab kelhûrî: kełeşêr, kiłeşêr hewramî: kełeşêr lekî: kiłeyşêr zazakî: dîk. ji: ji erebî ديك (dîk), forma dîkil jî ji erebî -ديك ال (dîk el-... anku dîkê ...) hatiye, hevreha wê di hin di zimanên lêzimî erebî de jî hene, bo nimûne amharî: dekkeye (bi wateya werdek). Bo wergirtina vê pêşpirtika erebî wek paşpirtik di kurdî de bide ber sercil ji erebî serc. Ji bilî kurmancî û zazakî, dîk/dîkil di zaravayên din yên kurdî de bi hin navên din e. Herdu forman di devokên kurmancî de cihê xiros (dîk) ya kurdî-îranî (bi pehlewî xiros, bi farisî خروس/xuros > tirkî horoz) girtiye. Xiros hevreha lêkera xreos- (qîrrîn) ya avestayî ye. |
| dîkê berbangê bûn | (biwêj) zû şiyar bûn. malavayî tu dibêjî tu dîkê berbangê yî. hê zûtika sibê qul nabe, ew li ser lingan e. |
| dîkê çê di hêkê de azan dide | gotina pêşiyan wekî dîkê çê hê di hêkê de ye diyar e.herwiha mirovên çê di zarokatiya xwe de diyar dibe. dîsa tiştên baş diserî de diyar e. di têkiliya xwe yî serî de diyar dibe. |
| dîkê şevê | (biwêj) (mecazî) kesê ku bi şev xewa wî nayê, kesê ku bi şev şiyar dimîne. Herwiha: dîkilê şevê. ji wêjeyê: Dîkê şevê li ba me bi wateya yê ku ranaze, yê ku diçe û tê tê bikaranîn. |
| dîkêlkirin | (navdêr)peydabûna dîkêlê, :sope dîkêlê di ket |
| dîkik | (navdêr, mê) dîklok. ji: dîk +-ik |
| dîkilok | stêrka tifingê stêrka tifingê |
| dîkorkirin | (navdêr) xemlandin |
| dîksilêman | (navdêr) dîksilêman, dawidê dunikil, hudhud, silêmanê dunikil, dîkilê silêmanî, dîkê silêman, hophopk, hepûşk, dunikil. ji: dîk + Silêman (pêxember) ji ber ku navê wî firrindeyî di Quranê de heye û tê de alîkariya Silêman-pêxemberî dike. Navê zanistî: Upupa epops |
| dîktatorî | (rengdêr) diktatorî |
| dîl | 1. hêsîr 2. bengî (navdêr) girtî, esîr, zindanî, êsîr, êxsîr, exsîr, hefsî. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دیل. Bide ber: dil dîlan. ji wêjeyê: ROJ TV’ê dîmenên eskerên dîl weşandin. ji: jiarami ܕܝܠ (dîl: aîdî tiştekî, girêdayî tiştekî, bi ser tiştekî ve). jê: dîlane dîlî dîlîtî dîltî. Bikaranîn: Lêker: dîl kirin, dîl girtin, dîl ketin. Navdêr: dîlkirin, dîlgirtin, dîlketin Rengdêr: dîlkirî |
| dîl bûn | (lêker)(Binihêre:) dîl |
| dîl girtin | 1. hêsîr kirin 2. bengî kirin (lêker)(Binihêre:) dîl |
| dîl ketin | (lêker)(Binihêre:) dîl |
| dîl kirin | (lêker)(Binihêre:) dîl |
| dîlan | 1. dawet 2. şahî *"derdê feqîrî nan e, derdê axayî kêf û dîlan e" 1. dawet, govend (navdêr, mê) dawet, govend, mihrican, festîval, şahî, cejn, şehyan, gala, pîrozî, fest, zewq, lovyank, kêf, aheng, zemawend, hilperkê, reqas. Bikaranîn: Lêker: dîlan kirin. Navdêr: dîlankirin Rengdêr: dîlankirî. jê: dîlanane, dîlanî 2. ji dîl. Binêre; dîl |
| dîlan girtin | (lêker)(Binihêre:) dîlan |
| dîlan kirin | (lêker)(Binihêre:) dîlan |
| dîlanane | (rengdêr) bi awayekî dîlan. ji: dîlan + -ane |
| dîlane | (rengdêr) bi awayekî dîl. ji: dîl + -ane |
| dîlangirtin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîlan |
| dîlanî | (navdêr, mê) rewşa dîlanbûnê, zirnazîq, texterewan, darxîç. ji: dîlan + -î |
| dîlanker | (navdêr) kesa/ê govendê dike, danser, semaker, reqas, govendker, dawetker, reqisker. Herwiha: dîlankar, dîlanvan. ji: dîlan + -ker. jê: dîlankerî, dîlankerîtî, dîlankertî |
| dîlankerî | (navdêr, mê) rewşa dîlankerbûnê. ji: dîlanker + -î |
| dîlankirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dîlan kirin |
| dîlankirin | (navdêr) govendkirin, fayîkirin, kêfkirin, :werin dîlanê bi kin evro roja meye |
| dîlbaz | (rengdêr) xweşik, balkê, ciwan, rind |
| dîlbazî kirin | bi zarê xweş xwe dan hezkirin (lêker)bi zarê xweş xwe dan hezkirin |
| dîldar | (rengdêr) koledar, kolîdar, kolewar, benîdar. ji: dîl +-dar |
| dîldarî | (navdêr, mê) koledarî, kolîdarî, kolewarîtî, benîdarî. ji: dîl +-darî |
| dîlek | (navdêr, mê) daxwaz, xwestek, arezû, temenî. ji: dîl +-ek |
| dîlek kirin | (lêker) daxwestin, arizû kirin. ji: dîlek + kirin |
| dîlema | (navdêr, mê) arîşe, kêşe, pirsgirêk, gelş, gelemşe, problem, mişkîle, krîz, qeyran, pirs, doz, bela, nexweşî, girift, tengeje, alozî, nakokî, asteng, mesele. Bide ber: çare, çareserî. jê: dîlemayî |
| dîlemayî | (navdêr, mê) rewşa dîlemabûnê. ji: dîlema + -yî |
| dîlgeh | (navdêr, mê) cihê mirovên girtî tê ve. Herwiha: dîlxane. Hevwate: esîrgeh esîrxane exsîr exsîrgeh exsîrxane êsîrgeh êsîrxane êxsîrgeh êxsîrxane girtîgeh girtîxane hefs zeftgeh zeftxane zindan. Têkildar: dîl esîr girtî hefsî şkence tazîb. ji: dîl + -geh. jê: dîlgehî |
| dîlgehî | (navdêr, mê) rewşa dîlgehbûnê. ji: dîlgeh + -î |
| dîlgir | (navdêr, mê) koledar. ji: dîl +-gir |
| dîlgirtî | (rengdêr) dîl, destgîr, êsîr, girtî, gêrûde. ji: dîl +girtî |
| dîlgirtin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîl |
| dîlik | (navdêr, mê) klîtorîs, zîlik, nêrik, gilik, bezir, bizir |
| dîlketin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîl |
| dîlkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dîl kirin |
| dîlkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîl |
| dîlok | kilama govendê (navdêr, mê) cûnek stranên kurdî ye. Herwiha: dîlûk. ji wêjeyê: Bihîstin helbestBihîstin xwenasîn û xwezanînLi piya stran bi dîlok, bi bêlûteÛ stran stranêJi devê min û te.(Rojen Barnas: helbesta Dîcle û Firat, pirtûka Milkê Evînê, Weşanên Nûdemê, 1995, r. 9) Serenav,mê, bajarrek mezin e li bakurê Kurdistanê. Hevwate: Entab. Herwiha: Dilok, Dîluk, Duluk, Dûluk. jê: dîlokî |
| dîlokvan | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) serkê êdesteya dengbêjan ko li dîlanê di stirin |
| dîlxane | (navdêr, mê) cihê mirovên girtî tê ve. Herwiha: dîlgeh. Hevwate: esîrgeh esîrxane exsîrgeh exsîrxane êsîrgeh êsîrxane êxsîrgeh êxsîrxane girtîgeh girtîxane hefs zeftgeh zeftxane zindan. Têkildar: dîl esîr girtî hefsî şkence tazîb. ji: dîl + -xane. jê: dîlxaneyî |
| dîlxaneyî | (navdêr, mê) rewşa dîlxanebûnê. ji: dîlxane + -yî |
| dîmanatî | (navdêr, mê) îzafîtî, izafiyet, rolatî vîzm, izafiye, rolatîvîzm. ji: dîman +-atî |
| dîmanetî | (navdêr, mê) rêjeyîtî, îzafiyet, realtîvîte, roletîvîzm, dîmaneyîparêzî |
| dîmaneyîparêzî | (navdêr, mê) rêjeyîtî, îzafiyet, realtîvîte, roletîvîzm, dîmanetî |
| dîmdayene | (Zazaki) (lêker) wergerrîn, qulipîn. Navdêr: dîmdayiş |
| dîmen | 1. dirûv 2. menzere (navdêr, mê) bergeh, menzere, dîdar, panorama, xuyang, tablo, her tişta/ê ku mereqa çavan dikêşe ser xwe, wêne, nîgar, lewhe. ji: Ji dîtin. Bikaranîn: Lêker: dîmen girtin. Navdêr: dîmengirtin. jê: dîmenî |
| dîmen girtin | (lêker)(Binihêre:) dîmen |
| dîmen kişandin | (lêker)wêne kişandin. ji: dîmen + kişandin |
| dîmendar | (rengdêr) bergehdar, bidîmen, bimenzere. ji: dîmen +-dar |
| dîmender | (navdêr, mê) şaşe, şaşeya televizyonê. ji: dîmen +-der |
| dîmendêr | amûra ku wêne û dîmenan bi riya pêlên gêrebayî û peykê radihîne temaşevanan amûra ku wêne û dîmenan bi riya pêlên gêrebayî û peykê radihîne temaşevanan |
| dîmengirtin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîmen |
| dîmenguhêz | amûra ku dîmenan bi zindî radigihîne amûra ku dîmenan bi zindî radigihîne |
| dîmenî | (navdêr, mê) rewşa dîmenbûnê, dîtbar. ji: dîmen + -î |
| dîmenkî | (navdêr, mê) bi dîmenî. ji: dîmen +-kî |
| dîmenkirêt | kesê ku tu meymenet di rûyê wî de tuneye kesê ku tu meymenet di rûyê wî de tuneye |
| dîmeşq | Serenav,mê, Şam, paytextê Sûriyeyê. jê: dîmeşqî, dîmeşqîtî |
| dîn | [I] 1. ol 2. ola îslamê *"ji bo xatirê xatiran, mirov diçe ser dînê kafiran" [II] 1. cinî 2. bêhiş *"aşê dînan, bê av digere" 1. bawerî (navdêr, nêr) ayîn, bawerî, peristkarî, diyanet, ol, bîr û baweriyên mirovan li ser hindê ka dinya û mirov çawan çêbûye û Xwedê yan xweda çawan in û têkiliyên Wî yan wan û mirovan çawan: dînê îslamê, dînê fileyan, dînê êzidiyan, dînê zerdeştiyan, dînê cihûyan. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دين. ji: jirojhilati, hevreha farisî دين, pehlewî dên, avestayî deêna û belkî sanskrîtî धर्म (dherme-). Peyva dîn bi hezaran sal e ku hem di zimanên îranî û hem jî yên samî de heye: avestayî deêna, pehlewî dên, akadî dînu (di wî zimanî de bi maneya qanûnê). Bi ihtimalek mezin rehê peyvê samî ye lê ji akadî (ku zimanek samî ye) bi rêya zimanek din (belkî elamî) ketiye avestayî û ji avestayî jî ketiye pehlewî û taliyê dîsa li erebî vegeriye. Forma niha ya kurdî/farisî bi ihtimalek mezin bi rêya îslamê ji erebî hatiye wergirtin lê dîroka wê gelek dirêj û hêja ye. Bo peyvek din jî ku pêşî ji zimanên îranî ketiye zimanê erebî û paşî bi forma xwe ya erebî li zimanên îranî vegeriye, binere: birc.Idiaya Beghyani, ku dibêje dîn peyveke hindûewropî ye, bêbingeh e ji ber ku ji bilî zimanên îranî ev peyv di zimanên din yên hindûewropî de peyda nabe. Zimanên îranî jî ew ji zimanên rojhilatî wergirtiye. Gelek berî avestayî ew peyv di zimanên samî de - wek akadî - hatiye bikaranîn.. Bikaranîn: Lêker: dîn bûn, dîn kirin. Navdêr: dînbûn, dînkirin Rengdêr: dînbûyî. jê: bêdîn bêdînî bidîn dîndar dîndarî dînî dînhişk dînnerm dînperist dînperistî dînperist dînperwer. Têkildar: dua ewliya lava lawij nimêj nivêj peristin peyamber pêxember rojî xweda xwedawend xwedawendî xwedayî Xwedê Yezdan yezdanî zekat |
| dîn bûn | 1. cin pê ketin 2. hişaloz bûn (lêker) cin pê ketin, hişaloz bûn |
| dîn bûn û bi çolan ketin | (biwêj) pir hêrs bûn. dema ku me qala wê meseleyêji evdal re kir. dîn bû û bi çolan ket. |
| dîn kirin | 1. bêhiş kirin 2. behicandin (lêker)bêhiş kirin , behicandin |
| dîn nêçîrvanê aqil e | gotina pêşiyan mirovê dîn aqil ji wan re wekî holîka sêlekan e. tiştên ku bi aqil bi hiş çêdibin ji wan re ne pêwist e. herwiha biaqil dilîzin û wî perçe perçe dikin. bi piranî tiştên derî aqilan dikin tiştên ku mirovê saxlem nakin ew dikin. |
| dîn û har | bêaqil û hişaloz *"siwar siwar e, li siya xwe guhdar e, li nava sêrî mexe dîn û har e" |
| dîn-dijmin | (navdêr) dijminê/a (herî) mezin. Herwiha: dîn-dujmin, dîn dijmin, dîn-dujmin. ji wêjeyê: Wek hûn zanin MHP partîyek faşîst e û dîn dijminê Kurda ye.(Lotikxane.com, 7/2007). ji: dîn + dijmin |
| dînamîk | (rengdêr) guherrbar, tişta/ê yan kesa/ê ku dikare biguherre û xwe adapteyî rewşa pêdivî bike, xurt, bihêz, hêzdar, qayîm, aktîv, çalak(navdêr, mê) dînamîzm. Dijwate: statîk. Têkildar: dînamît, dînamîzm, dînema. ji: Bi rêya frensî dynamique ji yewnanî δυναμικός (dunamikos) bihêz < δύναμις (dunamis) hêz. Bikaranîn: Lêker: dînamîk bûn, dînamîk kirin. Navdêr: dînamîkbûn, dînamîkkirin Rengdêr: dînamîkbûyî, dînamîkkirî |
| dînamîk bûn | (lêker)(Binihêre:) dînamîk |
| dînamîk kirin | (lêker)(Binihêre:) dînamîk |
| dînamîkbûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) dînamîk |
| dînamîkbûyî | (rengdêr) (Binihêre:) dînamîk |
| dînamîkî | (rengdêr) tiştê berdewam di livîn û guhorînê da |
| dînamîkkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dînamîk kirin |
| dînamîkkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dînamîk |
| dînamît | (navdêr, mê) hin cûn teqemeniyên xurt in. Bi alfabeyên din: kurdî-erebî: ديناميت. ji wêjeyê: Piştî 1961ê, peykerên Stalîn ji holê rabûn, li derveyî Goriyê, bajarê jidayikbûna wî li Gurcistanê. Li hezîrana 2010ê, serokkomar Mikhael Saakachvîlî li wir jî, peykerê wî herî mezin da rakirin. Wî her weha fermana dînamîtkirina abîdeya Kutaisiyê daye, ku ji bo bîranîna qehremanên sovyetî (ne tenê rûs) yên şerê li dij Almanyaya nazî hatibû çêkirin.. ji: ji yunanî δύναμις (hêz, qewet). Bikaranîn: Lêker: dînamît kirin. Navdêr: dînamîtkirin Rengdêr: dînamîtkirî. jê: dînamîtî dînamîtker dînamît kirin dînamîtkirin dînamîtkirî |
| dînamît kirin | (lêker)(Binihêre:) dînamît |
| dînamîtî | (navdêr, mê) rewşa dînamîtbûnê. ji: dînamît + -î |
| dînamîtker | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) ya/ê dînamît dike. ji: dînamît + -ker |
| dînamîtkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dînamît kirin |
| dînamîtkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dînamît |
| dînamo | dînemo, :amêreke di zivirit têhna karebê jê peyda di bit |
| dînamometre | (navdêr, mê) hêzpîv. ji: dînamo +-metre |
| dînane | (rengdêr) gêjane, bêaqilane. ji: dîn +-ane |
| dînanî | (navdêr, mê) dînayî, dînî, dînîtî, dîntî, beng, nehișîbûn, bengîtatî, bengîtî, dînetî, harayî, harbûn, harî, hartî, sefêktî, sefêktî. ji: dîn +-anî |
| dînar | 1. diravê zêrînî yê dewra dewlata îslamî 2. diravê hin dewletên ereban ên nûjen *"li malê tune dînarek, navê keçikê Hezare" (navdêr) navê pareyê hin welatan e(wek: Iraq, Kuwêt, Urdin, Cezayîr, Lîbya, Yemen, Sûdan, Tunîsya, Sirbistan, Makedonya), li Îranê 100 dînar dibin yek riyal. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دينار. Bide ber: aqçe, çerxî, derhem, dirav, dolar, drakma, ewro, euro, filis, mark, pare, pere, pûl, qurûş. ji: ji erebî دينار (dînar) jiarami דינרא (dînara) ji latinî dēnārius (pareyekê hûrde yê zîvîn yê Imparatoriya Romî, hevberî 10 asan yan 4 sēstertius) ji dēna (her deh) + -ārius ji ber ku her dînar 10 beramberî 10 hûrdeyên bi navê as bûn, dēna ji decem (deh) ku hevreha deh ya kurdî ye. Di hin zimanên ewropî de wek navê giştî yê pareyan li kar e: îtalî denaro, spanî dinero, portugalî dinheiro... Di hin zimanan de jî bi maneya hin pareyên taybet: frensî denier (hûrdeyek bû). Piraniya navên din jî yên pareyan ji Ewropayê hatine Rojhilata Navîn: dirav, derhem, pûl, filis, qurûş.... jê: dînarî |
| dînarî | (navdêr, mê) rewşa dînarbûnê. ji: dînar + -î |
| dînastî | (navdêr, mê) bavik, xelekek qiralên li pey hev yên ji eynî binemalê. ji: Ji frensî dynastie. Têkildar: dînast |
| dînatî | (navdêr, mê) sewsbûn, dîne kîtî, şêtî. ji: dîn +-atî |
| dînayî | (navdêr, mê) dînanî, dînî, dînîtî, dîntî, beng, nehișîbûn, bengîtatî, bengîtî, dînetî, harayî, harbûn, harî, hartî, sefêktî, sefêktî. ji: dîn +-ayî |
| dînbûn | (navdêr, mê) dema aqilê kesekî sivik dibe, ji tirsan dîn bû |
| dînbûyî | (rengdêr) (Binihêre:) dîn |
| dîndar | (navdêr) bawermend, oldar, xwedanas, mûmin, kesa/ê ku bawerî bi dînekî heye û wî dînî diperêse: misilmanên dîndar (Misilmanên nivêjker, rojîgir û zikatder), dînperist, xwedaperist, ayîndar, ayînî, teqwa, ayînperist. ji: dîn + -dar. Bikaranîn: Lêker: dîndar bûn, dîndar kirin. Navdêr: dîndarbûn, dîndarkirin Rengdêr: dîndarbûyî, dîndarkirî. jê: dîndarî, dîndarîtî, dîndartî |
| dîndar bûn | (lêker)(Binihêre:) dîndar |
| dîndar kirin | (lêker)(Binihêre:) dîndar |
| dîndarbûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîndar |
| dîndarbûyî | (rengdêr) (Binihêre:) dîndar |
| dîndarî | (navdêr, mê) peristina dînekî anku olekê, oldarî, ayîndarî, dîndarbûn, ayîndarbûn. Herwiha: dîndarîtî, dîndartî. ji: dîndar + î |
| dîndarkî | (navdêr, mê) bi dîndarî. ji: dîndar +-kî |
| dîndarkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dîndar kirin |
| dîndarkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîndar |
| dîndoq | (navdêr, mê) xarika ji camê mezin bi xaran zarok bi dîndoqan dileyzin. Herwiha: cîncoq |
| dînê | gazîkirin û naznavê jina dîn |
| dînemêr | (rengdêr) mêrxas, mêrçak, çavnetirs, : dîne mêre her nizanit mirin heye yan ne |
| dînemêrî | (rengdêr) mêrçakî, :dînemêrî ya wî bo her kesî xuyaye. Bikaranîn: Lêker: dînemêrî kirin. Navdêr: dînemêrîkirin Rengdêr: dînemêrîkirî |
| dînemêrî kirin | (lêker)(Binihêre:) dînemêrî |
| dînemêrîkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dînemêrî kirin |
| dînemêrîkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dînemêrî |
| dînemo | dînamo |
| dîng | kilka pezî ya qelew û bi bez, :dîngê mihê beranî berxê |
| dînha | (navdêr) pirjimariya dînan. ji wêjeyê: bi hûkme seyyide mursel nebiye axir û ewwel betal kir dînha mûcmel bi ayat û bi Quranê w:Mela Hisênê Bateyî. Herwiha: dîn,ol,bawerî. ji: ji farisî dîn û ha |
| dînî | (rengdêr) dîn, ayîn, ol olî, ayînî, mezhebî, têkildarî dînekî yan dînan. ji: dîn + -î. jê: dînîtî 2. dîn, bêhiş, şêtî bêhişî, şêtî, bêaqilî, sirişta kesên dîn. ji: dîn + -î. jê: dînîtî 3. roj li: paşînî, eynî, sibeynî, dwênî |
| dînik | 1. aqilsivik 2. kêmaqil *"bihur, bi dînikan sax nabe" aqilsivik , kêmaqil bihur, bi dînikan sax nabe |
| dînikî | (navdêr, mê) dînokî, dînoke, tewrdînî, şêtikî, dînoyî, sewsoyî, xêtikî, hinek filitandî, xêvokî, evdalokî, debengî, gewcî, fodilî, bomiktî, çopikî, xêtî, xêvtî, xêviktî, filqî, bomikî. ji: dînik + -î |
| dînikî bûn | (lêker)bengî bûn, dilikî bûn. ji: dînikî + bûn |
| dînikîbûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) dînikî |
| dînîkîbûn | (navdêr, mê) şêtikîbûn, xêtikîbûn (mec). ji: dînî +-kî +bûn |
| dînikîkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dînikî |
| dîniktî | (navdêr, mê) dînîtî, şêtî, apterî. ji: dînik +-tî |
| dînîtî | (rengdêr) dînî, dînatî, şêtî. Bikaranîn: Lêker: dînîtî kirin. Navdêr: dînîtîkirin Rengdêr: dînîtîkirî |
| dînîtî kirin | (lêker)(Binihêre:) dînîtî |
| dînîtîkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dînîtî kirin |
| dînîtîkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dînîtî |
| dînitiya xelkê hat û bat, a te bi şahad û îspat | (biwêj) bêgûman tu dîn î. ez êdî çi bibêjim? dînitiya xelkê bat û bat, ya te bi şahad û îspat. |
| dînk | cihekê kizir û bijîne alîkê lê di danin û pez û bizinî ber didin ser dako bi çerin, dardînk |
| dînker | (navdêr, mê) har ker. ji: dîn +-ker |
| dînkî | (navdêr, mê) şeydayane. ji: dîn +-kî |
| dînkirin | (navdêr)weke mirov jiber tirs kutekî yan her sedemeka dî dîn bi be yan mejî wî têk bi de, :dengê firokan zarokêd me dînkirin |
| dîno | bangkirin û naznavê peyayê dîn, zelamê dîn |
| dînok | dînik *"dînok di şîn û şahiyan de kifş dibin" dînik dînok di şîn û şahiyan de kifş dibin |
| dînokî | (navdêr, mê) dînikî, dînoke, tewrdînî, şêtikî, dînoyî, xêtikî. ji: dîno +-kî |
| dînokîtî | (navdêr, mê) haritî, şêtîtî. ji: dînok +-îtî |
| dînoyî | (navdêr, mê) dînikî, şêtikî, sewsoyî, dînokî, xêtikî. ji: dîn +-oyî |
| dînoyî bûn | (lêker) aqil avêtin, cinûnî bûn. ji: dînoyî + bûn |
| dînoyîbûn | (navdêr, mê) aqilavêtin, dînbûn, şêtbûn, dînûharbûn, cinoyîbûn, dîwanebûn. ji: dînoyî +bûn |
| dînozor | (navdêr) hin heywanên gelekî gir û zexm yên hêkker bûn ku berî 60 milyon salan dijiyan. Herwiha: dînosor. ji: ji frensî dinosaure ji inglizî dinosaur (ji aliyê Richard Owen 1804 - 1892 ve hatiye çêkirin) ji yunanî δεινός (dêynos: tirsnak) + σαῦρος (sawros: kimkime) |
| dînperest | (rengdêr) dîndar |
| dînperestî | (rengdêr) dîndarî |
| dînperist | (rengdêr) (navdêr, mê) ayînperist, bawermend, dîndar, oldar, xwedaperist, mûmin, ayîndar, ayînî, teqwa |
| dînsist | kesê ku di erkên dînî de sistiyê dike kesê ku di erkên dînî de sistiyê dike |
| dîntî | (navdêr, mê) dînanî, dînayî, dînî, dînîtî, beng, nehișîbûn, bengîtatî, bengîtî, dînetî, harayî, harbûn, harî, hartî, sefêktî, sefêktî. ji: dîn +-tî |
| dînxane | nexweşxaneya dînan; şêtxane (rengdêr) nexweşxaneya dînan; şêtxane |
| dîpaladyûm | (navdêr, mê) du atomên paladyûmê di molekûlekê de. ji: dî- + paladyûm |
| dîploma | (navdêr, mê) bawername, govanname, îcaze, şehadet, sertîfîkat, destûrname, brove, izinname, hewiyet, belgenameya ku mirov pê dikare diyar bike ku mirovî destûr heye tiştekî bike, belgenameya ku diyar dike ku kesek di karekî de bi ser ketiye: dîplomaya dibistanê, dîplomaya pêşbaziyê, dîplomaya masteriyê, govaname, karname, şehadetname. Herwiha: dîplom. Bide ber: dîplomasî, dîplomat. ji: Bi rêya inglîzî yan îtalî diploma yan frensî diplome ji latînî diploma ji yewnaniya kevn δίπλωμα (îcaze) ji διπλόος (dubare). jê: bêdîploma, bidîploma, dîplomadar, dîplomadarî |
| dîplomadar | (rengdêr) bibawername, bigovanname, biîcaze, bişehadet, bisertîfîkat, bidestûrname, bibrove, biizinname, bihewiyet. ji: dîploma + -dar. jê: dîplomadarî dîplomadarîtî dîplomadartî |
| dîplomadarî | (navdêr, mê) rewşa dîplomadarbûnê. ji: dîplomadar + -î |
| dîplomasî | (navdêr, mê) karê danûstandin û peymandanîna navbera du yan çend dewletan, (mecazî) hunera qanekirina mirovan bi rêya gotûbêjan. Herwiha: dîplomatî. Têkildar: dîplomat, dîplomatîk. ji: Bi rêya frensî diplomatie /diplomasî/ yan ya inglîzî diplomacy ji latînî diplomatus (dîplomedar, kesa/ê ku dîplome heye) ji diploma (dîplome) ji yewnanî δίπλωμα (dîplome) ji διπλοῦς (dubare, cot) |
| dîplomat | (navdêr) nûnera/ hikûmeta welatê xwe li dewletek dî, kesa/ê karûbarên siyasî yên dewleta xwe li gel dewletek dî dimeşîne (bi taybetî kesa/ê bi berdewamî li wê dewleta biyan dimîne), kesa/ê karûbarên xwe bi diyalogê (ne bi zorê) dimeşîne, hosteya/ê miamelekirina li gel xelkêNêzîk, ambasador, balyoz, konsol, sefîr. Têkildar: dîplomasî. Bide ber: dîploma. jê: dîplomatî, dîplomatîk |
| dîplomatîk | (rengdêr) têkildarî dîplomasiyê, bi rêyên dîplomasiyê, bi rêbazên gotûbêjan û ne bi yên çekdarî. ji: Têkildarî dîplomasî, dîplomat |
| dîq kirin | 1. nihêrtin 2. ser dan (lêker)nihêrtin , ser dan |
| dîqet | baldarî (navdêr, mê) dên, bal, sexbêrî, haydarî, sereguhî, çavdêrî, mereq, enteres, pûte, bayex, hemêt, îtina, xemxwerî, giringî, muhimî, xemjêxwarin, hişyarî, agadarî, baldarî, ihtimam, guhdarî, hay, hiş, guh, serqorî, xwedankirin, lêmiqatebûn, tekepeke, pax. Herwiha: dîqat, dîqqat, dîqqet. ji: Ji erebî. Bikaranîn: Lêker: dîqet kirin, dîqet dan. Navdêr: dîqetkirin, dîqetdan Rengdêr: dîqetkirî. jê: bêdîqet, bêdîqetî, bidîqet, dîqetdar, dîqetdarî, dîqetî |
| dîqet dan | (lêker)(Binihêre:) dîqet |
| dîqet kirin | bi baldarî li serê rawestîn (lêker)bi baldarî li serê rawestîn |
| dîqet nekirin | (lêker) balne dan, ehemiyet nedan, giringî nedan. ji: dîqet + nekirin |
| dîqetdan | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîqet |
| dîqetdar | (rengdêr) bidên, bibal, bisexbêrî, bihaydarî, bisereguhî, biçavdêrî, bimereq, bienteres, bipûte, bibayex, bihemêt, biîtina, bixemxwerî, bigiringî, bimuhimî, bixemjêxwarin. ji: dîqet + -dar. jê: dîqetdarî dîqetdarîtî dîqetdartî |
| dîqetdarî | (navdêr, mê) rewşa dîqetdarbûnê. ji: dîqetdar + -î |
| dîqetî | (navdêr, mê) rewşa dîqetbûnê. ji: dîqet + -î |
| dîqetkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dîqet kirin |
| dîqetkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîqet |
| dîraset | (navdêr) vekolîn, lêkolîn, analîz, nirxandin. Herwiha: dîrasat. ji wêjeyê: Ew demek bû gelek pêşniyar û daxwaz ji xwendevanên kurd digehan destê me û hemûyan daxwaz dikir ku beşa kurmancî (latînî) di malpera KRG de bihêt zêde kirin. Ew daxwaz û pêşniyarên giheştîn malperê hemû bo serokatiya hikûmeta herêma Kurdistanê hatin şandin. Piştî dîrasetkirinê bi fermana rêzdar Nêçîrvan Barzanî serokê hikûmeta herêma Kurdistanê biryar hat girtin ku beşa kirmancî (latînî) di malpera KRG ê de bihêt zêde kirin.(Krg.org, 7/2007). ji: Ji erebî, têkildarî ders, dîrasî |
| dîreg dayîn ber dilê xwe | (biwêj) ji bo sakînbûn û sebrê moralê xwe xurt kirin. ew cira min xweş e ku di demên xeter de ez b1. xwe dîreg didim ber dilê xwe. |
| dîrega (yekî) hebûn | (biwêj) ji bo berxwedanê hêz hebûn. li min bibore, ez nikarim ji te re alîkariyê bikin1. heke dîrega te beye, tu berdewam bike. |
| dîrega dilê (yekî) şikestin | (biwêj) ji ber derdekî giran pir xemgîn û pozîde bûn. çi hatiye serê wê nizanim, lê mirov çawa ku lê dinêre, fêm dike ku dîrega dilê wê şikestiye. |
| dîrek | 1. rast, ne xwehr (rengdêr) rastûr, yekser, rêk, rasterê, rasterast, rikerast, ne endîrek, ne xwehr, bê çepûçûrr: Rê dîrek ji vir diçe bajarrî.. Herwiha: dîrekt, dîrêkt. ji: Ji frensî direct. jê: dîrekî, endîrek, endîrekî |
| dîrekî | (navdêr, mê) rewşa dîrekbûnê. ji: dîrek + -î |
| dîreksiyon | (navdêr, mê) stêrin, çerxê ku ajovan di destê de xwe dizivirrînin û hemû tirimpêl pê dizivirre. ji wêjeyê: Selamo pirtûka min Mirinê dide destê xwe û dev ji dîreksiyona erebeyê berdide. Niyeta wî ew e ku Hindik lê Rindik berê me bide welatê Ezraîl. Lê ez rê nadimê û jê re dibêjim Selamo, heke ez Roj TV nebînim û bimrim, diya min dê şîrê xwe li min helal neke... dibe ku min xayîn jî îlan bike!. ji: Ji frensî |
| dîrektîv | (navdêr, mê) şîret yan ferman, (dadnasiya Yekîtiya Ewropayê) hin cûn qanûnên şîretî ne. Herwiha: dîrektîf. ji wêjeyê: Buyukanit, bi tundî li dijî îddiayên ku artêşa tirk bi dîrektîfên DYA-yê ji axa Kurdistana azad vekişiya derket û got: “Ji destpêkê heta dawîyê, plana vê operasyonê me çêkir. Dema ketinê û vekişînê me destnîşan kir. Em di bin bandora tu kesî de neman.”(Netkurd.com, 2/2008). ji: dîrekt + -îv |
| dîrektor | (navdêr) birêveber, serkêş, serperişt, serkar, berpirs, berpirsiyar, midûr, manajer. ji wêjeyê: Dîrektorê saziyê Mark Lattimer da xuyakirin ku di nava du salên bihurî de asta gef û xeteriyê li Sûdana Başûr, Komara Afrîka ya Navîn û Sûriyeyê bi awayekî balkêş zêde bûye û da zanîn ku şerê etnîkî û mezhebî yên li van welatan gefeke ciddî dixun. Lattimer diyar kir ku Tirkiye jî di nav de li gelek welatan asta gefa li dijî hindikayiyan zêde bûye.. ji: ji frensî directeur yan ji inglizî director ji latinî director ji directus (rast, dîrekt) ji dirigere (bi rê ve birin, sererast kirin) ji dis- + rego (binêre: rast).. jê: derînerane, derînerî, derînerîtî, derînertî. Bi soranî: derêner, derhêner |
| dîrok | dûrok, tarîx (navdêr, mê) bûyerên demên berê: Dîrok xwe dubare dike. (Tiştên ku berê qewimîne dîsan diqewimin.), zanista ku vekolîna li ser demên berê dike: Şerefxanê Bedlîsî wek bavê dîroka kurdan tê nasîn.. Herwiha: dêrok, dûrok. Hevwate: hîstorî, mêjû, tarîx. ji: Li ser etîmolojiya dîrok du teoriyên cuda hene: Ji peyva dêr- anku kevn wek di peyva dêrîn (kevnar, qedîm, antîk) de. Pêşî peyv wek dêrok hatiye çêkirin lê di bin tesîra etîmolojiya gelêrî de ew veguheriye forma dîrok ji ber ku xelkê bawer kiriye ku ew ji peyva çîrok e. Varyanteke peyva çîrok e wek çawa ku ç/c/d carinan bi hev diguherin: dirrandin/çirrandin, gazind/gazinc. Bi heman awayî history (dîrok) û story (çîrok) yên inglîzî ji ἱστορία (istoria) ya yûnanî ne. Lê sebebê ku ev teorî qels e ew e ku di dîrok û çîrok de r ne wek hev tê gotin.Bide Ber, wext, dem, kêlîk, sat, kêlîk. jê: bêdîrok, dîrokî, dîroknas, dîroknasî, dîroknivîs, dîroknivîsî, dîrokvan, dîrokvanî, dîrokzan, dîrokzanî |
| dîroka hevbeş | tarîxa muşterek a çend aliyên têkildar |
| dîrokandin | (lêker)dem danîn, kat danîn, berwarnûsîn, demnûsîn, tarîxandin. ji: dîrok +-andin |
| dîrokçe | (navdêr, mê) tarîxçe, kurtedîrok, mêjûçe, kurtetarîx, dîroka tiştekî bi kurtî. ji wêjeyê: Dîrokçeya wargeha penaberên Mexmûrê. ji: dîrok + -çe. jê: dîrokçenivîs, dîrokçenivîsî, dîrokçevan, dîrokçevanî |
| dîrokçevanî | (navdêr, mê) karê dîrokçevanan. ji: dîrokçevan + -î |
| dîrokî | (rengdêr) tarîxî, mêjûyî, kevnar, qedîm, tişta/ê demên berê: bajarrek dîrokî (bajarrê ku kelhe û tiştên din yên ji serdemên berê lê berçav in), giring, muhim, tişta/ê ku ihtimal e dê paşî di dîrokê de basa wê bêt kirin: peymanek dîrokî, biserkeftinek dîrokî. Herwiha: dûrokî. ji: dîrok + -î. jê: dîrokîtî |
| dîrokîtî | (navdêr, mê) rewşa dîrokîbûnê. ji: dîrokî + -î |
| dîrokname | (navdêr, mê) kronîk, bûyername, demname |
| dîroknas | tarîxzan (navdêr) pispora/ê dîrokê, zanaya/ê dîrokê, şarezaya/ê dîrokê. Herwiha: dîrokvan dîrokzan. Hevwate: mêjûnas, tarîxnas. Bide ber: dîroknivîs. ji: dîrok + nas. jê: dîroknasî. Bi soranî: mêjûnas, mêjûzan |
| dîroknasîtî | (navdêr, mê) dîrokzanîtî, mêjûnasî, mêjûzanî. ji: dîroknas +-îtî |
| dîroknivîs | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) kesê pispor di warê nivîsîna dîrokê da |
| dîroknivîsî | (navdêr, mê) mêjûnivîsî, bûyernivîsî. ji: dîroknivîs + -î |
| dîsa | cardin *"hîv çiqasî bedew be, dîsa jî qusûreke wê heye" (hoker) ji nû ve, careke din, careke dî, hin car din: Min nebîst. Ka dîsa bêje. Dîsa were!, tevî ku, herçend e ku: Ez ta wir jî çûm lê dîsa jî min nedît. hê jî, ta niha jî, ta hingê jî: Pîr bûbû lê dîsa jî nedizanî bixwîne û binivîse.. Herwiha: dîs, dîsan, dîsanê, dîse. Bi alfabeyên din: Kurdî-Erebî: دیسا. Hevwate: cardin, cardî. Bide ber: dubare. ji: jiari dî (ya/yê/yên din, dîtir) + -sa ji sat (bîsk, kêlîk, gav, dem, car) anku careke din: sat ji saet ji erebî ساعة (saet: saet, dem, bîsk, gav). Ji eynî rehî wisa/wesa (bi wî awayî), hevreha soranî ewsa (wisa; hingê), kelhurî ewsa/ewsate (hingê), soranî êsta (vê gavê/demê, niha), kelhurî îse (vê gavê/demê, niha). Bo têkiliya navbera demê û carê bide ber inglîzî time ku hem maneya demê û hem jî carê dide.. Bikaranîn: Lêker: dîsa bûn, dîsa danîn, dîsa girtin, dîsa anîn, dîsa dan. Navdêr: dîsakirin, dîsabûn, dîsadanîn, dîsagirtin, dîsaanîn, dîsadan |
| dîsa derketin | (lêker) nûbûn. ji: dîsa + derketin |
| dîsa dîtin | (lêker) vedîtin, peyda kirin. ji: dîsa + dîtin |
| dîsa ew tas e, ew hemam e | (biwêj) dîsa eynî tişt e. gelek pesnê pêçveçûna rewşa hako dan, lê bi rastî ji bilî çend tiştên piçûk hema dîsa eynî tas û eynî hemam e. |
| dîsa girara me, ji “qet a wan çêtir e | (biwêj) yek tişt tenê hebe, ew jî ji qet tunebûnê baştir e. piçûk be jî me tiştek pêk aniye. dîsa girara me ji “qet” a wan çêtir e. |
| dîsa gotin | (lêker) tekrar kirin. ji: dîsa + gotin |
| dîsan anîn | (lêker)(Binihêre:) dîsan |
| dîsan bûn | (lêker)(Binihêre:) dîsan |
| dîsan dan | (lêker)(Binihêre:) dîsan |
| dîsan danîn | (lêker)(Binihêre:) dîsan |
| dîsan dîtin | (lêker)(Binihêre:) dîsan |
| dîsan girtin | (lêker)(Binihêre:) dîsan |
| dîsan hatin | (lêker)(Binihêre:) dîsan |
| dîsan jî | (hoker) cardin jî, hê carekê yan hin carek: Dîsan jî bike. tevî ku, rexmen, herçend e ku: Min du nan xwarin lê dîsan jî birsî mam.. Herwiha: dîsa jî, dîse jî. ji: dîsan + jî |
| dîsan rabûn | (Binihêre:) dîsan |
| dîsananîn | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîsan |
| dîsanbûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîsan |
| dîsanbûyî | (rengdêr) (Binihêre:) dîsan |
| dîsandan | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîsan |
| dîsandanîn | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîsan |
| dîsanekê | dîsa |
| dîsangirtin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîsan |
| dîsankirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dîsan kirin |
| dîsankirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîsan |
| dîsgotin | neqerat, neqeret, neqarat |
| dîşî | (navdêr)(navdêr, mê) 1. Rêkxistineka terorî ya, li Îraqê û Şamê dewletek bi navê Dewleta Îslamî ya Îraqê û Şamê ragihendiye. 2. daîş.. ji: Ji Erebiyê; Eddewlel Îslamiye fîl Îraq we-Şam. |
| dîsîplîn | (navdêr, mê) rêzkarî, zeptûrept, terbiyet, perwerde, ders, tevgerra kontrolkirî, reftara li gor rêzik û bendan, îtaeta yan kontrola li ser kesekî yan tiştekî hatiye sepandin, qeyd û bendên ku tevgerra rast û ya xelet diyar dikin, tayek taybet yê zanistekê, ekol. Herwiha: disiplîn, disîplîn, dîsiplîn. ji: Bi rêya frensî yan inglîzî discipline ji latînî disciplina (ders) ji discere (hîn bûn, fêr bûn, elimîn) |
| dîsk | du darikên bi destikê bangurdanî ve ne û dikevin her du çalikên seriyan (navdêr, mê) sêlikên ku deng (bi taybetî stiran) yan jî wêne li ser tên tomarkirin, reqdîsk, tomargeha kompûterê. ji: Ji inglîzî disk yan disc (sêlik). jê: dîsket |
| dîsko | (navdêr) dîskotek, cihê mûzîk û dansê (bi taybetî bo gencan), cûnek mûzîkê ye û bi taybetî li dîskotekan tê guhdarîkirin, reqs, sema, dîlan, govendNêzîk, bar. Bide ber: kasîno. ji wêjeyê: Ew jinên me ne; Carinan wekî mal dihatin dîtin, carinan bi ser de hêrs dibin, carinan biçûk dibînin, lê dîsa jî li hemberî derve bavê zarokên xwe biçûk nedixistin, digotin; “Ew stûna mala min e, mêrê min e, lê dide jî, hez jî dike.” Bi şev bê xebera dê û bavê xwe nîvê şevan li bar û dîskoyan kêf dikirin û dans dikirin; jinên me yên ku nexweş dixuyan di nav bernameyên magazînê de.... jê: dîskoker, dîskovan, dîskoyî |
| dîskoker | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) ya/ê dîsko dike. ji: dîsko + -ker |
| dîskoyî | (navdêr, mê) rewşa dîskobûnê. ji: dîsko + -yî |
| dîskret | (rengdêr) ketûm, mit, bêdeng, bêpêjn, devgirtî, dengegaz, nehênîparêz |
| dîskrîmînasyon | (navdêr, mê) ferq û cudahî xistin navbera mirovan, hemû mirov wek hev nehesibandin, miameleya wekhev li gel hemû kesan nekirin: Li Tirkiyê dîskrîmînasyon li dijî kurdan serdest e. (Kurd li Tirkiyê wek tirkan baş nayên hesibandin.) Li gelek welatan dîskrîmînasyona dijî jinan didome. (ew wek mêran baş nayên hesibandin), vewêrtin. Herwiha: Diskriminanten, vewêrperestî. Tewîn: Lêker: -xeletîn-. Têkildar: dîskrîmînatîf, dîskrîmînatîv, dîskrîmînator, dîskrîmîne. ji wêjeyê: Peymana rakirina hemû awayên dîskrîmînasyona jinan |
| dîskrîmîne | (rengdêr) dîskrîmîne kirin: ferq û cudahî xistin navbera mirovan, hemû mirov wek hev nehesibandin, miameleya wekhev li gel hemû kesan nekirin: Li Tirkiyê dîskrîmînekirina dijî kurdan serdest e. (Kurd li Tirkiyê wek tirkan baş nayên hesibandin.) Li gelek welatan jin tên dîskrîmînekirin. (ew wek mêran baş nayên hesibandin). Herwiha: diskrimîne. Têkildar: dîskrîmînasyon, dîskrîmînatîf, dîskrîmînatîv, dîskrîmînator. ji wêjeyê: ke em rewşa kurdan a li her çar perçan bidin ber çavên xwe em ê bibîr bînin ku li ser navê yekîtiya milî, berjewendiyên milî li hemberî emperyalîzmê an komunîzmê ew çawa hatin înkarkirin û dîskrîmînekirin, bi çi çavekî neyarane li wan hat nihêrtin.(Mûrad Ciwan: Veqetiyana kurdan ji Tirkiyeyê (III), Netkurd.com, 8/2009). ji: Bi rêya frensî discriminé ji discriminer ji latînî discriminatus ji discriminare ji discrimen (cudahî). jê: dîskrîmînekar, dîskrîmînekarî, dîskrîmîneker, dîskrîmîne kirin, dîskrîmînekirin, dîskrîmînekirî |
| dîskrîmînekarî | (navdêr, mê) rewşa dîskrîmînekarbûnê. ji: dîskrîmînekar + -î |
| dîskrîmîneker | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) ya/ê dîskrîmîne dike. ji: dîskrîmîne + -ker |
| dîskrîmînekirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dîskrîmîne kirin |
| dîskûr | (navdêr, mê) gotûbêj, diyalog, diyalekt, minaqeşe, nîqaş, suhbet, danûstandin, axiftina li ser mijarekê, peyivîna li ser babetekî. Herwiha: dîskur, dîskurs, dîskûrs. ji wêjeyê: Warê romanekê girîng e, ji ber ku warek bi qasî ku bandorê li ziman û şêwaza nivîskêr bike xurt e. Her war li gorî atmosfera xwe xwedî termînolojî û ferhengekê ye; her war li gorî naverok û teşeya xwe xwedî ziman û şêwazekê ye; carinan dîskûr û diyalogên warekî, ji bo warekî din dikare xav, sixte, bêxwîn û kêmbawer be. Ew jî wiha ye, heger diyalogên romanekê li warê parlamentoyekê derbas bibe, ziman û şêwaza nivîskêr jî li gorî wî warî diguhere; sar dibe, fermî dibe û polîtîk dibe. Heger îcar warê berhemê ne parlamento lê dikan an jî tamîrxaneyek be ziman rojane, germ, bi argo û bi sixêf dibe. Lê heger warê romanê ne dikan lê bibe mizgeftek îcar ziman û şêwaza nivîskêr dîsa tê guhertin argo, sixêf û peyvên beradayî ji holê radibin û termînolojiya teolojîk dikeve dewrê û dua, selewat û gotinên mîstîk zorê didin nivîskarê xwe. Rênas Jiyan: Warê wêjeyê, Azadiyawelat.com, 6/2007. ji: Ji frensî discours. jê: dîskûrî |
| dîskûrî | (navdêr, mê) rewşa dîskûrbûnê. ji: dîskûr + -î |
| dîsleksîk | (rengdêr) kesê ku bi dîsleksiyayê ye. Têkildar: dîsleksiya |
| dîsleksiya | (navdêr) nexweşiyeke ku dibe sedema zehmetiyê di fêrbûn, xwendin û nivîsînê de. Têkildar: • dîsleksîk. ji: ini (xirab - hevreha dij ya kurdî) + lexsia (xwandin, xwendin) |
| dîşlix | (navdêr, mê) sebir, tirûş, sebat, semax, tebat, bênfirehî, xweragirî, tolerans, vehewan, hedan, hedirîn, bênfirebûn, bê te dîşlîxa minê nê. Herwiha: dişliẍ dîşlîx. jê: dîşlix hatin (sebir kirin, tehemil kirin) |
| dîstans | (navdêr, mê) mesafe, dûrî, dirêjiya navbera du cihan, dûrahî. ji: Ji frensî yan inglîzî |
| dît | (lêker) dema borî ji dîtin |
| dît ez im, nedît diz im | (biwêj) li gorî rewşê xwe amade kirin. kifş e ku li me kiriye mesele, dit ez im, nedît diz im. |
| dîtane | (navdêr, mê) teorî, spekulasyon, bawerî, texmîn, raman, bîrûbawerî, îdea, fikir, hizir, nerîn, dîtin, doktrîn, nezeriye, bîrdoz, helwest. ji wêjeyê: Zankoya Harvard tevlî guftogoyên dûr û dirêj yên li ser dîtaneya guherînê (theory of evolution) dibe. (Zagrosê Hajo: Harvard li bingeha jiyanê digere, Netkurd.com 8/2005). ji: Têkildarî peyva dîtin. jê: dîtanevan dîtanevanî dîtaneyî |
| dîtanekî | (navdêr, mê) bi dîtaneyî. ji: dîtane +-kî |
| dîtanevanî | (navdêr, mê) karê dîtanevanan. ji: dîtanevan + -î |
| dîtaneyî | (navdêr, mê) rewşa dîtanebûnê, zana, xwendin, korî, aşopî. ji: dîtane + -yî |
| dîtbar | tiştê ku bi çavan tê dîtin (rengdêr) bînbar, tiştê ku tê dîtin yan dikare bêt dîtin, tiştê ku mirov dibîne yan dikare bibîne. Têkildar: dîtî. ji: dîtin - -in + -bar. jê: dîtbarî, dîtbarîtî, dîtbartî, nedîtbar, nedîtbarî, nedîtbarîtî, nedîtbartî |
| dîtbarî | tiştê ku bi çavan tê temaşekirin (rengdêr) tiştê ku bi çavan tê temaşekirin |
| dîtî | (rengdêr) tiştê ku hatiye dîtin. Dijwate: nedîtî. Têkildar: bînbar, dîtbar. ji: dîtin - -in + -î. jê: dinyadîtî, dinyanedîtî, nedîtî, vedîtî |
| dîtîn | (lêker) xeyalî. ji: dît +-în |
| dîtin | 1. canazarî nekirin 2. xwe ragirtin 3. pê karîn diyanet kar û barên têkildarî ola mirovî Tewandî(lêker)(navdêr, mê) bi çavan pê hesîn, bi çavan hay jê bûn, ketin ber çavan: Tarî bû, me ti tişt nedidît. Mirov li ber ronahiyê tiştan dibîne. Kesên ku nikarin bi çavên xwe dinyayê bibînin, kor in. qenaet, bawerî, nerîn, boçûn, helwest, ray: Bi dîtina min divê em îro biçin.. Tewîn: Lêker: -bîn-. Têkildar: nerîn. Bide ber: bîstin. Gotinên pêşiyan: dîtin û gotin nabe wek hev. ji: rehê peyva dîtin Proto-hindûewropî: dheiə (pê hesîn, dîtin, bihîstin), Proto-aryayî: dai- (dîtin, bihîstin) Avestayî: dai- (dîtin ) Farisiya Kevin: dī- (dîtin) Pûnjabî: dyd- (dîtin) Middle Persian: dyd- (dîtin) Hotenî: dai- (dîtin), harezmî: dy- (dîtin) Farisî: dīdan (dîtin) Belûçî: dīt- (dîtin) … ir Kurmancî: dîtin (dîtin) Kurdî (Soranî): dîtin, bînan (dîtin) Hewramî: diyay (dîtin) ... Zazakî: diyene, vînayen- (dîtin), şexbizinî: diyin, wînandin- (dîtin) Sanskrîtî: dhay- (bihîstin) Yewnanî: theôréô (dîtin) Çavkanî: Cheung p.49, Watkins p.18 Pokorny: 243 rehê dema niha -bîn- Proto-hindûewropî: wein- (dîtin), Proto-aryayî: wain- (dîtin) Avestayî: vaēn- Farisiya Kevin: vain- Middle Persian: wyn- (MMP), wynyk /wēnīg/ (BMP) Pûnjabî: wyn- Sogdî: wyn- Farisî: bīn- Osetî: wynd Belûçî: gind- Talîşî: vind- ... ir Kurmancî: -bîn- (rehê dema niha yê lêkar dîtin) Kurdî (Soranî): bînan (dîtin) Hewramî: wīn- Zazakî: vînayen, şexbizinî: wînandin Sanskrîtî: ven- Latînî: vēnārī (nêçîr)... Çıme: Cheung p.412. jê: bînahî, bînayî, bînbar, bînbarî, diyar, diyarî , diyarîtî, diyartî, dîdar, dîdarî, dîmen, dîtbar, dîtbarî [I] fikr û raman bi ditina min bi nêrîna min |
| dîtin û gotin nabe wek hev | gotina pêşiyan, gotineke dibêje ku wesfdan an pesindana tiştekî ticarî nikare bibe wek jiyîn û dîtina wî tiştî. ji: dîtin û gotin nabe wek hev |
| dîtin û gotin nabe yek | gotina pêşiyan ev gotin li se pratîkê hatiye gotin kû çiqas pratîk giring e. tiştin hene ku vegotina wan ne gengaz e. heta mirovbi çavên xwe nebîne bawer nakin .an dema gotinê mirov nikare diştinan tarîf bike lê mirov bibîne hê pir bandorêçêdike. |
| dîtin/dibîne/bibîne | [II] 1. nihêrîn 2. temaşe kirin 3. pêrgî hatin *"dît ez im, nedît diz im" |
| dîtinî | ramana sêwirandî (rengdêr) ramana sêwirandî |
| dîtinkî | (navdêr, mê) bi dîtinî. ji: dîtin +-kî |
| dîtir | 1. a din 2. wêdetir (rengdêr) Cînav, yekî din, tiştekî din, tiştekî zêdetir Em çend sêvên dîtir bixwin, yekî/tişkekî cihê yan cûda ji yên têne behs kirin Şêwe û tarxek dîtir ji me ra lazime. Têkildar: din , dinê , dî, dîtirê. Bide ber: bêtir, çêtir, pirtir. ji: Belkî têkildarî peyva dî Belkî ji dî + -tir |
| dîtirk | (navdêr, mê) dîtir, diğer, dike, a din, ê din. ji: dîtir +-k |
| dîvan | (navdêr, mê) dîwan, salona guhdariyê. ji: dî +-van |
| dîvçûn | (navdêr, mê) pisyar û lêgerana tiştan bûyeran ta mirov di gehit dawîyekê, vekolîn, lêgeran, lêkolîn |
| dîvçûnkirin | (navdêr)dîvçûn, :min dîçûna wê bûyerê kir lê hêjta ne zelale |
| dîvdîvk | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) tişt yan kesê herdem bi dîv mirovî yan tiştî ve texteke yan çepereke diêxin dîv cencerê jibo hulîkirina qeselê(kayê) |
| dîvelank | (navdêr, nêr) (navdêr, mê) kesê bi dîv dujminê gel mal refa xwe bi kevit, xwefiroş, kirêgirtî |
| dîwan | 1. meclisa mêvanan 2. berhema helbestvên 3. birek mirov 4. cureyekî rûniştekên ku çend kes li serê dikarin rûnin *"bê şêx û pîr, meçe dîwana mîr, da ku nekevî temtêla feqîr" (navdêr, mê) koşk, eywan, seray, qesr, palas, koç, avahiyên mezin û şikodar (wek yên paşayan), civat, cemaet, koç, kesên li hev kom bûne, berhevoka helbestan, komek helbestan yên pêkve hatine weşandin, qenepe, sofa. Bide ber: dîwar. ji: jiari, dipi-vahanam (nivîsgeh) ji dip- (nivîsîn) jiakadi ? (ṭuppu: nivîs, tabloyê nivîsînê, belgename) jisumeri dub (tablo > dep) + vahana- (cih, binere: cih). jê: dîwanî |
| dîwanbêj | (navdêr, mê) dengbêj. ji: dîwan +-bêj |
| dîwane | 1. derwêşê aşiq 2. gêj (rengdêr) derwêşê aşiq, gêj. Bikaranîn: Lêker: dîwane bûn, dîwane kirin. Navdêr: dîwanebûn, dîwanekirin Rengdêr: dîwanebûyî, dîwanekirî |
| dîwane bûn | (lêker)(Binihêre:) dîwane |
| dîwane kirin | (lêker)(Binihêre:) dîwane |
| dîwanebûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîwane |
| dîwanebûyî | (rengdêr) (Binihêre:) dîwane |
| dîwanekirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dîwane kirin |
| dîwanekirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîwane |
| dîwanetî | (navdêr, mê) şêtî, şeydatî, dînîtî, bengîtî. ji: dîwane +-tî |
| dîwanî | (navdêr, mê) rewşa dîwanbûnê. ji: dîwan + -î |
| dîwankî | (navdêr, mê) muzîka dîwankî. ji: dîwan +-kî |
| dîwanxane | koçika mêvanan (rengdêr) koçika mêvanan |
| dîwar | sûr *"ba, li dîwarê derve dixe" (navdêr, nêr) taq, rexên xanî, aliyên odeyê (yên ku bi gelemperî pace anku pencere lê ne; rexê serî û yê binî ne tê de), kele, kelhe, asar, asêgeh, qele. Têkildar: ban, derî, erd, pace, pencere. Bide ber: dewar. ji: hevreha دیوار (dîwar) ya soranî, دیوال (dîwal) ya belûçî, دیوار (dîvar) ya farisî, dîvar ya pehlewî, diẍe-vare- ji diẍe- (libin) + vare- (-war) ji Proto-hindûewropî द्वार (dvā́ra) ya sanskrîtî, дворъ (dvoru) ya slavoniya kevn, dvãras ya lîtwanî û forum ta latînî, hemû ji Proto-hindûewropî dʰeigʰ- (sitirandin - hevîr û gêç û tiştên wisa). Bikaranîn: Lêker: dîwar kirin. Navdêr: dîwarkirin Rengdêr: dîwarkirî. jê: bêdîwar, bêdîwarî, bidîwar, bidîwarî, dîwarî, dîwark |
| dîwar bi guh in | gotina pêşiyan ev jî tê wê wateyê ku mirov çi karî bike divê mirov ewlekariya wê çêbike. mirov di hundir de be jî divê mirovzanibe ku hinek dikarin li mirov guhdarî bike. |
| dîwar kirin | (lêker)(Binihêre:) dîwar |
| dîwar kişandin | (lêker)(Binihêre:) dîwar |
| dîwar lê kirin | sûr jenîn |
| dîwar tep bû, xûbar rabû | (biwêj) ji ber hincetekê teşqele û xirecir derxistin. hema bi wê bûyerê re dîwar tep bû, xubar rabû û her tişt tevlihev bû. |
| dîwarçêker | (navdêr, mê) mason, mîmar, hoste, dîwarsaz, xanîçêker |
| dîwardanan | (navdêr, mê) dana dîwaran, avakirina dîwaran |
| dîwarê ewlehiyê | di herêmên aloz de berbendên ewlekariyê |
| dîwarê parastinê | di malperê de pergala ewlehiyê |
| dîwarê rast hilnaweşe | gotina pêşiyan tiştên ku mirov çê bike an karê ku mirov bike divê bingeha wî saxlem be û rast be heke ne wiha be wê xerabibe. lê dema bingeh saxlem be bi hêsanî xera nabe.diwe ê kûtkû qewil bên ezmûn ra astê varên |
| dîwarî | (navdêr, mê) rewşa dîwarbûnê. ji: dîwar + -î |
| dîwarkirî | (rengdêr) ya/yê ku hatiye dîwar kirin |
| dîwarkirin | (navdêr) diristkirina dîwaran, avakirina dîwarên xanîyan, nijinîn, :me hew axwe jiber kewal û candarên din dîwarkirdîwargirêdan |
| dîwaro, eyb û qisûr staro | (biwêj) dîwarek an jî perdeyek gelek eyb û qusûran vedişêre. dîwaro, eyb û qusur staro. bi dîtina min mala bêperde wekî mirovekî başewal e. |
| dîwarsaz | (navdêr, mê) mason, mîmar, hoste, dîwarçêker, xanîçêker |
| dîwêr | (navdêr) |
| dîxwemî | (navdêr, mê) dîgerkam, dîxwem, ne xwexwemî. ji: dîxwem +-î |
| dîyane | (rengdêr) derwêş. ji: dî +y+-ane |
| dîyar | (navdêr, mê) aşîkar, aşkere, vedîyar, penî, pendî, diyar, zelal, eyan, kifş. ji: dî +-yar |
| dîyarbûn | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîyar |
| dîyarkirin | (navdêr, mê) (Binihêre:) dîyar |
| dîyayene | (Zazaki) dîtin |
| dîyene | (Zazaki) (lêker) ditîn |
| dîz | kûz, dîzik qabên ji çemûrê hatine çêkirin û hişkkirin. keleh |
| dîz/dîzik | [II] amana ji gil *"gûzek gûzek, dibe dîzek" |
| dîz/duz | [I] keleh |
| dîzayn | (navdêr, mê) nexş, nîgar, model, dirûv, şikil, dirûv dan. ji wêjeyê: Alaya bêstêrk dê heta salekê bê bikaranîn û piştî salekê ji bo Îraqê dê alayek nû bê dizaynkirin.(Netkurd.com, 1/2008). ji: Ji inglîzî design. jê: dîzayner |
| dîzayner | (navdêr, mê) sêwirîner, pêşnumaker. ji: dîzayn +-er |
| dîzbelok | (navdêr, mê) sêvsêvok, sêvarxin, sêvaxîn, sêvaxînk, qencelîsk, sêvetalk, sêva binerdê, xencelîsk, binerdî. Navê zanistî: Helianthus tuberosus bend |
| dîzik | (navdêr, mê) beroş yan qoşxaneya ji axê hatiye çêkirin. Ji gil (clay) hatiye çêkirin. Têde xwarin tê pijandin. Bide ber: şerbik |
| dîzik avêtin nav lingên (yekî) | (biwêj) jê re astengî derxistin. ew jî dizane rewş çawa ye, loma dîzikê diavêje nav lingên wî. |
| dîzika binqul bûn | (biwêj) ji bo kesên bêtedbîr û destbelaş tê gotin. malavayo! tu wekî dîzika binqul î, hema çi dikeve destê te di nava du rojan de tune dibe. |
| dîzika denya bûn | (biwêj) xwedî derd û kul bûn. tu mîna dîzika denya yî, ji bo şikestine hatiyî vê dinyayê. |
| dîzika devgirtî | 1. kesê ku bi razên xwe ve dijî 2. kesê ku ramana xwe ya rasteqîn vedişêre |
| dîzika kelijî bûn | (biwêj) derd û kul li pêş çavan bûn. hûn jî dibinin ku va ye wekî dîzika kelijîye, tim li piş min wekî siyê digere. |
| dî | Binêre: din (prep.) in other (Also see: ya dî, din) |
| dîcle | f. the Tigris River |
| dîk | (m.) cock m. cockerel, rooster m. cock |
| dîl | (ad) captive, slave m. prisoner. |
| dîl girtin | v.t. to take prisoner. v.t. to take prisoner. |
| dîlan | wedding (f.) dance, song f. dance, dancing |
| dîlî | f. imprisonment |
| dîmen | view, sight, scene, scenery f. view, sight, aspect |
| dîn | (1) (ol, bawerî) religion (2) (şêt, bêaqil) insane; crazy (m.) religion (ad) mad 1. m. religion. 2. crazy, mad. 3. f. gaze, attention |
| dîn bûn | li ser to go crazy over. |
| dîn kirin | to drive s.o. crazy. |
| dînane | insanely |
| dîndar | religious (person) religious. |
| dînî | (1) religious, relating to religion (2) insanity; craziness |
| dînik | slightly crazy, “screw loose”. |
| dînîtî | f. religiosity. |
| dînitî | f. madness |
| dîniya têger | temporary insanity |
| dînperwer | religious |
| dîploma | (f.) diploma |
| dîplomasî | diplomacy |
| dîplomat | diplomat |
| dîplomatîk | diplomatic |
| dîqet | (f.) care, attention |
| dîrok | history history (f.) history f. story, history. |
| dîrokî | historical; historic historical |
| dîroknas | historian |
| dîsa | (adv.) again again, once more again, (+ neg) still.not again |
| dîsa jî | again, still |
| dîsan | see: dîsa |
| dît | ‘…saw it’ Siyabendî zilamek dît. ‘Siyabend saw a man’ (3rd prs. sng. past simple form for the verb dîtin‘to see’) |
| dîtbar | visible (ad) visible |
| dîtbarî | visual |
| dîtim | ‘…saw me’ Xezalê ez dîtim‘Khazal saw me’ (1sg. form of the simple past tense for the verb dîtin ‘to see’) |
| dîtin | to see; (dozîn) to find; (helwest, boçûn) opinion (bibine) to see to see (bîn-) bînv.t. to see |
| dîtinî | (f.) sight |
| dîwan | (f.) room f. reception room; collected works of a poet. |
| dîwançe | f. (obl ~çê) small reception room |
| dîwane | (ad) mad, fool |
| dîwanetî | (f.) madness |
| dîwanxane | (f.) room, hall |
| dîwar | (m.) wall wall m. wall f. (obl dîwêr) wall |
| dîz | knee |
| dîzik | f. pan |
| dîlan tanzen | dîlangirtin |
| dîbrac | Kupplung |
| dîdar | Gespräch |
| dîhn | Achtung |
| dîhna xwe dan | bemerken feststellen |
| dîk | Hahn |
| dîl | Gefangener Geisel Sklave |
| dîl girtin | gefangen nehmen |
| dîl kirin | gefangen nehmen |
| dîlan | Fest Festveranstaltung Gesang Hochzeitsfeier Hochzeitsfest Rundtanz Tanz Unterhaltung |
| dîlangirtin | Dîlan tanzen |
| dîlgirtin | versklaven |
| dîlok | Tanzgesang |
| dîm | Gesicht |
| dîmen | Bild |
| dîn | dumm Glaube verrückt wahnsinnig |
| dîn bûn | irrsinnig sein irrsinnig werden verrückt sein verrückt werden |
| dîn lê bûn | in Augenschein nehmen sehen werden |
| dîna xwe dan | anschauen bemerken beobachten feststellen |
| dîna xwe dayîn | anschauen |
| dîna xwe kirin | aufmerken bemerken erblicken |
| dînar | Dinar |
| dînbûn | verrückt werden |
| dîndar | religiös |
| dîndarî | Religiosität |
| dînik | verrückt |
| dînkirin | verrückt machen |
| dîqet | Achtung Aufmerksamkeit Vorsicht |
| dîreksîyon | Steuerrad |
| dîrok | Datum |
| dîrokf | Geschichte |
| dîrokî | historisch |
| dîroknas | Historiker |
| dîsa | abermals dennoch erneut noch einmal wieder |
| dîsa jî | dennoch |
| dîsgotin | Kehrvers Refrain |
| dîsk | Diskus |
| dîtar | Zeuge |
| dîtbarî | optisch visuell |
| dîtin | meinen Meinung sehen Sicht |
| dîtir | andere anderer anderes |
| dîvan | Audienzsaal Säulenhalle |
| dîwan | Amt Büro |
| dîwane | närrisch verrückt wahnsinnig |
| dîwar | Mauer Wand |
| dîwarlêkirin | mauern |
| dîyar | deutlich klar offensichtlich transparent |
| dîz | Schale |
| dîzik | Schale |
| dî | rd. bîn |
| dîbace | n. vervatene, vervatis, vateyo verên n. |
| dîbê | m. zoo. aspija lolikan, lolikaspije m. |
| dîcle | n. dîcle, robarê dîcle n. |
| dîde | n. çim, çism, çem n. |
| dîdevan | m/n. pawitox, pînîtox n. |
| dîdevanî | m. pawitoxîye, pawitoxênî m. |
| dîdevanî kirin | lg. pawitoxîye kerdene |
| dîdexane | m. pawitgeh, pawitxane n. |
| dîfterî | m. tip. kurike m., xirtik /?., dîfterî n. |
| dîftong | m. rz. divengine, dîftonge m. |
| dîger | rd. qederî, xêca, zobîna, basqe, xeyrî, xeyca, sewbîna, zobî, zovî, sewbî |
| dîhn | m. bal, diqet n. |
| dîk | n. dîkil, dîk, dîkê çeke, nîkê çeke n. n. zoo. heke, kelesîr, xoroz, dîk n. |
| dîkê ser | n. kereze n. *serê dîkan n. dîksîr, dîkser, serê dîkan, verdayis n. |
| dîkik | n. dîkil, dîk, dîkê çeke, nîkê çeke n. |
| dîklok | n. dîkil, dîk, dîkê çeke, nîkê çeke n. |
| dîksilêman | n. zoo. dîksilêman, dikulik, dudu, hophopik, huthutik, silêmano dinîkil, dodo, duede, dode n. |
| dîksiyon | m. dîksîyon n. |
| dîkta | m. dîkta, dîktat m. |
| dîktaparêz | m/n. dîktacî, dîktaparêz n. |
| dîktaparêzî | m. dîktacîyîye, dîktaparêzîye, dîktacîyênî m. |
| dîktator | m/n. dîktator n. |
| dîktatorî | m. dîktatorîye, dîktatorênî m. |
| dîkte | m. dîkte, dayisnivis n. |
| dîl | m/n. kole, esîr, bende, hêsîr, girewte, destbest n. |
| dîl kirin | lg. . kole kerdene, bende kerdene, esîr kerdene |
| dîlan | m. sahîye, veyvende, sayî m. m. veyve, biyve n. |
| dîlan kirin | lg. . sahîye kerdene, veyvende kerdene, keyf kerdene lg. . veyve kerdene, veyve degirewtene |
| dîlawer | rd. sêrgele, serbaz, felqe |
| dîlawerî | m. çêrîye, sêrgeleyîye, xurtîye, qehremanîye, egîtîye, camêrdîye, mêrdeyîye, çêrênî, xirtîye, qeremanênî, camêrdênî, mêrdeyênî, jîhatîye m. |
| dîlbaz | rd. dîlbaz, fekbaz, ziwanbaz |
| dîlber | rd. zerîye, dilbere, rinde |
| dîlberane | rd. dîlberane, dîlberkî, zerîyane |
| dîlberanî | rd. dîlberane, dîlberkî, zerîyane |
| dîlbûn | m. kolebîyayis, bendebîyayis, esîrbîyayis n. lng. kole bîyene, bende bîyene |
| dîldar | m/n. koledar, bendedar n. |
| dîldarî | m. koledarîye, bendedarîye, koledarênî, bendedarênî m. |
| dîldayî | m. yare, canane m. |
| dîlek | m. temenî n.r nega m.r dîlege m. |
| dîlema | m. ma n. belênê, yanê, qiyasêmuqesim, dîlem m., heyanê n. |
| dîlî | m. koleyîye, bendeyîye, esîrîye, esaret, koleyênî, esîrênî m. |
| dîlîtî | m. koleyîye, bendeyîye, esîrîye, esaret, koleyênî, esîrênî m. |
| dîlkirin | m. esîrkerdis, bendekerdis, kolekerdis, hêsîrkerdis n. |
| dîlmar | m. zoo. marîceke, kirpe, marûla, meleke, milawine, marmaluke, malmalike, malba, malwa m. |
| dîlok | m. lawike, deyîre, kilame., deyre, lawuke, dêre, kelom, dîyre m. |
| dîmanetî | m. îzafîyîye, bestayîye, relatîfîye, nîspîyîye, îzafîyet, îzafîyênî m. |
| dîmaneyî | rd. nispî, bestayî, relatîf, îzafî, bestayên, nîspên |
| dîmax | n. hes, zîhîn, dîmax, zên n. |
| dîme | n. rî, çehre, rîçik, demûrî, sigûm, dîdar, serûçi m., sîfet, sî m., ruçik, ru n. |
| dîmen | m. manzera, dîmene, menzere m. |
| dîmendar | rd. manzereyin, dîmenin |
| dîmender | m. ekran n., nîgarcunîge m. |
| dîmendera televizyonê | n. ekranê televîzyonî, nîgarcunîga televîzyonî n. |
| dîn | n. dîn. dîn n. rd. xînt, xêx, delu |
| dîn bûn | lng. . xînt bîyene, xêx bîyene, aqil pernayene, aqil vîndî kerdene, hes pernayene, cinan kewtene, hesê xo vîndî kerdene, mezg vîndî kerdene, xêxûhar bîyene, delu bîyene, aqil firnayene |
| dîn kirin | lg. xînt kerdene, xêx kerdene, delu kerdene |
| dîn û har | xêx û har, xînt û har, gêj û bom |
| dîn û har bûn | lng. xînt bîyene, xêx bîyene, aqil pernayene, aqil vîndî kerdene, hes pernayene, cinan kewtene, hesê xo vîndî kerdene, mezg vîndî kerdene, xêxûhar bîyene, delu bîyene, aqil firnayene |
| dîn û har kirin | lg. kelebnayene, xêxûhar kerdene, kelibnayene lg. xînt kerdene, xêx kerdene, delu kerdene |
| dînamîk | rd. fel. dînamîk m. fiz. dînamîk n. |
| dînamîk bûn | lng. . dînamîk bîyene, livdar bîyene, livdarîyene |
| dînamîkbûn | m. dînamîkbîyayis, livdarbîyayis, livdarîyayis n. |
| dînamît | m. dînamît, dînemît n. |
| dînamît kirin | lg. dînamît kerdene, dînamîtnayene |
| dînamîtkirin | m. dînamîtkerdis, dînamîtnayis n. |
| dînamizm | m. dînamizme m. |
| dînamo | m. dînamo. jenerator n. |
| dînamo metre | m. hêzpê m., dînamometre, quwetpême m. |
| dînar | n. dînar, nameyê pereyê tayê welatan o n. |
| dînarê | n. dînarê, kurdî de miqamêde muzîkî yo m. |
| dînbûn | m. xîntbîyayis, xêxbîyayis, aqilpernayis, aqilvîndîkerdis, cinankewtis, hesêxovîndîkerdis, mezgvîndîkerdis, xêxûharbîyayis, delubîyayis n. |
| dîndar | rd. dîndar, dînd, dînperest |
| dîndarî | m. dîndarîye, dîncîyîye, dînperestîye, dîndarênî m. |
| dînê hir | rd. fers, tirxêx, xêxo tewtewe, xêxo hov |
| dînê uryayî | rd. fers, tirxêx, xêxo tewtewe, xêxo hov |
| dînemêr | rd. cîgerpol, ceresun, çêr |
| dînemêrî | m. çêrîye, dgerpolîye, ceresunîye m. |
| dînguhartin | lg. . dîn vurnayene |
| dînî | rd. dînên, dînî |
| dînik | rd. xêx, xînt, xêxik, delu |
| dînikî | rd. xêxkî, xîntkî, tirxêxkî |
| dînîtî | m. xîntîye, xêxîye, xîntênî, xêxênî m. |
| dînkirin | m. xîntkerdis, xêxkerdis, delukerdis, xîntnayis, xêxnayis n. |
| dînokî | rd. xêxkî, xîntkî, tirxêxkî |
| dînozor | m. zoo. dînozore, dînozaure m. |
| dînperist | rd. dîndar, dîncî, dînperest |
| dînperwer | rd. dîndar, dînd, dînperest *dîn û ayin dîn û ayîne *dîn û îman dîn û îman |
| dînûharbûn | m. xîntbîyayis, xêxbîyayis, aqilpernayis, aqilvîndîkerdis, cinankewtis, hesêxovîndîkerdis, mezgvîndîkerdis, xêxûharbîyayis, delubîyayis n. |
| dînûharkirin | m. xîntkerdis, xêxkerdis, delukerdis, xîntnayis, xêxnayis n. |
| dînxane | m. xîntxane, xêxxane n. |
| dîpfrîz | rd. dîpfrîz, sokqeres n. |
| dîploma | m. dîplome., sehadetname. îcazetname. destûrname. bawername m. |
| dîplomasî | m. dîplomasî m. |
| dîplomat | m/n. dîplomat n. |
| dîplomatîk | rd. dîplomatîk |
| dîplome | m. dîplome., sehadetname. îcazetname. destûrname. bawername m. |
| dîq | rd. hered, heredis, miradis m. tip. jano xirab, werem, tuberkuloz, jano tenik n. |
| dîqat | m. bal, dîqet n. |
| dîqet | m. bal, dîqet n. |
| dîqet kirin | lg. dîqet kerdene, miqayît bîyene, balê xo dayene |
| dîran | n. didan, nek, kelab, diran, dindan, didon, dizon, dindon, didun, dildon, dildo n. |
| dîran derxistin | lg. . didanî vetene, didanî teberkerdene |
| dîran hatin in | g. didan ameyene |
| dîran helkisandin | lg. . didan antene *hestiyêdiran n. asteyêdidanîr?. |
| dîran jê re sûtin | lg. . didanî wesuyene, didanî sawitene, didanî sanekerdene, didanî sexenayene, dida nî qi risn ayen e |
| dîran ker | m/n. h e kîmê dida n a n, dida n cî, doktorê didanan n. |
| dîran ketin | lng. didan kewtene, didan waroginayene |
| dîran kirin | lg. . gaz kerdene, kit kerdene, gaz re cinayene, didan re cinayene, gaz piro bîyene, kelebnayene. kîsikê diran n. kîsikê didanî n. *koka diran n. koka didanî m. |
| dîran qirçandin | lg. . didanî qirçnayene, didanî qirisnayene |
| dîran rakirin | lg. . didan antene |
| dîran rizîn | lng. didan puçbîyene, didan kermecin bîyene |
| dîran sidandin | lg. . didan sidenayene |
| dîran sikandin | lg. didan sikitene *taca diran n. tacê didanî n. |
| dîran sûtin | tg. didanî wesuyene, didanî sawitene, didanî sanekerdene, didanî sexenayene, didanî qirisnayene |
| dîran tijî kirin | didan degirewtene, didan pirkerdene kr. |
| dîran wesandin | lg. didan risnayene |
| dîranajîn | m. kurdan, qirs, zelik, qirsdan, qirsê didanî n. |
| dîranbes | rd. didançîq, didanbevs, nekqîç, didanqîç |
| dîrandar | rd. didanin |
| dîranê aqil | n. didanê vîstî, didanê aqilî n. |
| dîranê axiriyê | n. ona. didano kursî, erx, didano qirnî, didano erx, didanê çengî, didanê cutisî n. |
| dîranê bîst | n. didanê vîstî, didanê aqilî n. |
| dîranê çav | n. ona. qîlp, kelb, qîl, didanê çimî n. |
| dîranê kursî | n. ono. didano kursî, erx, didano qirnî, didano erx, didanê çengî, didanê cutisî n. |
| dîranê mirinê | rd. didanê sedîne, didanê sedsere n. |
| dîranê pasî | n. ano. didano kursî, erx, didano qirnî, didano erx, didanê çengî, didanê cutisî n. |
| dîranê pês | n. didanê verî n. |
| dîranê qîl | n. ana. qîlp, kelb, qîl, didanê çimî n. |
| dîranê sedsalî | n. didanê sedîne, didanê sedsere n. |
| dîranê sîr | n. didanê sitî, sitdidan n. |
| dîranên pasî | pj. didanên peyî |
| dîranên pêsîn | pj. didanên verî |
| dîranên sîr | pj. didanê sitî, sitdidanî |
| dîranên tuj | pj. didanên tujî |
| dîranês | m. didandej, didanhês n. |
| dîranfîq | rd. didanbes, didanqîç |
| dîranfisek | rd. didançîq, didanbevs, nekqîç, didanqîç |
| dîranî | rd. didanên, didanî |
| dîranî fîl | n. didanê fîlî, turnyes, qîlpê fîlî n. |
| dîranî mar | n. didanê marî n. |
| dîrankerî | m. didancîyîye, didanhekîmîye, didandoktorîye, didancîyênî m. |
| dîrankês | rd. didanantox |
| dîrankêsî | m. didanantoxîye m. |
| dîrankolk | m. kurdan, qirs, zelik, qirsdan, qirsê didanî n. |
| dîranmezin | rd. didanbevs, nekqarse, kelabin |
| dîranmircan | rd. didanmircan, didansedef *pûka diran n. mîyantebeq n. |
| dîranqîç | rd. didançîq, didanbevs, nekqîç, didanqîç |
| dîransaz | m/n. hekîmê didanan, didancî, doktorê didanan n. |
| dîransazî | m. didancîyîye, didanhekîmîye, didandoktorîye, didancîyênî m. |
| dîransedef | rd. didanmircan, didansedef *sedefa diran n. sedefê didanî n. |
| dîrantuj | rd. didantuj |
| dîrek | m. dîrege, tarike, wistine m. |
| dîreka alayê | n. dîrega beyraqe m. |
| dîreksîyon | m. dîreksîyon n. |
| dîrektîf | m. talîmat, dîrektîf n. |
| dîrhem | n. dirhem, direm n. |
| dîrinc | m. qertîboz, zirope, xeyalet, metekin, sipêla, qerqertî m., xayve,xeybe n. |
| dîrok | m. tarîx, tarix n. |
| dîrok zanîn | lg. . tarîx zanayene |
| dîroka zayînî | n. tarîxê mîladî, tarîxo mîla dîn. |
| dîrokçe | m. tarîxçe n. |
| dîrokî | rd. tarîxî |
| dîroknivîs | m/n. tarîxnûs, tarîxnivis, niviskarê tarîxî n. |
| dîroknivîsî | m. tarîxnûsîye, tarîxnivisîye m. |
| dîrokvan | m/n. tarîxcî, tarîxwan, tarîxzan n. |
| dîrokzan | m/n. tarîxcî, tarîxwan, tarîxzan n. |
| dîrokzanî | m. tarîxzanîye, tarîxcîyîye, tarîxzanênî m. |
| dîsa | rd. ancî, reyena, sopêna, dolimêna, gilangêna, hewêna, geyimêna, defêna, reyêde bîne, sopêde bîne, hêna, ancîna, gilangîna, ancîya, gilane, huncî, hand, ond, wund, und, hunc |
| dîsan | rd. ancî, reyena, sopêna, dolimêna, gilangêna, hewêna, geyimêna, defêna, reyêde bîne, sopêde bîne, hêna, ancîna, gilangîna, ancîya, gilane, hund, hand, ond, wund, und, hunc |
| dîsgotin | m. ede. neqerate m. |
| dîsîmilasyon | m. rz. dîsîmîlasyon, qederîbîyayis, zobînabîyayis n. |
| dîsiplîn | m. dîsîplîn, zeftûrept n. |
| dîsiplîn pêk anîn | lg. . dîsîplîn ronayene, zeftûrept ronayene, binê dîsîplînî kerdene |
| dîsk | m. sp. seyle, dîsk, lap n. |
| dîskalîfîye | m. pit, dîskalîfîye n. |
| dîsket | m. dîskete, dîsket m. |
| dîsko | m. dîsko, dîskotek n. |
| dîskotek | m. dîsko, dîskotek n. |
| dîspanser | m. dîspanser n. |
| dîstan | m. ast. dêwezan, hîrê astareyê ke yewbîn ra nêzdîyê n. m. dêwezan, xaçirgan, dêzlig, dêwezun n. |
| dît | m. vînit, dî n. |
| dîtbar | rd. sênber, vînitbar, konkret, musexes, somid |
| dîtin | m. vînitis, ray, dîyayis, vînayis n. |
| dîtîn | lg. . vînitene, dîyene, vînayene, vênayene, veynayene *xwe re dîtin xo ra vînitene, xo ra dîyene |
| dîtinî | rd. vînite, vînaye, dîbar |
| dîtînî-bihîstinî | rd. odyovîzuel, vînitênhesneyên, vînitîhesneyî |
| dîtir | rd. qederî, xêca, zobîna, basqe, xeyrî, xeyca, sewbîna, zobî, zovî, sewbî |
| dîtkî | b. labelê, la, çikoke, labrê, lê, feqet, e m., lakîn, lavrê |
| dîw | m. bot. tarê silqan n., belazîya çolî m., çukundira yabanîye m., silqa çolî n., taresilq n. |
| dîwan | m. cazik, dîwan n. m. ede. dîwan n. m. dîwan n. |
| dîwana dadiyê | m. dîwanê edaletî, dîwanê dadîye n. |
| dîwançe | rd. dîwançe |
| dîwane | rd. dîwane, bengî |
| dîwanetî | m. dîwaneyîye, dîwaneyênî m. |
| dîwar | n. dîwar (awahîyan) n. m. dês, mistiba, dîwar, sur, diyes (baxçe...) n. |
| dîwar çêkirin | lg. . dîwar virastene, dîwar antene |
| dîwar hunandin | lg. . dîwar virastene, dîwarantene |
| dîwar kisandin | lg. . dês antene, mistiba antene, dês kerdene |
| dîwarê ziwa | n. dîwaro ziwa, dîwaro bêxerc n. |
| dîwarkirin | lg. dês antene, mistiba antene, dês kerdene |
| dîyabet | m. tip. sekirnêwes n., dîyabet n., nêwesîya sekirî m., sekire n. |
| dîyafram | m.fiz. dîyafram n. |
| dîyagram | m. dîyagram n. |
| dîyakronîk | rd. dîyakronîk |
| dîyalektîk | m. dîyalektîk n. |
| dîyalektolojî | m. dîyalektologî, zaravzanîye, lehçezanîye, dîyalektolojî, zaravsinasîye n. |
| dîyalel | m. fels. dîyalel n. |
| dîyaliz | m. kîm. dîyalîz n. |
| dîyalog | m. dîyalog, pîyaqesekerdis n. |
| dîyapozîtîf | m. slayt, dîyapozîtîf, slayd n. |
| dîyapozon | m. fiz. dîyapozone m. |
| dîyardek | m. amblem, nîsanek n. |
| dîyarî | m. xelate, zembîl, hedîye, xela m. |
| dîyarker | rd. dîyarler, kifseker, bellîker |
| dîyarkirî | rd. dîyarkerde, kifskerde, bellîkerde |
| dîyet | m. dîyet (cirmê sucî) n. |
| dîyez | m. muz. dîyeze, dîyese m. |
| dîz | m. vasêre m. |
| dîzanterî | m. tip. pîzederd, dîzanterî n. |
| dîzayn | m. dîzayn, nîgare n. |
| dîzdar | n. dizpawitox, pawitoxê dize, pawitoxê kela n. |
| dîzik | m. dêzike m., xilike m., ku n., qerxin m., dêza m., qerxon m. *dîzik dibêje binê min zêrîn e, hesk dibêje ez ji ku têm biros vano binê min zernên o, kunêz vano ez kotî ra êna. |
| dîk | horoz |
| dîkê misrî | hindi |
| dîkê qaze | hindi |
| dîksilêman | ibibik kuşu |
| dîktator | diktatör |
| dîktatorîye | diktatörlük |
| dîploma | diploma |
| dîwan | divan |
| dîwanê edaletî | adalet divanı |
| dîwanê edaletî yê laheye | Lahey Adalet Divanı |
| dîyalekte | lehçe |
| dîyar | belirtili |
| dîyarbekir | Diyarbakır |
| dîyin | ikinci ikinci |
| dî | (ya / yê / yên) dî / din / dîtir |
| dî ke | ya / yê / yên dî / din |
| dîd | dîtin, dîtin û raman, bîrûbawer, bîrûray: Le dîdî towe cejnekeman çon bû? Bi dîtina te cejna me çawan bû? |
| dîde | bînahî, hinêra / şiyana / karîna dîtina tiştan / bûyeran / diyardeyan pêbînik, çavik, çav |
| dîke | (ya / yê / yên) dî / din / dîtir ya / yê / yên dî / din |
| dîkeş | (ya / yê / yên) din / dî / dîtir jî |
| dîl | dîl, êsîr, êxsîr, girtî, zindankirî |
| dîlan | gêjelok, peledîn, tiredîn, hepledîn, hepletiraş |
| dîlanê | (colan) hejîn (helperkê) govend, dîlan |
| dîlî | dîlî, êsîrî, êxsîrî |
| dîqet | hay, aga, dên, bal, dîqet |
| dîreg | stûn, dîrek |
| dîş | hûrûmûr, kelûpel |
| dîsan, dîsanewe | dîsan, cardin, dubare, dîsa, car dî jî |
| dîte | çiku, ji ber ku, çunke |
| dîtin | dîtin, bi çavan aga / hay jê bûn |
| dîtinewe | vedîtin, dîsan dîtin (t. tiştek wendabûyî) |
| dîw | al, alî, rex, hêl |
| dîwan | dîwan, helbestên berhevkirî dîwan, eywan, civat, encûmen, konsey |
| dîwar | dîwar, taq |
| dîwexan | mêvanxane, odeya mêvanan |
| dîy- | Bo peyvên bi dîy- dest pê dikin, binere dîy- |
| dîtin | видеть я вижу рекламу : ez reklamê dibînim. |